1-2- بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………………………5

1-3- ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………6

1-4- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….8

1-5- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….13

1-5-1- هدف اصلی ………………………………………………………………………………………………………………….13

1-5-2- اهداف فرعی ………………………………………………………………………………………………………………..13

1-6- سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..13

1-7- فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….14

1-8- مفاهیم ……………………………………………………………………………………………………………………………..15

1-8-1- ارث……………………………………………………………………………………………………………………………..15

1-8-2- معنای لغوی…………………………………………………………………………………………………………………..15

1-8-3- معنای اصطلاحی ارث…………………………………………………………………………………………………….15

1-8-4- ترکه……………………………………………………………………………………………………………………………..17

فصل دوم: وضعیت ارث زن در تمدنهای قدیم و ادیان الهی

2-1- وضعیت ارث زن در تمدنهای قدیم………………………………………………………………………………………19

2-2- وضعیت ارث زن در تمدن چین……………………………………………………………………………………………19

2-3- وضعیت ارث زن در تمدن هند…………………………………………………………………………………………….20

2-4- وضعیت ارث زن در دوران جاهلیت……………………………………………………………………………………..21

2-5- وضعیت ارث زن در ایران باستان………………………………………………………………………………………….22

2-6- مقایسه ارث زن و مرد در ادیان الهی(غیر از اسلامی) ……………………………………………………………..23

2-6-1- در دین یهود………………………………………………………………………………………………………………….23

2-6-2- در دین مسیح…………………………………………………………………………………………………………………23

2-6-3- در دین زرتشت……………………………………………………………………………………………………………..24

2-7- دگرگونی میراث زن با ظهور اسلام……………………………………………………………………………………….24

2-8- مبنای تعلق ارث به زوجه در فقه اسلامی و حقوق مدنی………………………………………………………….26

2-8-1- مبنای تعلق ارث به زوجه در فقه اسلامی…………………………………………………………………………..26

2-8-2- مبنای تعلق ارث به زوجه در حقوق مدنی………………………………………………………………………….29

2-9- مقایسه ارث زن و مرد در حقوق ایران…………………………………………………………………………………..30

2-10- مبنای محرومیت جزئی سهم الارث زن نسبت به شوهر…………………………………………………………31

2-10-1- نظریه اول:پایین بودن ارزش و اختیار زن نسبت به شوهر…………………………………………………..31

2-10-2- نظریه دوم:مسئولیت مالی و اجتماعی مرد نسبت به زن بیشتر است……………………………………..32

فصل سوم: شرایط و موانع ارث بردن زوجه

3-1- شرایط ارث بردن زوجه………………………………………………………………………………………………………35

3-1-1- وجود پیمان زناشوئی………………………………………………………………………………………………………36

3-1-1-1- صحت نکاح و مساله زناشویی……………………………………………………………………………………..36

3-1-1-2- ازدواج در حال بیماری منتهی به مرگ…………………………………………………………………………..38

3-1-1-3- مبنای این حکم استثنائی……………………………………………………………………………………………..38

3-1-1-3- الف- بطلان عقد به موجب روایات و اجماع…………………………………………………………………38

3-1-1-3- ب- سوء نیت زوج…………………………………………………………………………………………………….40

3-1-1-4- شرایط محرومیت زن از ارث شوهر بر طبق ماده 945ق.م ……………………………………………….40

3-1-1-5- انتقاد بر ماده 945ق.م………………………………………………………………………………………………….42

3-1-2- دائمی بودن پیمان زناشوئی………………………………………………………………………………………………43

3-1-2-1- نظرات فقها در خصوص توارث زوجین در ازدواج موقت……………………………………………….43

3-1-2-1-الف- نظر اول: نکاح منقطع مثل نکاح دائم مطلقاً موجب ارث خواهد بود خواه شرط ارث شده باشد، خواه نه………………………………………………………………………………………………………………………………43

3-1-2-1- ب-نظردوم:اصولا نکاح منقطع موجب ارث است مگراینکه شرط عدم توارث شده باشد……..44

3-1-2-1- ج-نظرسوم:اصولا نکاح منقطع موجب ارث نیست مگراینکه شرط توارث گردیده باشد………45

