رشد عاطفی کودک ۲ تا ۶ سال

رشد شناختی کودک ۲ تا ۶ سال

همان طور که قبلا گفته شد مهم ترین نظریه شناختی متعلق به پیاژه است که شامل چهار مرحله می شود و با توجه به اینکه رشد کودک در سن ۲ تا ۶ سالگی در مرحله ی پیش عملیاتی اتفاق می افتد، در اینجا به توضیح این بخش از رشد شناختی پرداخته می شود.

علت نامگذاری این مرحله به به پیش عملیاتی آن است که کودکان در این مرحله هنوز قادر به تفکر عملیاتی یا تفکر منطقی نیستند. اندیشه های کودکان پیش از سن هفت سالگی، در قیاس با تفکر بزرگسالان، مملو از موارد متناقض و اشتباهات منطقی است. با این وجود، در این مرحله زبان کمک زیادی به رشد شناختی کودک می کند و او را قادر می سازد تا پدیده ها و امور مختلف را به طور نمادی مورد بررسی قرار داده، مفاهیم مختلف را بشناسد. مرحله ی پیش عملیاتی، خود به دو مرحله تقسیم می شود. مرحله ی اول، مرحله ی پیش مفهومی (از دو تا چهار سالگی) است و از آن لحاظ به این مرحله پبش مفهومی می گویند که مفاهیم کودکان در این مرحله هنوز به معنی واقعی کلمه “مفهوم” نیستند، یعنی از جامعیت واقعی برخوردار نمی باشند. علت این امر آن است که کودک در این مرحله هنوز به مفهوم طبقات کلی دست نیافته است. منطق کودک در این مرحله بیشتر جنبه تمثیلی دارد، یعنی استدلال او از یک امر جزیی به یک امر جزیی دیگر مبتنی است.

از ویژگی های دیگر این مرحله خودمداری یا خود محوری کودکان است، یعنی آنان بر تصورات شخصی خود تکیه می کنند و نمی توانند خود را در موقعیت دیگران قرار دهند و دیدگاه آن ها را درک نمایند. از ویژگی های دیگر کودکان در این مرحله جاندار انگاری اشیا و امور است. به نظر این کودکان، اشیا بی جان جاندار هستند. مرحله ی دوم، مرحله ی تفکر شهودی (از چهار تا هفت سالگی) است و علت نامگذاری این مرحله به تفکر شهودی آن است که تفکر کودک در این مرحله بیشتر جنبه ی ادراکی دارد و بر جنبه های ظاهری امور مبتنی است. از ویژگی های تفکر کودک در این مرحله آن است که بر یکی از جنبه های مشخص امور تکیه می کند و جنبه های دیگر آن ها را نادیده می گیرد. ویژگی مهم دیگر کودکان این مرحله این است که استدلال آن ها بازگشت ناپذیر است، یعنی کودک نمی داند که هر عمل منطقی قابل بازگشت است. به طور خلاصه، فرایندهای فکری کودک را در مرحله ی پیش عملیاتی (از دو تا هفت سالگی) می توان با ویژگی های زیر معرفی کرد:

• هر چند کودک از دنیای حسی – حرکتی خارج شده و بر بسیاری از اموری که قبلا برای او قابل درک نبودند (چون نمادسازی و کاربرد زبان) تسلط یافته و به درک مفهوم بسیاری از پدیده ها نایل آمده است، اما هنوز قادر به طبقه بندی اشیا و امور بر حسب قوانین منطقی نیست.
• کودک خودمدار است و تصورات و ادراکات خود را بر تصورات و ادراکات دیگران ترجیح می دهد، اما این امر ناشی از عدم رشد کافی اوست و علتش آن است که نمی تواند خود را در موقعیت دیگران قرار دهد.
• کودک هنوز به مفاهیم مختلف بقا دست نیافته است (سیف، ۱۳۸۰: ۲۰۳-۱۹۹).

در ادامه با توجه به اهمیت خلاقیت و بازی به عنوان ابزارهای اساسی رشد شناختی و جایگاه خاص این ابعاد در هدف پروژه جاری و نیز رویکرد مشارکتی طرح و نیاز مبرم کودک امروز به اجتماعی شدن، به تشریح مختصری از جنبه های مختلف خلاقیت، بازی و اجتماعی شدن پرداخته می شود.

