طرح مسئله …………………………………………………………………………………………………………………. 2

سوال اصلی …………………………………………………………………………………………………………………. 4

سوال فرعی………………………………………………………………………………………………………………….. 5

پیشینه تحقیق (بررسی متون موجود) …………………………………………………………………………………… 5

فرضیه اصلی ………………………………………………………………………………………………………………… 6

علل انتخاب موضوع …………………………………………………………………………………………………………. 7

محدوده زمانی ………………………………………………………………………………………………………………. 8

محدوده مكانی………………………………………………………………………………………………………………. 9

چهارچوب نظری تحقیق ……………………………………………………………………………………………………. 9

الف ) مدل پیوستگی جیمز روزنا در تحلیل سیاست خارجی ………………………………………………………… 10

سرچشمه های آشوب در سده های اخیر …………………………………………………………………………….. 12

انقلاب مهارت ها   ………………………………………………………………………………………………………… 13

تضعیف دولتها و ظهور شبكه ها …………………………………………………………………………………………. 13

تاثیر تلویزیون در سطح جهان ……………………………………………………………………………………………. 14

ب ) مدل دیپلماسی عمومی (دیپلماسی رسانه ای) در تحلیل سیاست خارجی ……………………………….. 16

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات (اعم از آماری و تحلیلی) ………………………………………………………………. 18

ساماندهی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………….. 18

فصل دوم : بررسی نقش دیپلماسی رسانه ای در سیاست خارجی ……………………………………………… 19

مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………………. 19

بخش اول : دیپلماسی و روند تحول آن   ………………………………………………………………………………. 20

1-   دیپلماسی باستان  …………………………………………………………………………………………………. 21

2-   دیپلماسی سنتی …………………………………………………………………………………………………… 21

3-   دیپلماسی مخفی …………………………………………………………………………………………………… 21

4-   دیپلماسی باز  ……………………………………………………………………………………………………….. 22

5-   دیپلماسی عمومی ………………………………………………………………………………………………….. 22

بخش دوم : دیپلماسی عمومی مفاهیم ، تاثیر و ابزار ……………………………………………………………….. 25

بخش سوم : دیپلماسی رسانه ای و سیاست خارجی   ……………………………………………………………. 29

مبحث اول : رابطه رسانه‌ ها و سیاست  ………………………………………………………………………………. 34

الف- تأثیر رسانه بر سیاست (نظریه سی. ان. ان) ……………………………………………………………………. 34

ب- تأثیر سیاست بر رسانه ( نظریه تولید موافقت ) …………………………………………………………………… 35

مبحث دوم : کارکردهای دیپلماسی رسانه‌ای …………………………………………………………………………. 35

1- کارکرد دیپلماسی رسانه‌ای در عملیات روانی………………………………………………………………………. 35

2- کارکرد تعاملی رسانه و پرستیژ ملی  ………………………………………………………………………………. 36

3- کارکرد برجسته ‌سازی رسانه‌ها در دیپلماسی رسانه‌ای  ……………………………………………………….. 37

4- کارکرد دیپلماسی رسانه‌ای در خلق رویدادهای رسانه‌ای    …………………………………………………….. 38