3-1-2-1- د-نظرچهارم:نکاح منقطع مطلقا موجب ارث نیست،خواه شرط توارث شده باشد،خواه نه……45

3-1-2-2- روایاتی که بر عدم توارث زوجین در نکاح موقت دلالت دارد………………………………………….46

3-1-2-3- نظر قانون مدنی………………………………………………………………………………………………………….47

3-1-3- بقای رابطه زوجیت تا زمان فوت……………………………………………………………………………………..48

3-1-3-1- توارث زوجین در صورت فوت یکی از آنها در عده طلاق رجعی…………………………………….48

3-1-3-2- ارث زوجه در طلاق در مرض متصل به موت………………………………………………………………49

 

3-1-3-2-الف- شرایط ارث بری زوجه بر طبق ماده 944ق.م…………………………………………………………50

3-1-3-2- ب- مبنای ارث بردن زوجه در طلاق در مرض متصل به موت……………………………………….51

3-1-3-2- ب- 1- روایاتی که قصد اضرار را علت ارث بری زوجه میداند……………………………………….51

3-1-3-2- ب- 2- عدم نفوذ طلاق نسبت به ارث…………………………………………………………………………52

3-1-3-3- وضعیت ارث زوجه در طلاقی که به درخواست زن و به حکم دادگاه واقع میشود………………53

3-1-4- محروم و ممنوع نبودن از ارث ………………………………………………………………………………………..54

3-1-4-1- قتل مورث…………………………………………………………………………………………………………………55

3-1-4-1- الف- مقتول باید به هنگام مرگ در مقام مورث قاتل باشد……………………………………………….56

3-1-4-1- ب- قتل باید عمدی باشد……………………………………………………………………………………………56

3-1-4-1- ج- قتل مورث به حکم قانون یا برای دفاع نباشد……………………………………………………………56

3-1-4-2- کفر…………………………………………………………………………………………………………………………..57

3-1-4-3- لعان………………………………………………………………………………………………………………………….58

3-1-4-3- الف- لعان و تشریفات آن……………………………………………………………………………………………59

فصل چهارم: کمیت و کیفیت سهم الارث زوجه

4-1 قلمرو سهم الارث زوجه……………………………………………………………………………………………………….60

4-2- صاحب فرض بودن زوجه…………………………………………………………………………………………………..61

4-3- وراثت زوجه همراه با وارثان نسبی……………………………………………………………………………………….62

4-4- ارث زوجه با وجود اولاد برای متوفی……………………………………………………………………………………63

4-5- ارث زوجه در صورت نبود اولاد برای متوفی ………………………………………………………………………..64

4-6- سهم الارث زوجات متعدد…………………………………………………………………………………………………..64

4-7- ارث زوجه ای که قرابت نسبی با متوفی دارد………………………………………………………………………….65

4-8- سهم الارث زوجه ای که وارث منحصر به فرد است……………………………………………………………….66

4-8-1- اقوال فقهای شیعه در صورتی که زوجه وارث منحصر به فرد باشد……………………………………….66

4-8-1-1- نظریه که زوجه را از بردن بیش از 4/1محروم میدارد ……………………………………………………..66

4-8-1-1- الف- اصل عدم وراثت……………………………………………………………………………………………….67

4-8-1-1- ب- شهرت عظیم این نظر نزد فقها………………………………………………………………………………68

4-8-1-1- ج- مضامین غیر قابل خدشه روایات…………………………………………………………………………….68

4-8-1-2- نظریه ای که زوجه را وارث تمام ترکه میداند………………………………………………………………..69

4-8-1-3- نظریه فقها مبنی بر تقاوت قایل شدن بین زمان حضور امام و زمان غیبت…………………………..70

4-8-2- نظر قانون مدنی……………………………………………………………………………………………………………..71

4-9- بیان نظرات فقها در خصوص اموال موضوع ارث زوجه …………………………………………………………72

4-9-1- نظر اول:ارث بردن زوجه از تمام ترکه……………………………………………………………………………….72

4-9-2- نظر دوم:اختصاص محرومیت زوجه به عرصه خانه و اماکن مسکونی …………………………………..74

4-9-3- نظر سوم:حرمال زوجه از عین زمین منزل و ارث بردن او از بهای آن…………………………………….76

