رشد شناختی کودک ۲ تا ۶ سال

همان طور که قبلا گفته شد مهم ترین نظریه شناختی متعلق به پیاژه است که شامل چهار مرحله می شود و با توجه به اینکه رشد کودک در سن ۲ تا ۶ سالگی در مرحله ی پیش عملیاتی اتفاق می افتد، در اینجا به توضیح این بخش از رشد شناختی پرداخته می شود.

علت نامگذاری این مرحله به به پیش عملیاتی آن است که کودکان در این مرحله هنوز قادر به تفکر عملیاتی یا تفکر منطقی نیستند. اندیشه های کودکان پیش از سن هفت سالگی، در قیاس با تفکر بزرگسالان، مملو از موارد متناقض و اشتباهات منطقی است. با این وجود، در این مرحله زبان کمک زیادی به رشد شناختی کودک می کند و او را قادر می سازد تا پدیده ها و امور مختلف را به طور نمادی مورد بررسی قرار داده، مفاهیم مختلف را بشناسد. مرحله ی پیش عملیاتی، خود به دو مرحله تقسیم می شود. مرحله ی اول، مرحله ی پیش مفهومی (از دو تا چهار سالگی) است و از آن لحاظ به این مرحله پبش مفهومی می گویند که مفاهیم کودکان در این مرحله هنوز به معنی واقعی کلمه “مفهوم” نیستند، یعنی از جامعیت واقعی برخوردار نمی باشند. علت این امر آن است که کودک در این مرحله هنوز به مفهوم طبقات کلی دست نیافته است. منطق کودک در این مرحله بیشتر جنبه تمثیلی دارد، یعنی استدلال او از یک امر جزیی به یک امر جزیی دیگر مبتنی است.

از ویژگی های دیگر این مرحله خودمداری یا خود محوری کودکان است، یعنی آنان بر تصورات شخصی خود تکیه می کنند و نمی توانند خود را در موقعیت دیگران قرار دهند و دیدگاه آن ها را درک نمایند. از ویژگی های دیگر کودکان در این مرحله جاندار انگاری اشیا و امور است. به نظر این کودکان، اشیا بی جان جاندار هستند. مرحله ی دوم، مرحله ی تفکر شهودی (از چهار تا هفت سالگی) است و علت نامگذاری این مرحله به تفکر شهودی آن است که تفکر کودک در این مرحله بیشتر جنبه ی ادراکی دارد و بر جنبه های ظاهری امور مبتنی است. از ویژگی های تفکر کودک در این مرحله آن است که بر یکی از جنبه های مشخص امور تکیه می کند و جنبه های دیگر آن ها را نادیده می گیرد. ویژگی مهم دیگر کودکان این مرحله این است که استدلال آن ها بازگشت ناپذیر است، یعنی کودک نمی داند که هر عمل منطقی قابل بازگشت است. به طور خلاصه، فرایندهای فکری کودک را در مرحله ی پیش عملیاتی (از دو تا هفت سالگی) می توان با ویژگی های زیر معرفی کرد:

• هر چند کودک از دنیای حسی – حرکتی خارج شده و بر بسیاری از اموری که قبلا برای او قابل درک نبودند (چون نمادسازی و کاربرد زبان) تسلط یافته و به درک مفهوم بسیاری از پدیده ها نایل آمده است، اما هنوز قادر به طبقه بندی اشیا و امور بر حسب قوانین منطقی نیست.
• کودک خودمدار است و تصورات و ادراکات خود را بر تصورات و ادراکات دیگران ترجیح می دهد، اما این امر ناشی از عدم رشد کافی اوست و علتش آن است که نمی تواند خود را در موقعیت دیگران قرار دهد.
• کودک هنوز به مفاهیم مختلف بقا دست نیافته است (سیف، ۱۳۸۰: ۲۰۳-۱۹۹).

در ادامه با توجه به اهمیت خلاقیت و بازی به عنوان ابزارهای اساسی رشد شناختی و جایگاه خاص این ابعاد در هدف پروژه جاری و نیز رویکرد مشارکتی طرح و نیاز مبرم کودک امروز به اجتماعی شدن، به تشریح مختصری از جنبه های مختلف خلاقیت، بازی و اجتماعی شدن پرداخته می شود.