فصل اول……………………………………………………………………………………………………………………….2

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………3

1-1 هدف تحقیق:…………………………………………………………………………………………………………..7

1-2 ضرورت تحقیق:………………………………………………………………………………………………………7

2- کلیات…………………………………………………………………………………………………………………….8

1-2 گیاه شناسی…………………………………………………………………………………………………………….8

1-3 زیستگاه………………………………………………………………………………………………………………..10

1-4 ارقام…………………………………………………………………………………………………………………….11

1-4-1 مشخصات ژنوتیپ های گلرنگ پاییزه و بهاره……………………………………………………….11

1-5 طول فصل رشد……………………………………………………………………………………………………11

1-6 نیاز اکولوژیکی………………………………………………………………………………………………………11

10-7 کشت………………………………………………………………………………………………………………..11

1-8 بیماری و آفات…………………………………………………………………………………………………….12

1-9 مراقبت و نگهداری………………………………………………………………………………………………12

1-10 کود……………………………………………………………………………………………………………………12

1-11 برداشت محصول…………………………………………………………………………………………………12

1-12ترکیب شیمیایی…………………………………………………………………………………………………….13

1-13 موارد مصرف و خواص طبی…………………………………………………………………………………13

1-14-1 مصارف دیگر گلرنگ……………………………………………………………………………………….13

فصل دوم…………………………………………………………………………………………………………………….14

بررسی منابع………………………………………………………………………………………………………………..14

2-1 تعریف تنش………………………………………………………………………………………………………….15

2-1-1 تنش فیزیولوژیکی……………………………………………………………………………………………..16

2-1-2عوامل تنش زا…………………………………………………………………………………………………….16

2-1-3 اثرات مهم سازگاری و نا سازگاری عوامل تنش زا…………………………………………………17

2-1-4 مقاومت به تنش…………………………………………………………………………………………………17

2-1-5 تنش خشکی……………………………………………………………………………………………………..18

2-2 نقش آب بر گیاه………………………………………………………………………………………………….. 20

2-3 مشخصات و خصوصیات مناطق خشک و نیمه خشک……………………………………………….21

2-4 خشکسالی……………………………………………………………………………………………………………22

2-5 سایکوسل…………………………………………………………………………………………………………….23

2-5-1 تعریف سایکوسل………………………………………………………………………………………………23

2-5-2 بیوسنتز……………………………………………………………………………………………………………24

2-6 اثر تنش خشکی بر صفات مرفولوژیک……………………………………………………………………..24

2-6-1 ارتفاع………………………………………………………………………………………………………………24

2-6-2 اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد………………………………………………………..25