5- کارکرد مداخله‌گرایانه دیپلماسی رسانه‌ای …………………………………………………………………………. 38

جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………. 39

فصل سوم : بررسی تحولات سوریه و عوامل موثر در آن  ……………………………………………………………. 41

مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………………. 41

بخش اول : گذری بر تاریخ معاصر سوریه ………………………………………………………………………………. 42

ترور رفیق حریری    ……………………………………………………………………………………………………….. 47

خاورمیانه بزرگ     ………………………………………………………………………………………………………… 48

سیر تحولات سه سال اخیر سوریه         ……………………………………………………………………………… 49

بخش دوم : نیروهای فرامرزی بحران سوریه         …………………………………………………………………… 57

مبحث اول : مخالفان نظام سوریه       ………………………………………………………………………………… 57

1- عربستان        …………………………………………………………………………………………………………. 57

2- امریکا ……………………………………………………………………………………………………………………. 60

3- اسرائیل         …………………………………………………………………………………………………………. 63

4- ترکیه ……………………………………………………………………………………………………………………. 65

5- قطر  …………………………………………………………………………………………………………………….. 68

مبحث دوم : موافقان نظام سوریه     …………………………………………………………………………………… 73

1- ایران   ………………………………………………………………………………………………………………….   74

2- روسیه   …………………………………………………………………………………………………………… ..76

3- چین   ………………………………………………………………………………………………………………….   78

جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………..80

فصل چهارم : روند تحولات فعالیت شبکه خبری الجزیره در سوریه …………………………………………………. 82

مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………………. 82

بخش اول : اقدامات غیر خبری ( اقدامات میدانی و عملیات مالی )   ……………………………………………… 86

بخش دوم : اقدامات خبری ایجابی (بکارگیری تاکتیک های خبری)         …………………………………………. 87

1-   توضیح ندادن درباره علل شدت یافتن اقدامات         ……………………………………………………………. 88

2-   نسبت وحشی گری دادن برای تقویت واکنش عمومی   ……………………………………………………… 89

3-   تخدیر : هدف قرار دادن روحیه تا عقب نشینی آنها    ………………………………………………………….. 89

4-   مبالغه و دستکاری آمار ها        …………………………………………………………………………………… 89

5-   منبع نقابدار   ………………………………………………………………………………………………………… 90

6-   توجه به کودکان و نوجوانان    ……………………………………………………………………………………… 90

7-   برچسب زنی   ………………………………………………………………………………………………………. 90

8-   دره فرار     …………………………………………………………………………………………………………… 91

9-   تاکتیک تنهایی          ……………………………………………………………………………………………… 91

10- رسیدن به قطار         ………………………………………………………………………………………………. 92

11- ترور شخصیت  ………………………………………………………………………………………………………. 92

12- تاكتیک جابه جایی ارزش ها       …………………………………………………………………………………. 93

13- ارعاب        …………………………………………………………………………………………………………. 93

14- قرینه سازی    ……………………………………………………………………………………………………… 94

15- ایجاد ترحم   ………………………………………………………………………………………………………… 94

16- فریب         …………………………………………………………………………………………………………. 95

جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………….. 95

فصل پنجم : قوت ها و ضعف های شبکه خبری الجزیره در سوریه ……………………………………………….. 97

مقدمه   ………………………………………………………………………………………………………………….. 97

بخش اول : موفقیت ها       …………………………………………………………………………………………… 97

1- توان مالی بسیار بالا         ………………………………………………………………………………………… 98

2- جذب گسترده افراد نخبه تاثیر گذار در روند خبری          ………………………………………………………. 98

3- گستردگی كار خبری و ساعات بالای پخش خبری زنده        …………………………………………………. 98

4- همسویی با جریان غالب خبری و همپوشانی اهداف با آنها          …………………………………………. 98

5- محور قرار گرفتن زبان عربی  ……………………………………………………………………………………… 99

6- ضریب نفوذ بالای وسایل ارتباط جمعی …………………………………………………………………………. 99

7- داعیه بی طرفی خبری      ……………………………………………………………………………………… 100

8- حضور پررنگ در مقاطع حساس خبری  ………………………………………………………………………… 100

9- كیفیت بالای تهیه خبر و بكارگیری زیاد جذابیت های بصری  ………………………………………………   101