4-9-4- نظر چهارم:تفصیل زوجه دارای فرزند و زوجه ای که فرزند ندارد…………………………………………77

4-9-5-نظرپنجم:محرومیت زوجه از عین بنا و درختان و محرومیت او از ارث بردن زمین بطور مطلق…..79

4-10- نظر قانون مدنی………………………………………………………………………………………………………………..80

4-11- ارث زوجه از حق شفعه……………………………………………………………………………………………………82

فصل پنجم:تحولات قانونی راجع به ارث زوجه

5-1- تحولات اجتماعی و اقتصادی و امکان تحول در قانون گذاری در مورد ارث زوجه…………………….85

5-1-1- ارث زن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران……………………………………………………………….85

5-1-2- ارث زن در اعلامیه جهانی حقوق بشر وکنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان…………………86

5-1-3- مقتضیات زمانی و تاثیر آن بر میراث زوجه………………………………………………………………………..87

5-1-4- تحولات اقتصادی و اثر آن بر اصلاح ارث زوجه ……………………………………………………………….88

5-1-5- تحولات اجتماعی و اثر آن بر اصلاح ارث زوجه………………………………………………………………..90

5-1-6- حکم حکومتی و مصلحت اجتماعی و تاثیر آن در اصلاح ارث زوجه……………………………………94

5-2- تلاش متفکرین و حقوقدانان اسلامی برای یافتن راحلهای مناسب قانونی…………………………………..96

5-2-1- تمییز فقه از اسلام ضروری است………………………………………………………………………………………97

5-2-2- پذیرش نظرهای نو وجدید در امور اجتماعی……………………………………………………………………..98

5-2-3- راهکاری برای جبران نقیصه سهم الارث زوجه ……………………………………………………………….99

5-3- نظر رهبر معظم انقلاب راجع به اصلاح ارث زوجه ……………………………………………………………..100

5-4- بررسی روند اصلاح مواد 946،947و948ق.م……………………………………………………………………….102

5-4-1- نظر فقها و حقوقدانان در خصوص اصلاحیه راجع به ارث زوجه……………………………………….106

5-5- بررسی ماده 948ق.م…………………………………………………………………………………………………………108

5-6- نتیجه گیری و پیشنهاد……………………………………………………………………………………………………….111

منابع……………………………………………………………………………………………………………………..114

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………….117

 

چکیده

سخن گفتن از حقوق انسان در قالب جدید و مدون یکی از مهم ترین ویژگیهای دوران معاصر است، و در آن میان حقوق زنان از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد . رفع تبعیض­های حقوقی ناشی از جنسیت، در ابعاد مختلف زندگی حقوقی بشر، با تاکید بر حقوق زنان، محور اصلی همه معاهدات و اعلامیه های بین المللی و منطقه­ای مربوط به حقوق زنان را تشکیل می­دهد. دفاع از حقوق مالی زنان از جمله بهره آنان از ارث یک بحث بسیار مهم از حقوق زنان است. زوج از کلیه­ اموال و حقوق مالی زوجه ارث می‌برد لکن در مورد نوع اموالی که زوجه از آن ارث می‌برد اختلاف نظر وجود دارد. یک نظر این است که با توجه به ظاهر قرآن، زوجه از جمیع اموال و از عین آن‌ ها ارث می‌برد. نظر دیگر محرومیت زوجه از عین یا قیمت برخی اموال است و نظر آخر تفصیل بین زوجه صاحب فرزند و فاقد فرزند است: زوجه صاحب فرزند از جمیع اموال زوج ارث می‌برد ولی زوجه فاقد فرزند از ارث برخی اموال محروم است. نظر مشهور فقیهان امامیه ارث بردن زوجه از قیمت بنا و درخت و نه از عین آن‌ ها و محرومیت او از عین و قیمت زمین است که ماده‌ی 946 قانون مدنی از آن پیروی کرده بود. در اصلاحیه سال 1387 ماده‌ی مزبور، زوجه از ارث عین اموال غیر منقول اعم از بنا و زمین محروم بوده ولی از قیمت آ‌ن‌ها محروم نیست. پژوهش حاضر پس از نقد کلیه‌ی نظرات نظر اول را ترجیح می‌دهد. در این پژوهش ابتدا به بررسی مقایسه ای ارث زن و مرد در ادیان الهی و غیر الهی و همچنین برخی تمدنهای بزرگ و نظام­های حقوقی پرداخته می شود؛ سپس ارث زن و مرد در حقوق اسلام و ایران و نیز مبانی تحولات قانونی راجع به ارث زوجه در حقوق ایران بررسی می شود. در طول این بررسیها محرومیت­ها و امتیازهای زن و مرد نسبت به یکدیگر با توجه به دین و آداب و رسومشان ذکر می­ شود .در قسمت پایانی، میانگین تکالیف و امتیازهای مالی زن و مرد مورد مقایسه قرار گرفته و میزان انعکاس عدالت تشریعی در منظومه حقوق و تکالیف مالی این دو، در حقوق اسلام و قوانین موضوعه ایران ارزیابی می­ شود .

