مقدمه

الف-طرح مسئله

این پایان نامه درصدد آن است که بابررسی ماهیت حقوقی انواع قرارداد های نفتی ومقایسه آنها بایکدیگر رژیم حقوقی حاکم برآن را ارزیابی نموده وبه بررسی نقاط ضعف و قوت آن بپردازدوچنانچه راهکاری درنظردرنظرداشته باشد آن را ارائه نماید.

به دلیل اهمیت نفت كه یک منبع حیاتی است واهمیت این میراث به جا مانده بشر تاحدی است که جنبه سیاسی آن جنبه اقتصادی آن را تحت شعاع قرارداده است وکشورهای نفت خیز بدون پیشبرد هردو جنبه آن به صراحت می توان گفت که استفاده چندانی درزمینه های مختلف از نفت را نخواهند داشت .

قراردادهای منعقده نفتی نیز دردنیای امروز از اهمیت خاصی بر خوردار است، اینكه اكثر قرارداد های نفتی نیزجنبه بین المللی دارد و این قراردادها به ویژه با توجه به تحولات سیاسی و اقتصادی در جهان درخور تغییرات و دگرگونی‌هایی بوده است كه هر كدام از جنبه های خاصی حائز اهمیت و مطالعه می باشد، از بررسی ابتدایی ترین قرار داد های نفتی كه تحت عنوان “امتیاز Concession ”[1] با دولتهای صاحب نفت به امضاء‌ می رسیده تا قرار دادهای متداول امروزی که می‌تواند زوایای مختلف این قرار دادها را مشخص نماید، لذا این رساله بر آن است كه به بررسی تطبیقی قرار دادهای بین المللی نفتی ایران با قرار دادهای نفتی سایر كشور ها بپردازد و ابعاد مهم حقوقی آنها را مشخص و مقایسه نماید، به منظور تحقق واقعی این بررسی تطبیقی ابتدائاً بر آن می‌باشم كه به تعریف كلی و سپس بررسی ویژگی های قرار دادهای بین المللی نفتی در كلیه مراحل سه گانه اكتشاف، تولید و بهره برداری بپردازم،‌ در راستای نیل به این مقصود به معرفی و بررسی ویژگیهای اقسام قرارداد های بین المللی نفتی ایران اقدام گردیده و از ابتدایی ترین قرار داد امتیاز نفتی كه معروف به قرار داد دارسی منعقده به سال 1901 می باشد تا آخرین نوع قرار دادهایی كه هم اكنون درصنعت نفت ایران متداول گشته و به قرار دادهای“بیع متقابل Buy Back ”[2] موسوم گردیده است را تحلیل نموده و بررسی و ارزیابی اینگونه قرار دادهای نفت و گاز از منظر حقوق بین الملل مد نظر قرار گرفته است.

در نگاهی كلی مشاهده می گردد كلیه قرار دادهای بین المللی نفتی ایران در دو دسته کلی تقسیم بندی و جای می گیرند. دسته اول دردوگروه حق الامتیازی ودیگری موسوم به قرار دادهای“ مشاركت در تولید Production Sharing ” [3] می‌باشند كه تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران منعقد می گردیده است و دسته دیگر از قرار دادها كه پس از استقرار جمهوری اسلامی ایران با تشكیل وزارت نفت و به منظور حفظ، توسعه و بهره برداری ذخایر نفت و گاز انعقاد یافته كه اینگونه از قرار دادهای نفت و گاز عمدتاً در قالب قرار دادهای خرید خدمات پیمانكاری بوده است، برای نمونه می توان به قراردادهای توسعه میدان نفتی پارس جنوبی اشاره نمود فازهای متعدد آن در قالب عقد قرار دادهای بین المللی بیع متقابل تحت اجرا می باشد كه مورد پژوهش و تحلیل قرار می گیرد.

لیكن قرار دادهای خرید خدمات خارجیان موسوم به پیمانكاری كه اولین بار در اوت 1966 ( مرداد ماه 1345 ) تحت عنوان “ اراپ ERAP ”[4] بین شركت ملی نفت ایران و شركت دولتی تحقیقات و فعالیتهای نفتی فرانسه منعقد گردید، هم اكنون نیز مشابه آن به عنوان خرید خدمات پیمانكاری منعقد می گردد، طی فصلهای متعدد علل اصلی عقد در قالب اینگونه قرار دادها و انواع آن ذكر می گردد، مزایا، معایب ویژگیهای این نوع جدید قراردادی كه بیع متقابل نام گرفته است و از گونه قراردادهای خرید خدمات می باشد با قرار دادهایی از این دسته كه تا قبل از وقوع انقلاب اسلامی تحت عناوین دیگر منعقد می گردید مورد ارزیابی قرار گرفته است.

این رساله بر آن می باشد تا ضمن تطبیق انواع قرار دادهای نفتی ایران با یكدیگر ابتدائاً ابهامات این گونه قرار دادها را بررسی نموده و سپس به مقایسه قرار دادهای بین المللی ایران با سایر قراردادهای بین المللی كه دیگر كشورهای نفت خیز جهان تاكنون منعقد نموده اند و یا هم اكنون می نمایند پرداخته، تجزیه و تحلیل حقوقی به عمل آورد و تا انتهای رساله بتواند در خصوص قانون حاکم در نظام حقوقی اقسام قراردادهای بین المللی نفت و گاز بررسی تطبیقی مفیدی ارائه نماید.

