چکیده ……………………………………………………………………………………………………………………… 1

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………… .. 2

1ـ فصل اول: کلیات تجارت الکترونیک ………………………………………………………………….. .. 3

1ـ1ـ کلیات ……………………………………………………………………………………………………… .. 4

1ـ1ـبیان مسأله ………………………………………………………………………………………………….. .. 4

1ـ2ـ پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………. .. 5

1ـ3ـ ضرورت ، اهداف و اهمیت موضوع ………………………………………………………………. .. 7

1ـ4ـ پرسش های تحقیق ……………………………………………………………………………………… .. 8

1ـ5ـ فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………………………….. .. 9

1ـ6ـ روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………… . 10

2ـ فصل دوم : فصل دوم: تعاریف ، تاریخچه ، مستندات و ادله تجارت الکترونیک………….. . 11

2ـ1-تعاریف و اصطلاحات…………………………………………………………………………………………..12

2-1-1- تعاریف تجارت الکترونیکی………………………………………………………………………………12

2ـ1ـ2ـ تعاریف تجارت الکترونیک از دیدگاه تجاری، علم ارتباطات، علم فناوری اطلاعات فرد،گروه …………………………………………………………………………………………………………………………………13

2ـ1ـ3ـ اهمیت تجارت الکترونیک درمعارف اسلامی: ………………………………………………. . 16

2ـ2ـ بخش دوم : تاریخچه تجارت الکترونیک………………………………………………………….. . 25

2ـ2ــ1ـ تاریخچه پیدایش و شكل گیری تجارت الكترونیك:………………………………………. . 25

2ـ2ــ2 مستحدثه بودن تجارت الكترونیكی ……………………………………………………………. . 26

2ـ2ــ3ـ تجارت الکترونیک در حقوق ایران……………………………………………………………………..28

2ـ2ــ4ـ ویژگی ها و شاخصه های قانون تجارت الکترونیکی……………………………………………..30

2-2-5- قلمروشمول قانون تجارت الکترونیک ایران…………………………………………………………..31

2-3-مستندات وادله حجیت تجارت الکترونیکی………………………………………………………………..33

2-3-1- قرآن کریم   …………………………………………………………………………………………………..33

2-3-2-قانون………………………………………………………………………………………………………………34

2ـ3ـ3 ـ مقررات مهم پس از انقلاب اسلامی…………………………………………………………………………35

3- فصل سوم:محورها و نقش قانون تجارت الکترونیک ، روندهای پیدایش و شکل گیری تجارت الکترونیک……………………………………………………………………………………………………………………….37

3-1-محورهای قانون تجارت الکترونیکی…………………………………………………………………………….38

3-1-1-محورهای اصلی قانون تجارت الکترونیکی………………………………………………………………..38

3-1-2-پیش‌نیازهای استقرار و نهادینه شدن تجارت الکترونیک……………………………………………….40

بخش دوم: 3-2-نقش قانون تجارت الکترونیک…………………………………………………………………….43

3-2-1-نقش تصویب قانون تجارت الکترونیکی در تحقق تجارت الکترونیکی…………………………..43

3-2-2- ارکان حقوق تجارت الکترونیک ایران…………………………………………………………………….44

3-2-3-چارچوب نظری تجارت الکترونیک…………………………………………………………………………45

3-3-بخش سوم: معاملات الکترونیکی از دیدگاه فقه شیعه……………………………………………………..47

3-3-1- معاملات الكترونیكی بعنوان بخشی از عملیات جهانی سازی………………………………………47

3-3-2-معاملات الكترونیكی بعنوان وسیله كسب درآمد……………………………………………………….50

3-3-3- معاملات الكترونیكی و مستحدثات مربوط به آنها…………………………………………………….59

3-3-4-تجارت الکترونیکی بیع یا معاطات………………………………………………………………………….62

4-فصل چهارم: مراحل شکل گیری و اصول تجارت الکترونیک……………………………………………..64

4-1-بخش اول: روندهای پیدایش و شكل گیری تجارت الكترونیك……………………………………….65

4-1-1-روندهای پیدایش و شكل گیری تجارت الكترونیك………………………………………………….65

4-1-2-مدل های تجارت الكترونیك………………………………………………………………………………..66

4-2-بخش دوم: اصول حقوق تجارت الکترونیک……………………………………………………………….68

4-2-1-اصل لزوم امکان شناسایی پیام های ارائه شده در شبکه…………………………………………….68

4-2-2-اصل اعتبار امضای الکترونیکی………………………………………………………………….. …69

4-2-3-قاعده ی اعتبار نظریه ی وصول در قراردادهای الکترونیکی داخلی و بین المللی…… ..72