مقدمه

سخن گفتن از حقوق انسان در قالب جدید و مدون را می­توان آبرومندانه­ترین ویژگی دوران معاصر نام نهاد. دانشوران حقوق و سیاست، صاحبان قدرت و معلمان اخلاق و فضیلت همگی با مبانی و انگیزه­های متفاوت، در باب چرائی و چگونگی حقوق انسانها سخن می­گویند. در میان انبوه گفت و شنودهایی که از این محافل به گوش می­رسد، برخی گفتمانها، پر رونق تر و حیاتی تر می­نماید. از آن جمله می­توان به حلقه گفتگو از حقوق سیاسی انسان و حوزه گفت و شنود از «حقوق زن » اشاره کرد. رفع تبعیض­های حقوقی ناشی از جنسیت، در ابعاد مختلف زندگی حقوقی بشر، با تاکید بر حقوق زن، محور اصلی همه معاهدات و اعلامیه­های بین ­المللی و منطقه ای مربوط به حقوق زنان را تشکیل می­دهد.

حقوق مدنی زن به دلیل گستره عام و فراگیر آن جایگاه ویژه ای در این مجموعه دارد؛ به دلیل نقش بنیادین اقتصاد، در زندگی خانوادگی و اجتماعی انسان، دفاع از حقوق مالی زنان و از جمله بهره آنان از ارث، اشخاص و حلقه­های دفاع از حقوق زنان را به خود مشغول داشته است. پر واضح است که قبل از هر اقدام ناصحانه­ای جهت حمایت از سهم زنان از ارث، کنکاش در قواعد حاکم بر تعیین میزان بهره مندی زنان از ارث، در ادیان، تمدنها و نظامهای حقوقی موجود و عمده جهان اجتناب ناپذیر است؛ یعنی در ابتدا لازم است موارد تفاوت بهره زن از ارث نسبت به مرد بطور مقایسه ای گزارش شود و سپس اصول و مبانی دو گانه انگاری مرد و زن در بهره مندی از ارث بررسی شود، تا سر­انجام آشکار گردد که چگونه و در چه مواردی این دو گانه انگاری ملهم از جنسیت، تبعیض و بی عدالتی را دامن می­زند؟ پاسخ به این پرسش دغدغه اصلی این مکتوب مختصر است.در بحث از حقوق مقایسه ای زن نسبت به مرد، تنها نمی­توان به فهرست کردن محرومیت­های زنان نسبت به مردان اکتفا کرد، بلکه لازم است امتیازهای موجود نیز مورد دقت قرار گیرند. در پژوهش­هایی که کلیّت یک دین، تمدن و یا نظام حقوقی از حیث تبعیض مبتنی بر جنسیت، در معرض داوری قرار دارد – چنانکه این پژوهش چنین است – باید برآیند محرومیت­ها و امتیازهای موجود در نظام ها، شاخص مقارنه و مقایسه قرار گیرد. بنابراین در مطالعه حقوق مقایسه­ای زن و مرد، از جمله، در بخش ارث، با موارد سه­گانه ای مواجه خواهیم شد: موارد محرومیت کلی یا جزئی زن نسبت به مرد، موارد برخورداری کلی یا جزئی زن از امتیاز نسبت به مرد و مواردی که زن و مرد در آن از حقوق برابر برخوردار بوده و هیچ گونه تفاوتی از جنسیت ناشی نمی شود . بدیهی است که نسبت به دسته سوم بحثی وجود ندارد و بر طبق مقتضای انسانیت مشترک مرد و زن است. چنانکه گذشت در ارزیابی مجموعه یک نهاد اجتماعی با هدف عدالت خواهانه و تبعیض زدایی هم موارد نوع اول و هم موارد نوع دوم در دایره گفت و گوی ما قرار می گیرند. اگر چه در یک مقایسه جزئی و موردی و با تکیه بر جنس خاص مرد یا زن، تنها می توان با تکیه بر موارد دسته اول یا دوم