فلسه وجودی ودلیل انتخاب موضوع پایان نامه از آسیب هایی است که کشورهای میزبان (که عمدتا جهان سوم محسوب می شوند)نشات گرفته چراکه پس از کوچکترین تحریمی در صنعت نفت شرکت های چند ملیتی برای حفظ موجودیت بین المللی خویش کشورهای سرمایه پذیر را به حال خویش رها می نمایندومنافع خویش را همواره سرلوحه خود می دانند .بنده حقیر برآنم تابتوانم ولا با ارائه این رساله ومقالاتی درآینده وبا راهنمائی هدایت استادید خویش رویه را درسطح بین المللی ایجاد نماییم ،اولا: درهر قرارداد بین المللی نفتی براساس مسائل اصلی قراردادها ازجمله توانائی مدیریتی دولتها -تحمل مخاطرات ناشی از تحولات سیاسی وشرایط جغرافیایی وفنی و سرمایه گذار حقوق کشورهای میزبان کاملا به رسمیت شناخته شودوبا هیچ قیدو شرطی نتوان در تضییف آن اقدام موثری به عمل آورد .ثانیا: رژیم حقوقی را حاکم نماییم که حتی دربدترین شرایط سیاسی واجتماعی هردو طرف(به ویژه شرکت های چند ملیتی را موظف و مجبور به اجرای کامل تعهدات قراردادی خویش تحت لوای شرایط وقانون حاکم بر آن نمود وبا توجه به اینکه کشورمان سالیان سال به جهت تحریم های جهانی دچار آسیب هایی گردیده برخود واجب دانستم تا با برداشتن گام هایی بنیادین دربه رسمیت دانستن حقوق کشورم درصنعت نفت که ارتباط مستقیمی دررشد و شکوفایی اقتصاد کشورمان دارد بردارم .ثالثا:باایجاد بسترهای مناسب ،جاذبه های سرمایه گذاری درصنعت نفت را بهبود بخشیده وبا افزایش توان رقابتی استفاده از میادین نفتی خودرا به بالاترین حد قابلیتی خویش برسانیم .

ب-سوالات مطروحه:

1.تحولات و تغییرات ایجاد شده درساختار وقالب قرارداد های نفتی چه نقشی درمیزان تکامل رژیم حقوقی حاکم بر این قرارداد ها داشته است.

2. رژیم حقوقی حاکم در قرارداد های نفتی چه نقشی درمیزان جذب سرمایه گذاری شرکت های فراملیتی درکشورهای نفت خیز داشته است .
3. کشورهای نفت خیز ومیزبان تا چه میزان می توانند دربهره بری از میادین نفتی خویش تعیین کننده باشند

ج- فرضیه ها:

1.سیرتکاملی رژیم حقوقی حاکم برقراردادها ودر نظر گرفتن عناصر اساسی آن ازجمله ریسک،تامین منابع مالی،میزان مدیریت سرمایه گذار،مالکیت نفت استخراج شده ،مدیریت عمومی دولت میزبان سبب گردیده قراردادهای نفتی دستخوش تغییراتی گردند وبه شکلی درآیند که ما امروزه با آن سروکار داریم.

2.باتوجه به اینکه هرقراردادی شرایط حاکم منحصر به فرد خودرا دارد، درنتیجه دررژیم حقوقی که به حقوق هردو طرف توجه شده باشد واز همه مهمتر بادرج شروطی توان رقابتی خویش را بالاببردو شرایط شرکت فراملیتی رادرانتخاب را درنظربگیرد،ازجمله مواردی است که میتواند تاثیر مستقیم و به سزائی در جذب سرمایه گذاری خارجی داشته باشد.

3.باتوجه به شرایط کنونی جهان امروز و حاکمیت استراتژیک های سیاسی دراین صنعت،کشورهاییکه بتوانند اولا: چالش های درونی سیاسی واقتصادی فائق آیند وبسترهای قانونی لازم را جهت جذب سرمایه گذاری خارجی ایجاد نمایدوثانیا: با اهداف وسیاست گذاری های بهینه خارجی ،خط مش های مناسبی در دیپلماسی خویش ایجاد نماید،قادرخواهند بوددرعرصه صنعت نفت قابلیت وتوان رقابتی بالایی داشته ونقش قابل توجهی داشته باشند.

د.اهداف تحقیق:

نظر به اینکه دردنیای امروز طرف های قرارداد چه کشورهای نفت خیز ومیزبان و چه کشورهای چند ملیتی دارای موانع ومشکلاتی درانعقاد قرارداد های نفتی هستند و اینکه هرقراردادی شرایط واستراتژیک منحصر به فرد خود را دارد،برآنیم با بررسی ابعاد مختلف قرارداد های نفتی راهکاری مناسب درحاکمیت رژیم حقوقی مناسب ارائه نمود.

این تحقیق می تواند در پیشبرد اهداف کشورهای میزبان راهکاری مناسب و مفید باشد.

هـ روش تحقیق:

دراین تحقیق بیشتر از روش کتابخانه ای استفاده شده است .دراین روش به بررسی ومطالعه کتابهای موجود درخصوص موضوع پرداخته شده است.وبه جهت محرمانه بودن کلیه قرارداد های نفتی موفق به استفاده از روش میدانی نگردیده ام

و.ضرورت تحقیق :

این پایان نامه درصدد است تاباپیشنهادراهکاری باتوجه به شرایط هرقرارداد،رژیم حقوقی مناسب آن را حاکم نمایدتا بتواند فرایند مربوط به اکتشاف تا

 بهره برداری وفروش نفت تحت تاثیر خود قراردهد باشد ودرتحقق رژیم حقوقی حاکم جامع ومانع قدم بردارد.