4-2-4-اصل برابری اعتبار ادله ی الکترونیکی با سایر ادله ی اثبات………………………………. …75

4-2-5- اصل اختیار فسخ حداقل هفت روزه برای مصرف کننده در معامله ی از راه دور… ..76

4-3-بخش سوم: شرایط لازم جهت انجام معاملات الکترونیک……………………………………… ..81

4-3-1-شرایط انجام مباد‌لات الكترونیكی………………………………………………………………… .81

4-3-2- حمایت از داده ها……………………………………………………………………………………. .83

4-3-3- شناسایی قانونی قراردادهای الكترونیكی………………………………………………………………85

4-3-4-خیار مجلس در قراردادهای ا‌لكترونیكی………………………………………………………………..86

4-4-بخش چهارم: حل و فصل اختلافات و اد‌له ا‌لكترونیكی اثبات دعوی……………………………..88

4-4-1-حل و فصل اختلافات در خارج از دادگاه……………………………………………………………..88

4-4-2- اد‌له (اسناد) ا‌لكترونیكی……………………………………………………………………………………..88

4-4-3- نظریه معادل های کارکردی………………………………………………………………………………..91

4-4-4-شرایط کارکردهای نوشته……………………………………………………………………………………92

4-5-بخش پنجم:امضای الکترونیکی و انواع آن………………………………………………………………….94

4-5-1-مفهوم امضای ا‌لكترونیكی…………………………………………………………………………………….94

4-5-2-انواع امضاهای الكترونیكی…………………………………………………………………………………..95

4-5-3- تقسیم‌بندی بر مبنای سطح ایمنی فراهم شده………………………………………………………….96

4-5-4- امضای دیجیتال«امضای الکترونیکی پیشرفته و ایمن»………………………………………. …97

4-5-5- عملیات خردسازی……………………………………………………………………………………………98

4-5-6- مراجع گواهی…………………………………………………………………………………………. ..99

4-5-7-دفاتر صدور گواهی الکترونیکی………………………………………………………………….. 101

4-6-بخش ششم:معامله از طریق اینترنت…………………………………………………………………. 102

4-6-1-چگونگی معامله از طریق اینترنت و مراحل آن………………………………………………. 102

4-6-2-موانع و راهکارهای تجارت الکترونیک در ایران……………………………………………… 103

فصل پنجم:نتیجه گیری،منابع،چکیده انگلیسی…………………………………………………………………..104

نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………… 107

منابع …………………………………………………………………………………………………………………. 108

چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………. 110

 105

چکیده :

اینترنت همراه با رشد روزافزون خود، كاربردهای فراوانی در صنایع مختلف یافته است. امروزه اینترنت بعنوان رسانه‌ای قدرتمند در اختیار صنعت تجارت قرار گرفته است. بدلیل ویژگی‌ها و مزیتهای فراوانی كه اینترنت در مقایسه با تجارت سنتی دارد نتیجه آن شده تا با ارائه این پایان نامه که در یک مقدمه و پنج فصل تدوین یافته محور های زیر بر اساس کتب فقهی و در پایان هر موضوع در حد توان به قوانین موضوعه اشاره گردد تا مطالبی برای دوستداران روشن شود.

فصل اول که شامل سه بخش است . بخش اول شامل کلیات ، بخش دوم شامل تعاریف و اصطلاحات و بخش سوم شامل تاریخچه تجارت الکترونیک ،تجارت الکترونیک در حقوق ایران ،ویژگی ها و شاخص ها و قلمرو شمول قانون تجارت الکترونیک است.

فصل دوم به بررسی مستندات و ادلّه حجیّت تجارت الکترونیک در دو بخش، بخش اول منابع شامل قرآن و قانون و مقررات پس از انقلاب اسلامی در زمینه تجارت الکترونیک و در بخش دوم محور های قانون تجارت الکترونیک ،پیش نیاز های استقرار و نهادینه شده آن می پردازد.

فصل سوم نیز در دو بخش مجزا که بخش اول مربوط می شود به نقش تصویب قانون تجارت الکترونیک در تحقق تجارت الکترونیکی،ارکان حقوق تجارت الکترونیک ایران و چارچوب های نظری آن وهمچنین بخش دوم مربوط می شود به معاملات الکترونیکی از دیدگاه فقه شیعه ،قاعده های تراضی ، لزوم صحت و …و رابطه آن ها با تجارت الکترونیک .

فصل چهارم در دو بخش به بررسی روندهای شکل گیری تجارت الکترونیک و مدل های آن و اصول حقوق تجارت الکترونیک و قاعده ی اعتبار نظریه ی وصول در قراردادهای الکترونیکی داخلی و بین المللی اختصاص دارد.