10- ورود به حوزه های ممنوعه       ………………………………………………………………………………. 101

بخش دوم : ناکامی ها       ……………………………………………………………………………………….. 101

1- استعفای كاركنان معترض  ……………………………………………………………………………………… 102

2- ظهور شبكه المیادین      ……………………………………………………………………………………….. 103

3- عملكرد رسانه ای جریان مقاومت    ………………………………………………………………………….. 103

4- دسترسی گسترده و سنجش آزاد و به اخبار و اطلاعات    ………………………………………………… 104

5- عكس العمل نیروهای طرفدار نظام سوریه     ………………………………………………………………. 104

6- نفوذ بی حد و حصر سیاست در عرصه رسانه   …………………………………………………………….. 105

7- فرسایش در عرصه تحولات میدانی    ………………………………………………………………………… 105

8- ظرفیت های درونی نظام سوریه    …………………………………………………………………………… 106

9- ضعف سناریو سازی        ……………………………………………………………………………………… 107

10- افراطی گری            …………………………………………………………………………………………. 108

11- بدبینی به الجزیره        ………………………………………………………………………………………. 109

12- مسئله بحرین  ………………………………………………………………………………………………… 111

جمع بندی ………………………………………………………………………………………………………….. 112

نتیجه گیری         ………………………………………………………………………………………………….. 114

فهرست منابع       ………………………………………………………………………………………………… 117

منابع فارسی       …………………………………………………………………………………………………. 118

منابع انگلیسی       ………………………………………………………………………………………………. 126

چکیده:

از سال 2011 که منطقه استراتژیک خاورمیانه در هاله انقلاب‌های پی در پی کشورها قرار گرفت، فارغ از زمینه‌های شکل‌گیری، نقش رسانه‌های مختلف و تاثیرگذاری قطعی آنان در آغاز و جهت‌دهی آن‌ ها کاملا مشهود بود. فعالیت رسانه‌ای فوق‌العاده در جریان انقلاب مصر، از سوی رسانه‌های مختلف مخصوصا شبکه خبری الجزیره که با هدف تاثیرگذاری بر روند آن‌ ها صورت می‌گرفت، بیانگر آن بود که با افزایش سطح تاثیرگذاری رسانه‌ها بر افکار عمومی، می‌توان افراد را در یک جهت خاص سیاسی هماهنگ نموده و این بار بدون هرگونه اقدام خشن نظامی و به‌کارگیری قدرت سخت، شاهد تغییر دولت‌های متخاصم و رقیب بود.

هدف این پژوهش، بررسی رابطه سیاست خارجی و دیپلماسی عمومی رسانه‌ای می‌باشد که با تمرکز بر عملکرد شبکه خبری الجزیره قطر در قبال بحران سوریه، به دنبال آن است که چگونه این شبکه به ابزار سیاست خارجی دولت قطر تبدیل شده است و شبکه الجزیره چه نقشی در این بحران دارد. با توجه به جناح‌بندی‌های موجود در این بحران و زمینه سازی شیوع روزافزون این بحران در سوریه توسط شبکه الجزیره، فعالیت این شبکه در کنار ناکامی‌های آن، خود عاملی برای تشدید دخالت خارجی در بحران می‌باشد. این پژوهش، علاوه بر کلیات تحقیق، تلاش دارد در طی چهار فصل بعدی، ابتدا به بررسی نقش و جایگاه دیپلماسی رسانه‌ای در تعقیب اهداف سیاست خارجی یک کشور بپردازد و در فصل سوم به تشریح تحولات میدانی و صف بندی موجود در آن اشاره دارد. فصل چهارم به بررسی عملکرد شبکه خبری الجزیره در بحران سوریه پرداخته و نهایتا در فصل آخر عوامل موفقیت‌ها و ناکامی‌های این شبکه در این عرصه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

فصل اول: کلیات تحقیق

طرح مسئله:

جمهوری عربی سوریه کشوری با 24 میلیون جمعیت در قالب 14 استان در آسیای غربی که با ترکیه اردن اسرائیل و عراق و لبنان هم مرز بوده و به دریای مدیترانه نیز راه دارد. 90 درصد جمعیت عرب ، 8 درصد کرد و بقیه از سایر اقوام هستند همچنین 75 درصد سنی و 15 درصد نیز شیعه هستند. این کشور که از نظام ریاستی جمهوری برخوردار می‌باشد از اعضای بنیان‌گذار اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی و همچنین عضو آژانس انرژی اتمی و بانک جهانی و … می‌باشد و به لحاظ حمایت از فلسطینیان و مقابله با اسرائیل در محور مقاومت تعریف می‌شود. ماده 42 قانون اساسی آن بر حفظ تمامیت و یکپارچگی و ماده 35 بر آزادی مذهبی برای همه سوری‌ها تاکیید نموده است.