پرورش رشد شناختی

انواع بازی ها درکودکان

بازی اجتماعی فرصتی است که کودکان یاد می گیرند جدا از بزرگسالان تصمیم بگیرند و عمل کنند. اجتماع کودکان در رشد شخصیت کودک نقش عمده ای بازی می کند و کمک می کند تا با پیوستن به جمع هم سن و سال هایش قوت قلب بگیرد و احساس پشتیبانی کند. تقسیم بندی های متفاوتی از بازی های کودکان ارائه شده است از جمله سانتراک (۲۰۰۷) و پارتن(۱۹۳۸) بازی های کودکان را به سه دسته تقسیم می کنند:

۱- بازی های انفرادی

پایین ترین سطح از بازی اجتماعی، بازی انفرادی می باشد کودک حتی اگر در میان گروهی از کودکان قرار داشته باشد، کاملاً به تنهایی بازی می کند. کودکان دو ساله همچنین تا حد قابل توجهی به بازی تماشاگری مشغول می شوند، که هنگامی رخ می دهد که یک کودک به تماشای بازی کودک یا کودکان دیگر مشغول است و حتی در جایی که سئوالی می پرسد یا پیشنهادی را مطرح می سازد، به طور قطع تنها یک تماشاچی است، و در بازی شرکت فعال ندارد (پارتن: ۱۹۸۳ و سانتراک: ۲۰۰۷)[۱].

۲- بازی های موازی

دومین سطح بازی اجتماعی، بازی موازی است، که در آن کودکان در یک زمان و در یک مکان به طور جداگانه به فعالیتی یکسان می پردازند. والدین یا معلمان ممکن است بیان دارند که گروهی از کودکان به خوبی در جعبه ی ماسه بازی با یکدیگر بازی می کنند، اما وقتی به دقت بررسی می کنند، در می یابند که کودکان ممکن است در یک مکان و با وسایل مشابهی بازی کنند، اما هر کدام از آنان سرگرم انجام بازی جداگانه و متفاوتی هستند به نظر می رسد که بازی موازی بیانگر نقطه گذر بین بازی انفرادی و بازی همکارانه است. شگفت اینکه بازی موازی اغلب کودکان را به سوی فعالیت های مشارکتی سوق می دهد، اما بازی انفرادی کمتر به این نتیجه می رسد و این باعث شده است که برخی از روان شناسان اظهار کنند که بازی کردن به طور موازی راهی مطمئن به سوی مهیا شدن شرایط برای تعامل عمیق گروهی است (شرایدن و اتال: ۲۰۰۱). [۲]

۳- بازی های مشارکتی

بازی شرکت پذیری که در میان کودکان سه ساله و به ویژه چهار ساله متداول است، همانند بازی موازی است که هر کودک هنوز هم بر فعالیت جداگانه ای تمرکز دارد، اما این بار میزان قابل توجهی مشارکت، قرض دادن، رعایت نوبت، شرکت در فعالیت های دیگر همسالان، و ارتباط گسترده به چشم می خورد. برای مثال دو کودک ممکن است در حال نقاشی کردن بر روی سه پایه های نزدیک به هم باشند و در حالی که هر یک کار هنری جداگانه ای را انجام می دهند، درباره نقاشی هایشان ( یا درباره هر چیز دیگری ) به هم گفت و گو کنند و یا از وسایل نقاشی به طور مشترک استفاده کنند. در واقع نوعی تمایل واقعی به معاشرت وجود دارد که بسیار جالب تر از نقاشی کردن یک تابلوست (۲۰۰۱، Sheridan & etal). سرانجام کودکان چهار ساله به بازی مشترکی می پردازند که نمایانگر بالاترین سطح اجتماعی است. بازی مشارکتی هنگامی رخ می دهد که دو یا چند کودک با یک هدف مشترک به بازی می پردازند و تنها زمانی تحقق می یابد که تمام بازیکنان نقشی را که به آنان اختصاص یافته است به خوبی انجام دهند (۱۹۳۸، parten، ۲۰۰۷، santrock). مثل زمانی که گروهی از شرایدن و اتال در حین بازی در جعبه ی ماسه بازی تصمیم می گیرند تا یک شهر ماسه ای بسازند، یک کودک بر روی جاده کار می کند دو نفر دیگر بر روی پل کار می کنند و سایرین تونل حفر می کنند.

درتقسیم بندی دیگری از انواع بازی ها،  پیاژه سطوح بازی کودکان را به چهار مرحله تقسیم می کند: ۱- بازی عملکردی و تمرینی، به بازی هایی گفته می شود که کودکان را وادار به عملکرد و استفاده از توانایی های جسمی می کند. مثل استفاده از حرکات تکراری که توسط کودکان زیر سه سال انجام می شود و برای بهبود حرکات جسمی آنها مفید می باشد. ۲- بازی های سازنده بازیهایی را شامل می شود که کودک در حین بازی مهارتهایی را نیز می آموزد. مانند : ورزش های مختلف. ۳- بازی های نمادین بازیهای نمایشی و تقلید از بزرگترها را شامل می شود که کودک با پوشیدن لباسهای خاص و اجرای حرکاتی خود را تبدیل به شخصیت های کارتونی می کند و همچنین در این بازی کودکان نقش شغل های موجود در جامعه را اجرا می کنند و ۴- بازی های با قاعده و قوانین، که بازهای با قاعده، دارای قواعدی با اهداف و مضامینی مشترک بین بازیکنان است، که کودکان موظف به اجرای قوانین برای ادامه بازی هستند که موجب می شود کودکان بر سر اهداف مورد نظر با هم بحث و مذاکره می کنند و از این طریق راهکارهایی را برای استدلال یک موضوع فرا می گیرند (پیاژه، ۱۳۶۶؛ نقل از سهیلی و دیگران، ۱۳۹۱: ۱۶۵).