فصل پنجم در چهار بخش، بخش اول شرایط انجام تجارت الکترونیکی ،حمایت از داده ها ،خیار مجلس در قراردادهای الکترونیکی و بخش دوم به مرجع حل اختلافات و ادله الکترونیکی اثبات دعوی نظریه معادل کارکردی و اوصاف آن و بخش سوم به امضای الکترونیکی و انواع آن ،مراجع صدور امضای الکترونیکی و در آخر چگونگی معامله از طریق اینترنت و مراحل آن و موانع و راهکارهای تجارت الکترونیک در کشورمان اختصاص دارد.

مقدمه:

تجارت الکترونیک[1] از پدیده های بسیار مهم منبعث از فناوری اطلاعات و ارتباطات است که تحولی بس شگرف در حجم و شیوه تجارت و کسب و کار ایجاد کرده است.[2] اهمیت تجارت الکترونیک در دنیای کنونی که عصر ارتباطات و گستردگی فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی وفرهنگی است، برکسی پوشیده نیست. از طرفی دیگر تحولات چندین سال اخیر در فناوری اطلاعات باعث نفوذ اینترنت در بین عموم مردم در سطح جهان و بویژه کشورهای پیشرفته شده است. میزان دسترسی در سطح جوامع پیشرفته به حدی گسترش یافته است که باعث شده است تا از آن به عنوان ابزاری برای رفع احتیاجات روزمره زندگی استفاده شود.

رشد روز افزون فناوری به ویژه فناوری اطلاع رسانی (IT ) چه در سطح داخلی و چه در سطح بین المللی باعث شده است افراد بسیاری به اینترنت دسترسی داشته باشند به گونه ای که پیش بینی می شود در سال های نه چندان دور در منطقه آسیا، اقیانوسیه و آمریکای لاتین بیشترین تعداد کاربران اینترنت در جهان را خواهد داشت. این رشد بالای دسترسی عموم مردم به اینترنت باعث شده است تا امکان تجارت و کسب و کار از طریق اینترنت یا به عبارت بهتر تجارت الکترونیک و کسب و کار الکترونیکی از جایگاه ویژه ای برخوردار شده است. ویژگی های تجارت الکترونیکی از قبیل جهانی نمودن تجارت، برداشتن محدودیت های زمانی و مکانی، کاهش قیمت منابع جهت خرید، افزایش درصد فروش، عدم وجود محدودیت زمانی در معاملات، دسترسی آسان به اطلاعات لازم، کاهش چشمگیر هزینه های معاملاتی و بسیاری دیگر از مزایای تجارت الکترونیک در چند دهه اخیر می باشد که به طور اجمالی می توان آنها را ذکر کرد.[3]

1- کلیات

1ـ1ـ بیان مساله :

با توجه به گسترده شدن دامنه لغوی واژگان مدیریت، تجارت الکترونیک یکی از مباحث چالشی در این دامنه می باشد که جامعه امروز را دچار تغییر و تحول نموده است. با توجه به این نکته که هنوز سالیان زیادی از مطرح شدن تجارت الکترونیک نمی گذرد اما توسعه و پیشرفت تجارت الکترونیک غیر قابل باور است. با پیدایش دهکده جهانی که منجر به فاصله ها گردیده است دیگر فضای فیزیکی و قلمرو جغرافیایی معنای خود را تا حد و حدودی از دست داده است.

اهالی دهکده جهانی آینده را نمی توانند پیش بینی کرد زیرا سرعت نوآوری در تکنولوژی[4] آنقدر سریع و گسترده است که هیچ چشم انداز روشنی از آینده آن در دسترس قرار نمی گیرد. استفاده از فناوری اطلاعات که تجارت الکترونیک نیز به عنوان یکی از این فناوری ها می باشد می تواند افزایش کارایی در اقتصاد ملی گردد. همچنین استفاده از تجارت الکترونیک می تواند ما را در بهبود کارایی تجاری در عرصه جهانی یاری داده و جایگاه ما را در بازارهای جهانی و به تبع آن در بازارهای منطقه ای تقویت نماید.

امروزه تجارت الکترونیک در بسیاری از موارد جایگزین تجارت سنتی شده است و بررسی ها نشان می دهد که استفاده از تجارت الکترونیک باعث 21تا70 درصد صرفه جویی در هزینه های اقتصادی می شود[5]. با وجود این صرفه جویی کلان چگونه می توان تجارت الکترونیک را به طور کامل جایگزین تجارت سنتی نمود؟ بایدگفت امروزه تجارت الکترونیک یک انقلاب در حال تحول در امر خرید و فروش می باشد و منافع زیادی را از سرمایه گذاری و تحقیقات در حوزه تجارت الکترونیک عاید اقشار مختلف جامعه و به ویژه بخش خصوصی کرده است.