ز.ساختار تحقیق :

این تحقیق درچهارفصل نگارش یافته است .فصل اول به بیان تعاریف و پیشینه نفتی ونظام حقوقی مالکیت نفت وگازپرداخته و فصل دوم با پرداختن به ماهیت حقوقی قراردادها و بیان انواع قرارداد های بالادستی نفتی وعوامل موثر درانتخاب قرارداد های سرمایه گذاری به تحلیل نظری آن پرداخته است ،فصل سوم با سرفصل قانون حاکم وروش های حل اختلافات در قرارداد های بین المللی نفت به قیاس چگونگی قانون حاکم تحولات آن در قرارداد های نفتی و قیاس آن با قرارداد های نفتی کشورهای نفت خیز جهان وشرط ثبات ونقش آن درآراءبین المللی قضایی وروش های رسیدگی به اختلافات ناشی از سلب مالکیت و ملی کردن و مراجع حل اختلاف ونمونه های حل اختلاف قرارداد های نفتی پرداخته است ودر فصل چهارم به شرایط مالی وچگونگی پرداخت و شرایط غیرمالی ومسئله استرداد تدریجی اراضی ومسئله استخدام اتباع کشورهای طرف قراراد ومسئله مباشرت درقرارداد های نفتی و مسئله حق انتخاب هیات مدیره دولت شرکت نفتی درقرارداد های نفتی پرداخته است.

 کلیات

قراردادهای نفتی از مهمترین قرارداد هایی است که امروزه درسطح بین المللی بین کشورهای نفت خیز وشرکت های چندملیتی منعقدمی گردند و قرارداد های نفتی نیز به نوبه خود نقش به سزائی دررشد اقتصاد کشورها وبدنبال آن دراقتصاد جهانی دارند.لذا درپی این اهمیت وارزش کلان این قراردادها بایستی رژیم حقوقی حاکم تکامل یافته ای را بر آن تحمیل نمود تابتواند از طرفی حافظ حقوق طرفین قرارداد واز طرفی تامین کننده رشد اقتصاد درسطح جهانی باشد.

باعنایت به این امر که کشورمان در سطح جهانی وپتانسیل های موجود به عنوان کشوری نفت خیز مطرح می باشد، ایجاب می نماید درجهت بهره وری و تحکیم جایگاه کشورمان در سطح اقتصادی وحتی سیاسی که پیوند تنگاتنگی باقرارداد های نفتی دارددر جهت تکامل هرچه بیشتر ساختار و ماهیت قرارداد های نفتی قدم برداشته ورژیم حقوقی قدرتمندی که یارای مقاومت دربرابر موانع موجود برسر اینگونه قرارداد حاکم نماییم.

به جهت اهمیت فلسفه وجودی رژیم حاکم ضرورتا بایستی به بررسی انواع قرارداد های نفتی وچگونگی تحولات ماهیتی آنان را از ابتدا تاکنون بپردازیم وبا نگاهی به روش های حل اختلاف موجود وتفسیر های صورت گرفته رویه ایجاد شده رامورد نگارش قرار گرفته است.

هدف از نگرش در قانون ورژیم حقوقی حاکم درقرارداد های بین المللی نفتی قدم برداشتن درروند ایجاد ساختاری با ابعادی منحصر به فرد طبق شرایط وموانع حاکم برای قرارداد های بین المللی با کمترین نقاط ضعف ودرعین حال تامین کننده مقصود اصلی طرفین قرارداد واهداف مندرج قراردادی باشد.برای پیشبرد چنین هدفی مستلزم نگاهی کارشناسانه وبررسی قرارداد های نفتی از گذشته تاکنون می باشد تابتوانیم این سرمایه عظیم نفتی را به نحوی مدیریت نماییم که استفاده کامل را از آن ببریم واز هرگونه مانعی درروند شکوفائی آن جلوگیری به عمل آوریم وشرایطی را که به نفع رقیبانمان وکشورهای حوزه خلیج فارس می باشد که از هرفرصتی درجهت کنار زدن کشورمان ومطرح نمودن خویش دربازارهای جهانی می باشند مقابله نماییم .مبحث اول : تعریف صنعت نفت و صنایع بالا دستی

گفتار اول : تعریف نفت

از لحاظ شیمیایی ، نفت ترکیبی از هیدروکربن ها با زنجیره های بلند کربنی است که به دلیل پیوندهای کربنی ، مقدار قابل توجهی انرژی در خود ذخیره می کند . به عبارت دیگر ، نفت صرفنظر از ماهیت دقیق شیمیایی اش به عنوان حامل انرژی در نظر گرفته می شود ، اما به طور دقیق از مخلوطی از هیدروکربورها با وزن مولکولی بالا تشکیل می شود . [5]

در تبصره 1 ماده 1 قانون « تفحص ، اکتشاف نفت در سراسر کشور و فلات قاره »[6] مصوب 2 / 5 / 1326 آمده است : « منظور از کلمه نفت ، در این قانون عبارتست از نفت خام ، گاز طبیعی ، آسفالت و کلیه هیدروکربورهای مایع اعم از اینکه به حالت طبیعی یافت شود یا به وسیله عملیات مختلف از نفت خام و گاز طبیعی جدا شده و نیز فراورده های مهیای استفاده یا نیمه تمامی که از مواد مزبور به وسیله تبدیل گاز به مایع یا تصفیه یا عمل شیمیایی یا هرگونه طریق دیگر ، اعم از آنچه که معمول است و آنچه که در آینده معمول شود بدست آید . » [7]