پژوهش را به نتیجه رساند. در این پژوهش از موارد نوع اول به «محرومیت ها» و از موارد نوع دوم به «امتیازها» یاد می شود. در بررسی مقایسه ای ارث زن و مرد در ادیان الهی و غیر الهی پرداخته شد لکن علی رغم جستجوهایی که در منابع رایج ادیان غیر الهی صورت گرفت، موضع قابل استنادی از این ادیان در خصوص میزان ارث زن و مرد و موارد اختلاف آن دو، در بهره مندی از ارث مشاهده نمی گردد . تنها برخی از آنها به پاره ای از احکام اخلاقی زن و یا به یک داوری کلی درباره جنس زن بسنده کرده اند. بنابراین، در این جا تنها به بررسی مساله در ادیان الهی پرداخته شد. در بخش ادیان الهی وضعیت ارث زن و مرد در دین یهود، مسیحیت، زرتشت و اسلام گزارش شده و تفاوتهایی که بین زن، تحت عناوین مادر، همسر، دختر و عمه و خاله و مرد تحت عناوین پدر، شوهر، پسر، عمو و دایی در مساله ارث وجود دارد، مورد تاکید و تحلیل قرار می گیرد. در بخش بعد به مطالعه ارث زن و مرد در عمده­ترین نظامهای حقوقی و فقهی اشاره می­ شود. سپس به بررسی مقایسه­ای ارث زن و مرد در حقوق اسلام و ایران می­پردازیم. در ابتدا موارد اختلاف، اعم از امتیازات و محرومیتهای ارثی زنان در حقوق اسلام بیان می گردد و پس از آن چگونگی انعکاس این موارد در قوانین موضوعه ایران، بررسی می شود . در قسمت پایانی این فصل میانگین تکالیف و امتیازات مالی زن و مرد مورد مقایسه قرار گرفته و میزان انعکاس عدالت تشریعی در منظومه حقوق و تکالیف مالی زن و مرد، در حقوق اسلام و قوانین موضوعه ایران، ارزیابی می­گردد. در این قسمت نوعی دفاع عقلانی و اقناعی از مجموعه اصول و قواعد مسلم رژیم حقوقی ارث زن و مرد در حقوق اسلام و ایران صورت می­گیرد. در مواد 949 تا 946 ق.م. آمده است: «زوج از تمام اموال زوجه ارث می‌برد لیكن زوجه (فقط) از اموال ذیل: 1- از اموال منقوله از هر قبیل كه باشد 2- از ابنیه و اشجار… هرگاه، ورثه از اداء قیمت ابنیه و اشجار امتناع كنند زن می‌تواند حق خود را از عین استیفاء نماید». از آنجا كه به نظر برخی از فقها زوجه از عین زمین ارث نمی‌برد، قانون مدنی هم به تبعیت از نظر این گروه، زنان را از عین زمین محروم كرده است، همچنین در صورت نبود هیچ وارث دیگری به غیر از زوج، شوهر از تمام تركه زن متوفای خود ارث می‌برد، لیكن زن فقط نصیب خود را ارث می‌برد و بقیه تركه شوهر در حكم مال اشخاص بدون وارث خواهد بود؛ مورد دیگر فرقی است كه بین ارث زوجه دارای فرزند و نداشتن فرزند در قانون مدنی وجود دارد. در این نوشتار نظرات فقهای معاصر اعم از مخالف و موافق و ادله آنان در مورد ارث‌بری زن مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد و پیشنهاد اصلاح قانون ارث‌ زنان از اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول داده شده است.

 

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

 

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)