2-6-2-1 تعداد غوزه در بوته، تعداد دانع در طبق…………………………………………………………….26

2-6-2-2 اثر تنش خشکی بر وزن هزار دانه…………………………………………………………………….28

2-7 اثر تنش خشکی بر محتوای نسبی آب برگ……………………………………………………………….31

2-8 اثر تنش خشکی بر غلظت رنگیزه های گیاهی ………………………………………………………….33

2-9 اثر تنش خشکی بر غلظت پرولین…………………………………………………………………………….35

2-10 اثر سایکوسل بر صفات………………………………………………………………………………………..36

فصل سوم……………………………………………………………………………………………………………………40

مواد و روش ها…………………………………………………………………………………………………………….40

3-1 محل انجام تحقیق………………………………………………………………………………………………….50

3-2 مشخصات طرح…………………………………………………………………………………………………….50

3-3 مشخصات رقم مورد آزمایش………………………………………………………………………………….51

3-4 نمونه گیری زمین و آب آبیاری………………………………………………………………………………..51

3-5 آماده سازی زمین…………………………………………………………………………………………………..52

3-6 عملیات داشت………………………………………………………………………………………………………52

3-7 مبارزه با علف هرز…………………………………………………………………………………………………53

3-8 اعمال تیمار………………………………………………………………………………………………………….53

3-8-1 اعمال تیمارهای کودی………………………………………………………………………………………53

3-8-2 اعمال تیمار های تنش قطع آب……………………………………………………………………….53

3-9 برداشت……………………………………………………………………………………………………………54

3-9-1 نحوه نمونه برداری و اندازه گیری………………………………………………………………………54

3-10 سنجش صفات فیزیولوژیک و مورفولوژیک…………………………………………………………….54

3-10-1 ارتفاع بوته………………………………………………………………………………………………………54

3-10-2 تعداد غوزه……………………………………………………………………………………………………..54

3-10-3 تعداد دانه در غوزه………………………………………………………………………………………….54

3-10-4 تعداد شاخه فرعی در بوته…………………………………………………………………………………54

3-10-5 وزن هزار دانه………………………………………………………………………………………………..55

3-10-6 محتوی رطوبت نسبی……………………………………………………………………………………….55

3-10-7 سنجش رنگریزه ها …………………………………………………………………………………………55

3-10-8 تعیین روغن……………………………………………………………………………………………………56

3-10-9 سنجش پرولین………………………………………………………………………………………………..57

3-10-10 سنجش فعالیت آنزیم…………………………………………………………………………………….57

3-11 تجزیه داده ها ……………………………………………………………………………………………………57

3-11 تجزیه داده ها……………………………………………………………………………………………………..58

فصل چهارم…………………………………………………………………………………………………………………59

نتایج و بحث………………………………………………………………………………………………………………..59

4-1 محتوی نسبی آب برگ…………………………………………………………………………………………..60

4-2 درصد روغن…………………………………………………………………………………………………………63

4-3 اسیدآمینه پرولین……………………………………………………………………………………………………66

4-4 آنزیم…………………………………………………………………………………………………………………..69

4-5 تعداد غوزه……………………………………………………………………………………………………………74

4-6 تعداد دانه……………………………………………………………………………………………………………..78

4-7 تعداد شاخه جانبی…………………………………………………………………………………………………82

4-8. وزن هزار دانه……………………………………………………………………………………………………….86

4-9 ارتفاع نهایی………………………………………………………………………………………………………….88

4-10رنگیزه ها……………………………………………………………………………………………………………..91

4-10- 1کلروفیلa ………………………………………………………………………………………………………91

4-10-2 کلروفیلb ………………………………………………………………………………………………………94

4-10-3 کلروفیل کل…………………………………………………………………………………………………….98

4-10-4 کارتنوئید……………………………………………………………………………………………………..100

4-10-5 غلظت رنگیزه های گیاهی…………………………………………………………………………….. 103

4-11 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………….. 105

4-12 پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………..106

• چکیده

میزان و نوع اسید­های چرب غیر اشباع اهمیت بسزایی در کیفیت تغذیه‌ای روغن­های خوراکی دارند، روغن گلرنگ با بیش از 80% اسید چرب غیر اشباع بسیار مورد توجه قرار گرفته است. کمبود نزولات جوی در کشور ایران در مقایسه با میانگین جهانی از عوامل اصلی محدودکننده عملکرد گیاهان می­باشد. به منظور بررسی برخی خواص فیزیولوژیک و مورفولوژیک گیاه گلرنگ تحت تنش­خشکی و محلول­پاشی سایکوسل در ارقام مختلف این گیاه آزمایشی با طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی به صورت اسپیلت اسپیلت پلات در سه تکراردر سال 91-90 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد دامغان انجام ­شد. در این آزمایش كرت اصلی سه تیمار آبیاری (شاهد، تنش در ابتدای گلدهی، تنش در ابتدای دانه­بندی)، كرت فرعی دو رقم گلرنگ (محلی اصفهان، پدیده )، و كرت فرعی-فرعی تیمار محلول­پاشی سایکوسل (بدون محلول­پاشی، محلول­پاشی) در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد تنش در ابتدای گلدهی در مقایسه با تنش در ابتدای دانه_بندی دارای تاثیر منفی بیشتری بر صفات مورد هندازگیری بوده است.طبق نتایج در بین تیمارهای بیشترین محتوی رطوبت نسبی، درصد روغن دانه، فعالیت آنزیم پری کارتامین دکربوکسیلاز، ارتفاع گیاه، تعداد غوزه، تعداد دانه، شاخه جانبی، وزن هزار دانه، رنگیزه­های گیاهی در تیمار شاهد (آبیاری كامل) بدست آمد، اما بیشترین مقدار پرولین مربوط به تیمار تحت تنش خشكی در ابتدای گلدهی بود و سایر صفات با افزایش شدت تنش خشكی کاهش پیدا کردند. در بین ارقام برای افزایش سایر خصوصیات رقم پدیده به عنوان مناسب­ترین رقم شناخته شد ولی درصد روغن در رقم محلی­اصفهان دارای میانگین بیشتری بود. در تیمارهای محلول­پاشی سایکوسل ، همه صفات به غیر از ارتفاع گیاه را افزایش پیدا كرد و سایکوسل به عنوان تیمار محلول­پاشی مناسبی معرفی شد. بر اساس نتایج بدست آمده در این آزمایش می­توان بیان كرد، هر چند با كاهش میزان آب مصرفی و به تبع آن بروز تنش خشكی از عملكرد گیاه گلرنگ كاسته می­ شود، اما با مصرف برخی از تنظیم کننده­ های رشد گیاهی، بخصوص محلول­پاشی سایکوسل در بالاترین سطح تنش، می­توان تا حدی از بروز اثرات سوء تنش خشكی بر عملكرد این گیاه كاست، لذا با توجه به این كه بیشتر مناطق ایران از كم_آبی رنج می_برند، استفاده از هورمون گیاهی سایكوسل پیشنهاد می­گردد، همچنین رقم پدیده نسبت به رقم محلی اصفهان مقاومت بیشتری به شرایط تنش از خود نشان داد در نتیجه رقم پدیده به عنوان بهترین رقم از جهت افزایش عملكرد گلرنگ در شرایط تنش خشكی پیشنهاد می­گردد

کلمات کلیدی: تنش خشکی، محلول­پاشی سایکوسل، گلرنگ، خصوصیات مورفولوژیک، خصوصیات فیزیولوژیک

1- مقدمه:

افزایش روز افزون جمعیت و نیاز به عملکرد گیاهان­زراعی به منظور تأمین مواد­غذایی از­جمله برنامه ­های وسیع و دامنه­داری است که پژوهشگران را برآن داشته که در این زمینه پژوهش­های جدیدی را دنبال نمایند این بدان­معنی است که تولید غذا باید دائماً افزایش یابد به طوری که از کمبود­های غذایی در بسیاری از نقاط جهان جلوگیری شود (زار عیان، 1380).