در قانون نفت مصوب 8 / 5 / 1353 نفت بدین ترتیب تعریف شده است : « نفت عبارتست از نفت خام ، گاز طبیعی ، آسفالت ، کلیه هیدروکربورهای مایع ، اعم از اینکه به حالت طبیعی یافت شود و یا به وسیله عملیات مختلف از نفت خام و گاز طبیعی جدا شود و فراورده های مهیای استفاده ، یا نیمه تمامی که از مواد مزبور به وسیله تبدیل گاز به مایع یا تصفیه یا عمل شیمیایی و یا هرگونه طریق دیگری اعم از آنچه اکنون معمول است و آنچه در آینده معمول شود بدست آید . » [8]

در نهایت طبق قانون نفت مصوب 1366 نفت عبارتست از : « کلیه هیدروکربورها به استثنای ذغال سنگ به صورت نفت خام ، گاز طبیعی ، قیر و سنگ های نفتی و یا شن های آغشته به نفت اعم از آنکه در حالت طبیعی یافت شود یا به وسیله عملیات مختلف از نفت خام و گاز طبیعی به دست آید .» [9]

همچنین در این تحقیق اثر غلظت­های مختلف برخی ترکیبات غیرشیمیایی مثل نانو ذرات نقره و نیز فرآورده زیستی لاکتوپراکسیداز در کنترل قارچ آسپرژیلوس فلاووس در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار گرفت. بررسی و ارزیابی آماری نتایج مشخص نمود بین غلظت 3 در هزار ترکیب زیستی Lactoperoxidase و شاهد تفاوت معنی­داری وجود دارد و این غلظت موجب پدید آمدن کاهشی معادل 33.7% در رشد قارچ A. flavus در شرایط آزمایشگاهی شده است. در آزمایشات صورت گرفته روی غلظت­های مختلف نانو ذرات نقره، نتایج ارزیابی­های آماری مشخص نمود بین تعدادی از غلظت­های استفاده شده و شاهد تفاوت معنی­داری وجود دارد و غلظت 200 پی پی ام نانوذرات نقره با کاهشی معادل 55% در رشد قارچ A. flavus بیشترین تاثیر را در مهار رشد قارچ در شرایط آزمایشگاهی داراست.

بررسی­های انجام شده در این تحقیق تنها مشتمل بر جداسازی و سنجش میزان آلودگی به توکسین در تعداد محدودی از نمونه­های پسته مربوط به مناطق مختلف استان قزوین می­باشد و جهت حصول به نتایج دقیق و کامل­تر نیاز به بررسی­های بیشتری است.

واژگان کلیدی: استان قزوین، آسپرژیلوس فلاووس، آفلاتوکسین، HPLC، نانونقره، Lactoperoxidase

1-1مقدمه

پسته یكی از مهم­ترین محصولات كشاورزی كشور است كه از جنبه­ های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست­محیطی و … اهمیت بسیار زیادی دارد. حدود 10% از درآمد غیرنفتی كشور به این محصول كه به درستی طلای سبز نام گرفته اختصاص یافته و بیش از 150 هزار خانوار شهری و روستایی مستقیماً از این محصول ارتزاق می­كنند. پسته به عنوان آخرین محصول قابل كشت در بسیاری از عرصه ­های كشت و زرع مطرح است و این به این معنی است كه در صورت از میان رفتن باغات پسته محصول دیگری در آن عرصه ­ها قابل كشت نیست و در صورت وقوع این اتفاق پیشرفت كویر و بیابان­زایی اجتناب­ناپذیر است. بنابراین سعی و تلاش در جهت توسعه كشت و تولید و صادرات این محصول و حفظ آن از عوامل خسارت­زا نه تنها موجب پدید آمدن منافع اقتصادی و مالی می­گردد بلكه جلوگیری از گسترش بیابان­ها و كویرزدایی نیز در بحث توسعه كشت پسته بسیار با اهمیت و قابل توجه است. باید توجه داشت سعی در گسترش سطوح زیركشت و تولید پسته بدون لحاظ نمودن مسایل مرتبط با صادرات آن نتیجه مناسبی عاید بخش كشاورزی نخواهد كرد. حاصل صادرات محصول پسته به سایر كشور­های جهان ورود سالیانه حدود یک میلیارد دلار ارز به كشور است. این مقدار ارز برای كشور ما كه دارای محدودیت­های بسیاری در منابع ارزی است بسیار حیاتی و با اهمیت است. این مساله باعث می­ شود تا تحقیقات در جنبه­ های مختلف تولید، فرآوری و صادرات اهمیت پیدا كند. حضور در بازار جهانی تنها با داشتن مزیت نسبی در تولید امكان پذیر است اما بقا در این بازار پررقابت تنها در صورتی اتفاق می­افتد كه استاندارد­های جهانی كه هر روز نسبت به قبل سختگیرانه­تر است مورد توجه و رعایت قرار گیرد. این مساله ضرورت تحقیقات در حوزه فرآوری، بسته­بندی، انبارداری، صنایع تبدیلی و بازاریابی پسته را آشكارتر می­سازد(حکم­آبادی، 1390).

