همچنین در این تحقیق اثر غلظت­های مختلف برخی ترکیبات غیرشیمیایی مثل نانو ذرات نقره و نیز فرآورده زیستی لاکتوپراکسیداز در کنترل قارچ آسپرژیلوس فلاووس در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار گرفت. بررسی و ارزیابی آماری نتایج مشخص نمود بین غلظت 3 در هزار ترکیب زیستی Lactoperoxidase و شاهد تفاوت معنی­داری وجود دارد و این غلظت موجب پدید آمدن کاهشی معادل 33.7% در رشد قارچ A. flavus در شرایط آزمایشگاهی شده است. در آزمایشات صورت گرفته روی غلظت­های مختلف نانو ذرات نقره، نتایج ارزیابی­های آماری مشخص نمود بین تعدادی از غلظت­های استفاده شده و شاهد تفاوت معنی­داری وجود دارد و غلظت 200 پی پی ام نانوذرات نقره با کاهشی معادل 55% در رشد قارچ A. flavus بیشترین تاثیر را در مهار رشد قارچ در شرایط آزمایشگاهی داراست.

بررسی­های انجام شده در این تحقیق تنها مشتمل بر جداسازی و سنجش میزان آلودگی به توکسین در تعداد محدودی از نمونه­های پسته مربوط به مناطق مختلف استان قزوین می­باشد و جهت حصول به نتایج دقیق و کامل­تر نیاز به بررسی­های بیشتری است.

واژگان کلیدی: استان قزوین، آسپرژیلوس فلاووس، آفلاتوکسین، HPLC، نانونقره، Lactoperoxidase

1-1مقدمه

پسته یكی از مهم­ترین محصولات كشاورزی كشور است كه از جنبه­ های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست­محیطی و … اهمیت بسیار زیادی دارد. حدود 10% از درآمد غیرنفتی كشور به این محصول كه به درستی طلای سبز نام گرفته اختصاص یافته و بیش از 150 هزار خانوار شهری و روستایی مستقیماً از این محصول ارتزاق می­كنند. پسته به عنوان آخرین محصول قابل كشت در بسیاری از عرصه ­های كشت و زرع مطرح است و این به این معنی است كه در صورت از میان رفتن باغات پسته محصول دیگری در آن عرصه ­ها قابل كشت نیست و در صورت وقوع این اتفاق پیشرفت كویر و بیابان­زایی اجتناب­ناپذیر است. بنابراین سعی و تلاش در جهت توسعه كشت و تولید و صادرات این محصول و حفظ آن از عوامل خسارت­زا نه تنها موجب پدید آمدن منافع اقتصادی و مالی می­گردد بلكه جلوگیری از گسترش بیابان­ها و كویرزدایی نیز در بحث توسعه كشت پسته بسیار با اهمیت و قابل توجه است. باید توجه داشت سعی در گسترش سطوح زیركشت و تولید پسته بدون لحاظ نمودن مسایل مرتبط با صادرات آن نتیجه مناسبی عاید بخش كشاورزی نخواهد كرد. حاصل صادرات محصول پسته به سایر كشور­های جهان ورود سالیانه حدود یک میلیارد دلار ارز به كشور است. این مقدار ارز برای كشور ما كه دارای محدودیت­های بسیاری در منابع ارزی است بسیار حیاتی و با اهمیت است. این مساله باعث می­ شود تا تحقیقات در جنبه­ های مختلف تولید، فرآوری و صادرات اهمیت پیدا كند. حضور در بازار جهانی تنها با داشتن مزیت نسبی در تولید امكان پذیر است اما بقا در این بازار پررقابت تنها در صورتی اتفاق می­افتد كه استاندارد­های جهانی كه هر روز نسبت به قبل سختگیرانه­تر است مورد توجه و رعایت قرار گیرد. این مساله ضرورت تحقیقات در حوزه فرآوری، بسته­بندی، انبارداری، صنایع تبدیلی و بازاریابی پسته را آشكارتر می­سازد(حکم­آبادی، 1390).

شاید بتوان ادعا نمود كه مهم­ترین معضل پیش روی صادرات پسته تولیدی در كشور مسئله آلودگی به انواع آفلاتوكسین است. حد مجاز و استاندارد وجود آفلاتوكسین یكی از شاخص ­های مهم جهت صدور پسته در تمامی دنیاست و امروز محموله­های بسیاری به دلیل بالا بودن میزان آلودگی به آفلاتوكسین مجوز ورود به بازارهای جهانی را به دست نمی­آورند. تحقیقات انجام شده مشخص نموده طی سال های 1383 تا 1386 علی­رغم افزایش صادرات پسته ایران میزان صادرات پسته به كشور­های عضو اتحادیه اروپا به دلیل وضعیت آلودگی پسته تولیدی به آفلاتوكسین كاهش یافته است(عبدالهی­عزت­آبادی، 1389).

1 – 2كلیات

پسته با نام علمی Pistacia vera L. در سال 1737 توسط لینه نام­گذاری شده است(شیبانی و همکاران، 1374). جنس Pistacia به خانواده سماق(Anacardiaceae) تعلق داشته و گیاهی بومی مناطق نیمه­گرمسیری است. خانواده (Anacardiaceae) مجموعاً از 75 جنس و 600 گونه تشکیل شده و گیاهان شناخته شده­ای مانند، سماق(Rhus)، پر(Cotynus)، انبه(Magnifera) و بادام­هندی(Anacardium) وابسته به همین خانواده­اند که در اغلب نقاط گرمسیری یافت می­شوند(حکم­آبادی، 1390).