بخش عمده­ی مساحت ایران از نظر اقلیمی جزء مناطق خشک ونیمه­خشک محسوب می­گردد. از خصوصیات این مناطق تبخیر زیاد و نزولات اندک و پراکنده است. رشد و نمو گیاهان تحت­تأثیر عوامل محیطی می­باشد، چنانچه میزان عواملی چون حرارت، رطوبت و …. در محیط نا­مناسب باشد سبب ایجاد فشار یا تنش در گیاه و اجزای آن می­ شود (سرمدنیا و کوچکی، 1369).

از طرفی خشکی از مهم­ترین عوامل محدود­کننده­ رشد گیاهان در سراسر جهان و شایع­ترین تنش محیطی است که تقریباً تولید 25 درصد اراضی جهان را محدود ساخته­است(حبیبی و همکاران، 1372). با توجه به وجود این بحران مناطق خشک، انتخاب گیاهان سازگار به این شرایط از اهمیت ویژه­ای برخوردار­است که لازمه­ی آن کاشت گیاهان مقاوم به خشکی و نیاز آبی کم می­باشد (حبیبی و همکاران، 1372).

گیاهان روغنی از نظر تامین انرژی مورد نیاز انسان و دام، از جایگاه ویژه­ای در بین محصولات زراعی برخوردارند و یکی از با ارزش­ترین محصولات بخش کشاورزی محسوب می­شوند. از این رو، کاشت دانه­ های روغنی از گذشته­های دور بخش مهمی از کشاورزی کشور­های شرقی را تشکیل داده و برخی از آن­ها جزو اقلام صادراتی عمده­ی این کشور­ها محسوب می­شوند )وایس، 1370).

با توجه به تنوع آب و هوایی در ایران امکان کشت بسیاری از دانه­ های روغنی با کیفیت خوب و ارزش اقتصادی بالا وجود­دارد که یکی از این گیاهان گلرنگ می­باشد (ناصری و همکاران، 1389.، فیروزه و همکاران، 1385). متوسط عملکرد گلرنگ در ایران حدود 700 کیلوگرم در هکتار می­باشد، که نزدیک به متوسط جهانی است (فروزان، 1378).

از طر فی با توجه به اهمیت زیادی که اسید­های چرب غیر­اشباع در کیفیت تغذیه‌ای روغن دارند، روغن گلرنگ با بیش از 80 درصد اسید­چرب غیر­اشباع بسیار مورد توجه قرار گرفته است (Zhu et al., 2003; Isah et al., 2007; Sato et al., 2005). همچنین، بومی بودن کلیه ارقام آن و داشتن روغن 36 درصد در دانه از ویژگی­های منحصر به فرد این روغن است (آلیاری و شکاری، 1379).

گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تأمین بهداشت و سلامتی جوامع هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماریها برخوردار بوده و هستند (ابراهیم­پور و عیدی­زاده، 1388).

. این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر داشته و یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسلها بوده اند. (از نقطه نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فرآورده ها و مواد طبیعی دارویی گیاهی در طول تاریخ انجام شده است اما نکته حائز اهمیت اینجاست که تنها کمتر از 10 درصد از مجموع 250000 گونه گیاهی جهان برای بیش از زیست شناختی، شناسایی و مورد استفاده قرار گرفته اند.) (ابراهیم­پور و عیدی­زاده، 1388). گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمانهای گیاهی و به طور کلی فرآورده های طبیعی به ویژه در طی سالهای اخیر رو به افزایش بوده و مهمترین علل آن، اثبات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی از یک طرف و ایجاد آلودگیهای زیست محیطی که کره زمین را تهدید می­ کند از سوی دیگر بوده است (ابراهیم­پور و عیدی­زاده، 1388). سرزمین پهناور ایران به دلیل دارا بودن اقلیم­های گوناگون و با اختلاف درجه حرارت بیش از 50 درجه سانتی ­گراد و دارا بودن سرزمین­های ساحلی ،کوهستانی و کویری و با برخورداری از حداقل 300 روز آفتابی در سال با مقایسه با اکثر سرزمین­های جهان مانند قاره اروپا با درجه حرارت و شرایط اقلیمی یکسان و مه­آلود بودن اکثر ماه­های سال به عنوان یکی از بزرگ­ترین گنجینه­های گیاهان­داروئی و معطر دنیاست (جوادی­زاده و پویان، 1389).