شاید بتوان ادعا نمود كه مهم­ترین معضل پیش روی صادرات پسته تولیدی در كشور مسئله آلودگی به انواع آفلاتوكسین است. حد مجاز و استاندارد وجود آفلاتوكسین یكی از شاخص ­های مهم جهت صدور پسته در تمامی دنیاست و امروز محموله­های بسیاری به دلیل بالا بودن میزان آلودگی به آفلاتوكسین مجوز ورود به بازارهای جهانی را به دست نمی­آورند. تحقیقات انجام شده مشخص نموده طی سال های 1383 تا 1386 علی­رغم افزایش صادرات پسته ایران میزان صادرات پسته به كشور­های عضو اتحادیه اروپا به دلیل وضعیت آلودگی پسته تولیدی به آفلاتوكسین كاهش یافته است(عبدالهی­عزت­آبادی، 1389).

1 – 2كلیات

پسته با نام علمی Pistacia vera L. در سال 1737 توسط لینه نام­گذاری شده است(شیبانی و همکاران، 1374). جنس Pistacia به خانواده سماق(Anacardiaceae) تعلق داشته و گیاهی بومی مناطق نیمه­گرمسیری است. خانواده (Anacardiaceae) مجموعاً از 75 جنس و 600 گونه تشکیل شده و گیاهان شناخته شده­ای مانند، سماق(Rhus)، پر(Cotynus)، انبه(Magnifera) و بادام­هندی(Anacardium) وابسته به همین خانواده­اند که در اغلب نقاط گرمسیری یافت می­شوند(حکم­آبادی، 1390).

گیاه پسته درختی است که به گفته­ای بومی آسیای­مرکزی و به گفته دیگر بومی آسیای­غربی و آسیای­صغیر است. هم­اکنون گونه­ های خودرویی از این گیاه در مناطق گرم وخشک با بارندگی کم و زمستان­های ملایم لبنان، فلسطین، ایران، عراق، ترکیه، هند، جنوب اروپا و نواحی کویری آسیای­مرکزی و آفریقای­شمالی یافت می­ شود(فرگوسن، 1378).

در میان گونه­ های مختلف پسته گونهPistacia vera L. تنها گونه تجاری و قابل خوردن جنس Pistacia است که از بین 11 گونه دیگر این جنس شناسایی شده است. مشخصه عمده تمامی این 11 گونه تولید ماده­ای به نام سقز (تربانتین) است (ابریشمی، 1373). در تفکیک گونه­ ها از یک­دیگر خصوصیات برگ و میوه و گل مدنظر قرار می­گیرد. در بین گونه­ های غیر­خوراكی ارقامی وجود دارد که به عنوان پایه برای پیوند پسته استفاده می­

شوند. پسته به دلیل خوشمزه و مطبوع بودن از شناخته شده­ترین مغزهای درختی در دنیاست(حکم­آبادی، 1390).

قدیمی­ترین اثری که از پسته در جهان وجود دارد، قطعه چوب نیم­سوخته­ای مربوط به عصر حجر است که در اطراف شهرستان فسا در استان فارس پیدا شده و هم­اکنون در موزه پاریس نگهداری می­ شود(موسسه تحقیقات پسته، 1383). جنگل­های وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال­شرقی ایران و نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان سابقه­ای باستانی دارد و تصور می­رود پسته حدود 3 تا 4 هزار سال قبل در ایران اهلی و مورد کشت و کار قرار گرفته است. اولین ارقام پسته شباهت زیادی به ارقام وحشی داشتند ولی کم کم بر اثر پیوند، جابجایی و توجه کشاورزان به درشتی میوه­ ها ارقام جدید به وجود آمده و بر اساس مکان و افراد نام­گذاری شده است. قدیمی­ترین رقمی که نام آن در کتب مربوط به ماقبل اسلام نیز ذکر شده رقم گرگانی است(پناهی و همکاران، 1381). برخی گسترش پسته در جهان را از ایران می­دانند، بر اساس تحقیقات و مکتوبات بر تولد لوفر، ایران­شناس امریکایی نام درخت پسته در زبان­های یونانی، لاتین، عربی، ترکی، روسی، ژاپنی و بسیاری از زبان­های اروپایی از نام پارسی این درخت اقتباس شده است. در پارسی قدیم این درخت پیستاکو و در پارسی­میانه یا پهلوی پیستاک نامیده می­شده و این لغات بعدها به پسته تبدیل شده است(ابریشمی، 1373).

پسته اهلی (Pistacia vera L.) درختی خزان­کننده است و برگ­های آن اغلب دوتایی و دارای یک جوانه در کنار هر برگ است که ابتدا به شکوفه و سپس به شاخه میوه­دهنده در سال بعد تبدیل می­ شود. به این ترتیب میوه­ های پسته روی شاخه­های یكساله به طور جانبی رویت می­ شود. پسته از منظر گیاه­شناسی جزء میوه­ های هسته­دار مانند هلو و زرد آلوست که از سه لایه درون­بر، میان­بر و برون­بر شامل: هسته، گوشت و پوست تشکیل شده اما قسمت خوراکی پسته مانند: بادام ، گردو، فندق و پکان برخلاف هسته­داران شناخته شده لایه درون­بر یا هسته است. پسته مانند خرما گیاهی دو پایه است بدین معنی که گل­های نر و ماده روی پایه­ های جداگانه می­روید و تولید محصول به همراهی هر دو پایه با هم وابسته است. گل­های ماده در پسته خوشه­ای و فاقد گلبرگ و شهد (نکتار) است و بر عکس سایر گل­ها زنبور عسل و سایر حشرات گرده­افشان را به خود جلب نمی­ کند در نتیجه وجود باد برای تلقیح گل­های ماده توسط گل­های نر ضروری است. گل ماده در پسته دارای یک تخمدان و یک تخمک است. برگ­ها در این گیاه از 5 تا 7 برگچه تشکیل شده و قطر تاج درخت حتی به 10 متر نیز می­رسد. سیستم ریشه پسته با تطبیق کامل با شرایط رویش گیاه محوری و عمودی است و در اعماق زمین به جستجوی آب می­­پردازد و به همین دلیل تا مدت زیادی قادر به تحمل خشکی است. پسته علاوه برتحمل شرایط خشک تحمل بالایی در مقابل آب و خاک شور دارد. این درخت می ­تواند دمای 45 درجه بالای صفر و 25 درجه زیر صفر را نیز تحمل کند البته میزان تحمل شرایط نامساعد به مرحله رشدی گیاه وابسته است(فرگوسن، 1378).