[۱] Santrock& parten

[۲]Sheridan & etal

انواع زمین بازی کودک

فضاهای بازی خوب طراحی شده، فواید و منابع قابل توجهی برای کودکان به همراه دارد. این گونه فضاها نه تنها حامی سطوح و مراحل گوناگون بازی کودکان هستند، بلکه به رشد کودکان نیز کمک می کنند. چنین فضاهایی مفاهیم رشد کودکان را با خواست ها، تمایلات و نیازهای آنها ترکیب کرده و با تنوع ساختاری خود، الگوها و شیوه های گوناگونی برای بازی کودکان پیشنهاد می نمایند. در حالیکه بسیاری از زمین های بازی تنها به جنبه ی مهارت های حرکتی و بازی های پرشور و پر تحرک می پردازند و توجه کمی را نسبت به یادگیری از محیط طبیعی معطوف می سازند. یک فضای بازی خوب طراحی شده فرصتی غنی برای ارتباطات مستقیم کودکان با دنیای طبیعت فراهم می آورد. این گونه فرصت ها ضمن گسترش قلمرو کودکان، حامی نوع ارتباط مثبت با دید حفاظتی برای محیط زیست هستند.

تقسیم بندی زمین های بازی کودک بر مبنای نوع وسایل بازی و تاثیر آن بر بازی کودکان انجام می پذیرد:

۱- زمین بازی سنتی

شامل تاب و سرسره و الاکلنگ و … بوده و برای کودکان کاملا آشنا و شناخته شده است اما فاقد ارزش های شناختی و بازی های اجتماعی متناسب با رشد کودکان است. برخی مطالعات نشان دهنده آن است که این وسایل و تجهیزات تنها قادرند کودکان را به مدت ۱۴ دقیقه سرگرم کنند و به دلیل محدو شدن به عملکردهای تک منظوره، فاقد کیفیت های آموزشی و اجتماعی لازم می باشند (بنگستون، ۱۳۸۳: ۴۹، نقل از ایزدپناه جهرمی، ۱۳۸۳).

۲- زمین بازی معاصر

این گونه زمین های بازی، از اتصال قطعات و تشکیل یک مجموعه مرکب بازی، با عملکردهای گوناگون ساخته می شود که البته تعداد کمتری از این نوع زمین بازی وجود دارد و هزینه ساخت آن نسبت به نوع قبلی بالاتر است، کودکان این گونه زمین های بازی را بیشتر از نوع سنتی دوست دارند. این زمین ها، مشوق بازی های ارزشمند آموزشی برای کودکان می باشد (بنگستون، ۱۳۸۳: ۵۰، نقل از ایزدپناه جهرمی، ۱۳۸۳).

۳- زمین های بازی خلاق و ماجراجویی

این زمین های بازی بعد از جنگ جهانی دوم در اروپا بدلیل علاقه بچه ها برای بازی در مکانهای مخروب شده در جنگ مطرح شد. این گونه زمین های بازی، شامل قطعاتی به ظاهر بی ارزش چون، تایرهای فرسوده، الوارها، جعبه، صندوق های چوبی و … هستند، که به کودکان امکان ساخت و ایجاد شکلر و چیدمان های جدید را می دهند که بدلیل انعطاف پذیری با خواست کودکان در رشد جسمی، اجتماعی و شناختی آنان از محیط بسیار مؤثر است. حضور یک مربی یا راهنمای بازی که نقش حامی و راهنما برای بازی کودکان را داشته باشد، می تواند بسیار مؤثر و مفید باشد (بنگستون، ۱۳۸۳: ۵۱، نقل از ایزدپناه جهرمی، ۱۳۸۳).

یکی از این نمونه ها پارک ماجراجویی نیشی روکوگو درتوکیو ژاپن است که به پارک تایر شهرت دارد. در تمام قسمت های پارک از تایرهای فرسوده استفاده شده است و با خلاقیت سعی شده است تا از تایرها برای ساخت وسایل بازی استفاده شود.

در پارک های ماجراجویی سعی می شود تا وسایلی که کودک از بازی با آن لذت می برد در محیط باز و طبیعت در اختیار او قرار گیرد. در این پارک ها مشارکت واقعی که همان مشارکت کودکان در تصمیمات اجرا شده توسط بزرگسالان است، به صورت های مختلف مشاهده می شود، و در مواردی شرایطی فراهم می شود تا کودکان خود طرح های ابداع و اجرا کنند (سهیلی و دیگران،۱۳۹۱: ۱۶۸-۱۶۷).

توجه به موضوع رساله ی حاضر (طراحی مرکز دوستدار کودک) و توجه خاص آن به آموزش کودک، در اینجا به بررسی مختصری از تاریخچه ی اولین مراکز آموزش و پرورش پیش از دبستان و دبستان در جهان و ایران پرداخته می شود.