سوریه دارای دومین ارتش عربی بعد از مصر است که رئیس‌جمهور فرمانده کل آن به حساب می‌آید و عزل و نصب‌های مربوطه را مدیریت می‌کند.

سوریه از دیرباز دارای خصوصیاتی بوده است كه آن را كاملا متمایز از همسایگانش می‌نمود. در منطقه استراتژیک خاورمیانه سوریه كشوری است كه در مقابله با اسرائیل در نبرد كیپور همراه با مصر به موقعیتی رسید كه اگر حمایت مستقیم امریكا از اسرائیل نبود صحنه سیاسی كاملا به نفع اعراب دگرگون می‌شد ضمن اینكه سوریه هیچ‌گاه به صلح با اسرائیل تن در نداد و با حمایت از حزب‌الله لبنان صف خود را از سایر كشورهای عرب منطقه جدا ساخت. حمایت‌های این كشور از ایران در دوره جنگ هشت ساله در مقابل عراق آن هم زمانی که بر حسب عربیت تمامی منطقه از عراق حمایت می‌کرد از دیگر نكات حائز اهمیت سوریه است .

با شروع دومینوی سقوط سران حکومت‌های پادشاهی منطقه كه ناشی از خیزش مردمی این كشورها بود، اهمیت زیاد منطقه خاورمیانه با توجه به مختصات آن سبب موضع‌گیری، اعمال نفوذ و نقش‌آفرینی كشورهای منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای شد كه هر یک به فراخور منافع خود در این عرصه وارد می‌شدند . وجه مشترك تمامی این حکومت‌های هدف، ساختار حكومتی بسیار قدیمی آن‌ ها بود كه به تبع آن شاهد اقتدارگرایی و تك سالاری و همچنین تسلط كامل اقلیت بر اكثریت مردمی بودیم كه هر روزه بیش از پیش از وضع موجود ناراضی می‌شدند. سوریه نیز با سایه سنگین سیستم تک حزبی بعث که ندای مخالف را نمی‌پذیرفت از این قاعده مستثنی نبود امری که بیانگر اقتدار علویان در تمامی عرصه‌های حساس بود. لكن ابعاد دیگر مسئله سوریه مانند فعال بودن آن در جبهه مقاومت در برابر اسرائیل، نوع حكومت آن بهترین مستمسك را برای برانداختن نظام فعلی سوریه ایجاد نموده است. این شاخص از آنجا به دست می‌آید كه در موارد مشابه مثل یمن و بحرین و … اجماع اعراب در مقابل آن‌ ها قرار ندارد و قدرت‌های فرا منطقه‌ای نیز بر همین منوال عمل می‌کنند و این حالت مختص به سوریه است که از نمونه‌های آشکار آن فعالیت عربستان و قطر علیه این کشور همزمان با حمایت مستقیم همه‌جانبه از شورشیان مسلح از کمک تسلیحاتی و رسانه‌ای تا زمینه سازی اعزام مزدوران خارجی و پرداخت بهای فعالیت جنگی آنان از این دست می‌باشد که در حقیقت همراهی عملی و علنی با کشورهای غربی می‌باشد. این وضعیت نشان‌دهنده آن است كه مسئله سوریه بیش از اینكه یک معضل داخلی باشد یک معضل خارجی است. اینجاست كه نقش ارتباطات ، تبلیغات و رسانه‌ها بسیار تعیین‌کننده می‌شود تا بتواند به عنوان پیاده‌نظام درون مرزهای این كشور عمل كند و ضمن زمینه سازی برای پیگیری اهداف سیاست خارجی کشورهای دخیل، بتواند به عنوان ابزار توجیه‌کننده اذهان عمومی در قبال چرایی اقدامات و تحولات مورد قبول یا رد کشورهای متبوع این رسانه‌ها عمل نمایند.