جداول 1 و 2 شرایط بهینه، قابل­تحمل و نامناسب شاخص ­های محیطی و کیفیت آب و خاک را برای پرورش پسته بیان می­دارد(غیبی و جوادی خسرقی، 1384).

بعد از تصویب قانون عملیات بانکداری بدون ربا به تاریخ 8/2/1362، نظام بانکی با استناد به موافقت شورای نگهبان، متناسب با انواع قراردادهای بانکی ماده ای را به صورت شرط ضمن عقد، در متن قراردادهای بانکی گنجاند که در نتیجۀ آن مشتری به مقتضای شرط ضمن عقد متعهد می شود در صورت تأخیر در پرداخت بدهی مبلغ معادل 12% بدهی به عنوان جریمه تأخیر به بانک بپردازد.این راهکار گر چه مورد تأیید شورای نگهبان بوده و نظام بانکی ایران به استناد آن عمل می کند، لکن از جهت فقهی محل بحث است و فقها به آن پاسخهای متفاوت داده اند.راهکار گرفتن جریمه به صورت شرط ضمن عقد که از جهت فقهی محل اختلاف است، از جهت تفکیک بین عوامل تأخیر نیز محل اشکال است؛ چرا که این در این روش تفاوتی بین علل و عوامل تأخیر گذاشته نمی شود و همه به عنوان تخلف از پرداخت در سررسید جریمه می شوند.

3- ضرورت تحقیق

به جرات می توان گفت که پیرامون این موضوع تابحال تحقیق جامعی بصورت مجزا و اختصاصی صورت نگرفته است.و تحقیقات انجام شده به صورت گزیده ای بطور مثال پرداخت مهریه به نرخ روز در قالب یکی دو مقاله صوت گرفته است.با توجه به بحث مهریه که بسیار در اجتماع مورد توجه قرار گرفته است ضرورت این دست تحقیقات بیشتر احساس می شود.

4- پیشینه تحقیق

در مورد این موضوع در کتابهای فقهی و حقوقی به طور پراکنده و مختصر با توجه به اهمیت آن در سال های اخیر بحث شده است نظر به گستردگی مبحث پرداخت دین به نرخ روز، فقها تحت عنوان باب خاصی تمام مسائل مربوط به آن را مطرح نکرده اند. بلکه در ضمن کتابهای فقهی مثلاً در کتاب نکاح، طلاق، و … آن را بیان نموده اند.

اگر چه بعضی از علما نسبت به دیگران با بسط و تفصیل بیشتری به این موضوع پرداخته اند اما آنها نیز هر کدام از جنبه ای خاص به این موضوع نگریسته اند.و تحقیقی مشخصا با این حوزه موضوعی به ندرت صورت گرفته است و تحقیقات انجام شده بیشتر در کتب حقوق مدنی 3 در بحث عقود و قراردادها مطرح شده است.بطور مثال کتب مدنی 3 دکتر احمد علی حمیتی واقف انتشارات دانش نگار و کتاب حقوق مدنی 3 دکتر احمد محمدی انتشارات بیدار به این موضوع اشاره مختصری شده است.

5- سؤالات تحقیق

اساسی ترین سؤالاتی که در این تحقیق می تواند مطرح باشد سؤالات زیر هستند:

1- آیا پرداخت دین به نرخ روز ربا محسوب میشود؟

2- آیا شیوه اتخاذی بانکها موافق با کلیات تعالیم فقه امامیه است؟

3- آیا پرداخت مهریه به نرخ روز توجیحی موافق با فقه امامیه دارد؟

6- فرضیه های تحقیق

1- بنظر می رسد پرداخت دین به نرخ روز منافاتی با تعالیم فقه امامیه نداشته باشد.

2- بر فرض موافق نبودن رویه فعلی بانکها در پرداخت می توان به اصل مصلحت و اجتهاد مسائل روز استناد کرد.

3- به نظر می رسد با توسعه روزافزون جوامع بشری عدم پرداخت مهر به نرخ روز قابل هضم نباشد.

مبحث اول :تعاریف

در این قسمت از پایان نامه بر آنیم تا مواردی را که توضیح آن ضروری به نظر می رسد ، مورد بررسی قرار دهیم. در ابتدا به تعریف خسارت قرادادی پرداخته و پس از آن ربا وخسارت قهری را تبیین می نماییم.

گفتار اول-تعریف خسارت قراردادی

در کتابهای لغت خسارت به ضرر و زیان معنی شده است.این دو معنی در واقع مترادف های خسارت هستند و نمی توان گفت که خسارت با این دو مترادف تعریف شده است از سوی دیگر در کتاب های لغت از خسارت قراردادی سخن به میان نیاوده است. در ترمینولوژی حقوق تالیف آقای دکتر جعفری لنگرودی نامی از اصطلاح خسارت قراردادی به چشم نمی خورد.