در گذشته و برای سالیان متمادی تجارت سنتی به تنهایی وجود داشت و مشتری قبل از خرید، کالا یا خدمات درخواستی را به طور دقیق بررسی می نمود و سپس فرایند خرید انجام می گرفت. تکلیف فروشنده و مشتری هر دو روشن بود جایی برای شک و تردید جود نداشت.

اما امروزه تجارت الکترونیک تا حد بسیار زیادی جایگزین تجارت سنتی شده است تجارت الکترونیک دیگر آن تجارت چهره به چهره نمی باشد. تجارت الکترونیک عبارتست از انجام هرگونه امور تجاری و بازرگانی از طریق شبکه جهانی اینترنت. در تجارت الکترونیک دیگر فروشنده و مشتری یکدیگر را نخواهند دید و در چنین شرایطی متعاملین به انشا عقد می پردازند و این کار روزانه بیش از صد ها بار و شاید هزاران هزار بار تکرار می شود.[6]

1ـ2ـ پیشینه تحقیق :

انسان از ابتدای خلقت تاکنون روش های تجاری متفاوتی را تجربه کرده‌است. در ابتدا سیستم تبادل کالا رایج بود. شکارچی گوشت را با سلاح عوض می‌کرد. این سیستم اشکالات فراوانی داشت. مثلاً ممکن بود شکارچی نتواند سلاح سازی را پیدا کند که به گوشت احتیاج داشته باشد. دراین صورت گوشتها فاسد می‌شدند .[7]

در بعضی تمدنها سیستم کالای محبوب به وجود آمد. در سرزمینی که گندم غذای اصلی مردم آن بود، شکارچی گوشت را با گندم و گندم را با سلاح تعویض می‌کرد. این روش هم مشکلات زیادی داشت. کالای محبوب در سرزمینهای مختلف متفاوت بود. از طرف دیگر معیاری برای سنجش ارزش آن وجود نداشت و حمل و نقل آن هم مشکل بود. بدون شک اختراع پول اولین انقلاب در زمینه تجارت بود. ارزش آن مشخص بود، حمل آن آسانتر بود، فاسد نمی‌شد و همه طالب آن بودند. فواید استفاده از پول به اندازه‌ای بود که حتی تا چند دهه قبل کمتر کسی انتظار یک انقلاب دیگر را داشت. ارتباط بین تجارت و تکنولوژی دیر زمانی است که وجود داشته و ادامه دارد.

ترکیب تجارت و الکترونیک از سال ۱۹۷۰ آغاز شد. برای گسترش و پذیرش تجارت الکترونیک لازم است که پیش نیازهای این تکنولوژی از جمله زیرساختار مخابراتی، مسایل قانونی و ایمنی پیام رسانی مهیا شود.[8]

مهم‌ترین هدف در تجارت حال چه از روش های بسیار پیشرفته الکترونیکی استفاده کند و چه از روش های سنتی و قدیمی همانا دستیابی به پول و سود بیشتر است. طبیعتا در این میان، نقش بانکها و موسسات اقتصادی در نقل وانتقال پول بسیار حیاتی است. هنگامی که در سال ۱۹۹۴ اینترنت قابلیت‌های تجاری خود را علاوه بر جنبه‌های علمی و تحقیقاتی به نمایش گذاشت، موسسات تجاری و بانکها در کشورهای پیشرفته اولین نهادهایی بودند که تلاش جدی خود را برای استفاده هر چه بیشتر از این جریان بکار انداختند. محصول تلاش آنها نیز همان بانکداری الکترونیک امروزی است. سپس به سرعت مشخص شد که اینترنت بستر بسیار مناسبی برای انواع فعالیتهای بانکداری و اقتصادی بشمار می‌رود. بانکداری و تجارت الکترونیک هم اکنون در جهان به عنوان یک بحث بسیار تخصصی و در عین حال، بسیار پیچیده تبدیل شده‌است و تطبیق آن با سیاستهای تجاری و اقتصادی کشورهای مختلف نیاز به تحقیق و برنامه ریزی دقیق دارد.

در بررسی تاریخچه تجارت الکترونیک درمی یابیم که بورس های اوراق بهادار نیز موسسات دیگری بودند که به سرعت فعالیت خود را با روند پیشرفت اینترنت هماهنگ کردند و موفق شدند که در عرض مدت کوتاهی، با توجه به برتری های اینترنت در مقایسه با روش های قدیمی، به دلیل سرعت و دقت بالا، به موفقیتهای بی نظیری دست یابند. [9]