در بین ابزارهایی كه معمولا در این برهه از زمان بكار گرفته می‌شود ابزار رسانه با همه اشكال و تنوع آن بر محور دیپلماسی عمومی و هدف قرار دادن عامه مردم كشور مخاطب و نه سردمداران می‌باشد. فضا چنان ملتهب شده است كه میل به تغییرات اساسی بسیار بالاگرفته و مذاكره و رایزنی‌های معمول جوابگوی كامل آن نیست. ناگفته پیداست اثرگذاری بر عامه مردم با هر آداب ، طرز تفكر ، مذهب و … و جذب آن‌ ها به منظور یارگیری برای مواقع حساس چیزی نیست كه در یک مقطع و یكجا رخ دهد رشد كمی و كیفی رسانه‌ها و به‌کارگیری گسترده روش‌های علمی در مواجه با انواع مخاطب‌ها مسئله‌ای كه از فرایند گسترده علمی و فرهنگی برای اثرگذاری حكایت دارد.

سوریه نیز چندی است كه بحث تغییرات جدی و اصلاح ساختارهای اساسی را پذیرفته و در تعقیب ارائه و اجرای آن‌ هاست گرچه با مسائل و مشكلاتی روبروست و تاكنون تامین كننده خواست مخالفان نبوده است. در این حین شبکه‌های خبری مخصوصا شبکه‌های الجزیره ، العربیه ، CNN و… به دقت مسائل جاری سوریه را تحت نظر گرفته و دائم ارائه تحلیل می‌نمایند. از سوی دیگر نیز رسانه‌های دیگری وجود دارند كه نظریاتی ارائه می‌نمایند كه كاملا برعكس شبکه‌های فوق‌الذکر می‌باشد مانند المنار و العالم و … . هرگونه رفتار این شبکه‌ها به فراخور سطح نفوذی كه دارند اثرات متفاوتی بر جامعه سوریه دارد و می‌توان گفت همان صحنه مقابله در داخل كشور این بار در فضای رسانه بازسازی‌شده است به طوری كه شاهد عمل و عكس العملهای پی در پی می‌باشیم كه بسیار سوال برانگیز می‌باشد و باهر دقت نظر و ارائه خبر از سوی هر یک از این شبکه‌ها می‌توان اثر این خبر پردازی را در عرصه سوریه مشاهده نمود. مطلب قابل‌توجه آن است که چگونه می‌توان ایفاء نقش این رسانه‌ها و بازتاب عملکرد آنان را در صحنه بحران سوریه به درستی تبیین نمود و چرایی آن را روشن نمود؟!

سوال اصلی:

از میان رسانه‌های عمل‌کننده در مقابل نظام سوریه شبکه خبری الجزیره به مالکیت امیر قطر فعالیت بسیار پیچیده و سنگینی را در این حوزه ایفاء می کند و ضمن برخورداری از مزیت‌های مادی و غیرمادی زیاد، در عرصه اجراء نیز شاهد طیف گسترده‌ای از اقدامات این شبکه در این زمینه می‌باشیم امری که نهایتا ما را به این سوال اصلی و مهم راهنمایی می‌کند كه :

 رسانه‌های خارجی مانند شبکه الجزیره چه نقشی در تحولات سه سال اخیر سوریه داشته‌اند؟

سوال فرعی:

در ادامه بررسی‌های عملکرد این شبکه خبری در قبال بحران سوریه نیز با سوالات فرعی دیگری هم روبرو می‌شویم :

دیپلماسی رسانه‌ای در قبال تحولات یک کشور چه جایگاهی داشته و چگونه عمل می‌نمایند و چه بسترهایی باعث تاثیر پذیری جامعه از رسانه‌ها می‌گردد ؟