گیاه پسته درختی است که به گفته­ای بومی آسیای­مرکزی و به گفته دیگر بومی آسیای­غربی و آسیای­صغیر است. هم­اکنون گونه­ های خودرویی از این گیاه در مناطق گرم وخشک با بارندگی کم و زمستان­های ملایم لبنان، فلسطین، ایران، عراق، ترکیه، هند، جنوب اروپا و نواحی کویری آسیای­مرکزی و آفریقای­شمالی یافت می­ شود(فرگوسن، 1378).

در میان گونه­ های مختلف پسته گونهPistacia vera L. تنها گونه تجاری و قابل خوردن جنس Pistacia است که از بین 11 گونه دیگر این جنس شناسایی شده است. مشخصه عمده تمامی این 11 گونه تولید ماده­ای به نام سقز (تربانتین) است (ابریشمی، 1373). در تفکیک گونه­ ها از یک­دیگر خصوصیات برگ و میوه و گل مدنظر قرار می­گیرد. در بین گونه­ های غیر­خوراكی ارقامی وجود دارد که به عنوان پایه برای پیوند پسته استفاده می­

شوند. پسته به دلیل خوشمزه و مطبوع بودن از شناخته شده­ترین مغزهای درختی در دنیاست(حکم­آبادی، 1390).

قدیمی­ترین اثری که از پسته در جهان وجود دارد، قطعه چوب نیم­سوخته­ای مربوط به عصر حجر است که در اطراف شهرستان فسا در استان فارس پیدا شده و هم­اکنون در موزه پاریس نگهداری می­ شود(موسسه تحقیقات پسته، 1383). جنگل­های وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال­شرقی ایران و نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان سابقه­ای باستانی دارد و تصور می­رود پسته حدود 3 تا 4 هزار سال قبل در ایران اهلی و مورد کشت و کار قرار گرفته است. اولین ارقام پسته شباهت زیادی به ارقام وحشی داشتند ولی کم کم بر اثر پیوند، جابجایی و توجه کشاورزان به درشتی میوه­ ها ارقام جدید به وجود آمده و بر اساس مکان و افراد نام­گذاری شده است. قدیمی­ترین رقمی که نام آن در کتب مربوط به ماقبل اسلام نیز ذکر شده رقم گرگانی است(پناهی و همکاران، 1381). برخی گسترش پسته در جهان را از ایران می­دانند، بر اساس تحقیقات و مکتوبات بر تولد لوفر، ایران­شناس امریکایی نام درخت پسته در زبان­های یونانی، لاتین، عربی، ترکی، روسی، ژاپنی و بسیاری از زبان­های اروپایی از نام پارسی این درخت اقتباس شده است. در پارسی قدیم این درخت پیستاکو و در پارسی­میانه یا پهلوی پیستاک نامیده می­شده و این لغات بعدها به پسته تبدیل شده است(ابریشمی، 1373).

پسته اهلی (Pistacia vera L.) درختی خزان­کننده است و برگ­های آن اغلب دوتایی و دارای یک جوانه در کنار هر برگ است که ابتدا به شکوفه و سپس به شاخه میوه­دهنده در سال بعد تبدیل می­ شود. به این ترتیب میوه­ های پسته روی شاخه­های یكساله به طور جانبی رویت می­ شود. پسته از منظر گیاه­شناسی جزء میوه­ های هسته­دار مانند هلو و زرد آلوست که از سه لایه درون­بر، میان­بر و برون­بر شامل: هسته، گوشت و پوست تشکیل شده اما قسمت خوراکی پسته مانند: بادام ، گردو، فندق و پکان برخلاف هسته­داران شناخته شده لایه درون­بر یا هسته است. پسته مانند خرما گیاهی دو پایه است بدین معنی که گل­های نر و ماده روی پایه­ های جداگانه می­روید و تولید محصول به همراهی هر دو پایه با هم وابسته است. گل­های ماده در پسته خوشه­ای و فاقد گلبرگ و شهد (نکتار) است و بر عکس سایر گل­ها زنبور عسل و سایر حشرات گرده­افشان را به خود جلب نمی­ کند در نتیجه وجود باد برای تلقیح گل­های ماده توسط گل­های نر ضروری است. گل ماده در پسته دارای یک تخمدان و یک تخمک است. برگ­ها در این گیاه از 5 تا 7 برگچه تشکیل شده و قطر تاج درخت حتی به 10 متر نیز می­رسد. سیستم ریشه پسته با تطبیق کامل با شرایط رویش گیاه محوری و عمودی است و در اعماق زمین به جستجوی آب می­­پردازد و به همین دلیل تا مدت زیادی قادر به تحمل خشکی است. پسته علاوه برتحمل شرایط خشک تحمل بالایی در مقابل آب و خاک شور دارد. این درخت می ­تواند دمای 45 درجه بالای صفر و 25 درجه زیر صفر را نیز تحمل کند البته میزان تحمل شرایط نامساعد به مرحله رشدی گیاه وابسته است(فرگوسن، 1378).

جداول 1 و 2 شرایط بهینه، قابل­تحمل و نامناسب شاخص ­های محیطی و کیفیت آب و خاک را برای پرورش پسته بیان می­دارد(غیبی و جوادی خسرقی، 1384).