 

 

خسارت قراردادی را می توان از بین رفتن حق سابق بر قرارداد یا از دست دادن موقعیت قراردادی دانست که مراتب بر ورود آسیب به حق یا موقعیت نامبرده است.فرقی نمی کند که عامل ورود خسارت قراردادی که و چه باشد انسان یا اموال متعلق به او یا حوادث طبیعی.

توضیح این که ابتدا آسیب به شخص وارد می آید و سپس وارد می شود ماده 1 قانون مسئولیت مدنی می گوید هر کس بدون مجوز قانونی عمدا یا در نتیجه بی احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر که به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده لطمه ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می باشد.

از این مقرره که مفاد ان هم در مسئولیت قراردادی و هم در مسئولیت غیر قراردادی خارج از قرارداد قابل اجرا است دانسته می شود که در یک دعوای مطالبه خسارت قراردادی حق شخص زیان دیده مثلا حق قرارداد بستن که پیش از عقد قراراداد وجود داشته است اینک هم چنان به جای خود باقی است ولی در جریان اجرای قرارداد از سوی طرف دیگر آن آسیب به این حق وارد آمده است و اینک در مقام مطالبه اثر این آسیب که همان خسارت یعنی از بین رفتن حق انعقاد قرارداد با شخص دیگر و وصول به نتیجه آن قرارداد است زیان دیده می تواند اقامه دعوای مطالبه خسارت بنماید. [1]

نکته ای که باید به آن توجه داشت این که هر چند درماده 1 نامبرده از آسیب به موقعیت قراردادی سخن به میان نیامده است ولی آسیب رسیدن به چنین موقعیتی نیز می تواند موجب ورود خسارت شود چنان که شخص طرف قرارداد مثلا با انعقاد قرارداد بیع این موقعیت قراردادی را بدست آورده است که مبیع را به دیگری بفروشد و در این معامله سود ببرد.حال عمل بایع موجب شده است که قرارداد بدون توجیه حقوقی فسخ شود و خریدار متحمل آسیب به موقعیت قراردادی خود شود که در نهایت به خسارت او منتهی گردیده است.

هر گاه آسیب به موقعیت قراردادی مورد توجه قرار نگیرد تعریف خسارت قراردادی کامل نخواهد بود و حال آانکه در قانون آیین دادرسی مدنی در دو مقرره آن تصریح به خسارت بودن عدم النفع شده است اگر چه بی درنگ اعلام گردیده است که ضرر و زیان ناشی از عدم النفع قابل مطالبه نیست.

ماده 267 ق.آ.م. اعلام می دارد: هر گاه یکی از اصحاب دعوی از تخلف کارشناس متضرر شده باشد در صورتی که تخلف کارشناس سبب اصلی در ایجاد خسارت به متضرر باشد می تواند از کارشناس مطالبه ضرر نماید.ضرر و زیان ناشی از عدم النفع قابل مطالبه نیست تبصره 2 ماده 515 ق.آ.د.م. نیز مقرر می دارد خسارت ناشی از عدم النفع قابل مطالبه نیست. به این ترتیب باید گفت خسارت به معنی مطلق آن شامل عدم النفع نیز می شود و این عدم النفع معلول وجود موقعیت قراردادی است که برای زیان دیده وجود داشته است.

از مطالبی که در تعریف خسارت قراردادی گفتیم می توان درباره مفهوم این خسارت چنین گفت که قرارداد حق یا موقعیت قراردادی برای شخص نسبت به آن قرارداد ایجاد می کند و آسیب به آن دو موجب خسارت می شود پس خسارت در چهارچوب قرارداد و به مناسبت ان ایجاد می شود و چنین خسارتی مستند به وجود رابطه حقوقی سابق بر خسارت بین طرفین آن است.[2]

از این رو هر گاه قرارداد فسخ شود و پیش از فسخ یا به مناسبت فسخ برطرف دیگر قرارداد خسارت وارد شود خسارت قراردادی محسوب می شود.

گفتار دوم : تعریف ربا

ربا از نظر لغوی ، معنای مطلق افزایش شیء است، اعم از مال یا غیر آن. این معنا هم چنین در آیات مختلف قرآن نیز به کار رفته است من جمله در سوره روم آیه 39 که می فرماید « در نزد پروردگار افزایش نمی یابد » یا، در آیه 5 سوره حج که می فرماید « خدا پاداش کارهای نیک را افزایش می دهد».

کلمات کلیدی: گلرنگ، محلول پاشی، بور، مولیبدن، پلی آمین

• ضروت تحقیق

افزایش روزافزون جمعیت و نیاز به کشت گیاهان زراعی که به منظور تامین مواد غذایی از جمله برنامه های وسیع و دامنه داری است که پژوهشگران را بر آن داشته که در این زمینه پژوهش های جدیدی را دنبال نمایند این بدان معنی است که تولید غذا باید دائماً افزایش یابد تا اینکه از کمبود مواد غذایی در بسیاری از نقاط جهان جلوگیری شود (زارعیان، 1380).

به رغم پیشرفت های قابل توجه در گسترش كشاورزی و تولید غذا در سال های اخیر، تعداد افراد دچار سوءتغذیه در جهان همچنان رو به افزایش است. با افزایش جمعیت و نیاز به تولید غذای بیشتر، گرایش به استفاده از منابع آب و خاك شور بیشتر شده و تجارب بسیاری هم اكنون در سرتاسر دنیا در مورد استفاده از این منابع نامطلوب وجود دارد (هاشمی نیا و همكاران، 1997).

دانه های روغنی به منظور استخراج روغن از دانه آن ها پرورش می یابند ولی به عنوان منبع با ارزش پروتئین نیز مطرح هستند و بقایای محصول بعد از روغن کشی بدین منظور به کار می رود. کاشت دانه های روغنی از دیر باز بخش مهمی از کشاورزی کشور ها از جمله بسیاری از کشور های شرقی را تشکیل می داده است و برخی از آن ها جزو اقلام عمده صادراتی این کشور محسوب می شده اند (سیفی و همکاران، 1390).

در سال های 2002-2001 تولید محلی دانه های روغنی تنها 29 درصد کل مصرف را تامین می کرد و71 درصد باقی مانده از طریق واردات تامین می شد Anonymous, 2002)).

با توجه به افزایش نیاز روز افزون جوامع بشری به ویژه کشور ما به فراورده های دانه های روغنی مدیریت صحیح زراعی برای افزایش عملکرد از اهمیت زیادی برخوردار است (ناصری و همکاران، 1389).

افزایش مصرف سرانه روغن نباتی و فشار ناشی از هزینه های خرید و واردات آن در کشور های مصرف کننده مانند ایران از جمله عواملی هستند که اهمیت توسعه کشت دانه های روغنی و گسترش برنامه های علمی و تحقیقاتی را در این زمینه بیش از پیش روشن می سازد (سعیدی، 1383).

پیش بینی می شود که جمعیت دنیا تا سال 2025 به 8 میلیارد نفر برسد و اغلب مدل ها پیش بینی کرده اند که کمبود جدی مواد غذایی در مناطق گرمسیری از سال 2000 به بعد تشدید خواهد شد. تقاضا برای مصرف مواد ایران از کشور هایی است که کاشت برخی از دانه های روغنی مثل کنجد، کرچک، گلرنگ و پنبه در آن قدمت دارد (فیروزه و همکاران، 1385).

با توجه به تنوع آب و هوایی در ایران امکان کشت بسیاری از دانه های روغنی با کیفیت خوب و ارزش اقتصادی بالا وجود دارد که یکی از این گیاهان گلرنگ می باشد (ناصری و همکاران، 1389).

1-2- هدف تحقیق

هدف از این پژوهش بررسی اثر محلول پاشی بور، مولیبدن و پلی آمین در بهبود عملکرد کمی و کیفی محصول و صفات فیزیولوژیک و مورفولوژیک ارقام مورد مطالعه گلرنگ و بررسی عکس العمل دو رقم محلی اصفهان و پدیده به محلول پاشی برگی قبل و بعد از گلدهی با ریز مغذی ها (بور, مولیبدن و پلی آمین) برای رسیدن به بیشترین محصول انجام شد.

1-3- تاریخچه

گلرنگ یکی از منابع مهم تامین روغن نباتی بوده و به همین جهت سطح زیر کشت آن در سال های اخیر افزایش یافته و به حدود 8000 هکتار در سطح کشور رسیده است (کیهانیان، 1385).

سابقه کشت گلرنگ در کشور مصر به 3500 سال قبل می رسد و به احتمال قوی در شمال شرقی هندوستان، ایران یا ترکیه اهلی شده است (آلیاری، 1379).

تاریخچه کشت این گیاه در مصر به 4000 سال و در چین به 2000 قبل می رسد. گلرنگ از قدیم در هندوستان، ایران، خاورمیانه و شرق آفریقا کشت می شده است (ابراهیم زاده، 1385).

کاشت گلرنگ به چندین قرن پیش بر می گردد که به منظور استفاده از گلبرگ های رنگی آن جهت رنگ های خوراکی، طعم دهنده غذا، چاشنی، روغن دانه و رنگرزی منسوجات در کشور های شرق دور مورد استفاده قرار می گرفته است(Esendal, 2001).

گیاه گلرنگ در سطوح کوچک یا به صورت حاشیه ای برای حفاظت از محصولات در حاشیه کرت ها کشت می شده است و هم اکنون نیز در مناطقی از هندوستان برای جلوگیری و جبران خسارت عوامل مختلف بر

گندم در کشت مخلوط به صورت ردیفی کشت می شود( Hirmath et al., 1992) .

گلرنگ زراعی از قدیم الایام به عنوان یک زراعت فرعی و با هدف تولید رنگ از گل های آن در مناطق مختلفی از ایران نظیر خراسان، آذربایجان و اصفهان کشت می شده است (خواجه پور، 1370).

در ایران کشت گلرنگ به عنوان یک گیاه روغنی از سال1336 آغاز و بر اساس آمار منتشر شده میزان تولید دانه های گلرنگ در سال های 1355-1350 هفت هزار تن در سال بود که در سال 1385 به شش هزار تن کاهش و پس از آن تولید گلرنگ در ایران سیر نزولی داشت (پهلوان، 1383). گلرنگ در سال های اخیر به عنوان یک گیاه مناسب جهت کاشت علوفه مورد توجه قرار گرفته است (Landau et al., 2005).

1-4- کلیات

 

 

گلرنگ یا كاشفه با نام علمی(Carthamus tinctorius L) وابسته به راسته سینادره (Cinadrea)، تیره كاسنی(Asteraceae) در انگلیسی با نام(Safflower) و در فرانسه (Cathame) نامیده می شود. خصوصیات مطلوب و خاص این گیاه نظیراستفاده های طبی و صنعتی و غذایی از گلبرگ های آن کیفیت روغن دانه و وجود بیش از 90 % اسیدهای چرب غیر اشباع به خصوص اسید چرب لینولئیک و اولئیك، مقاومت نسبتاً بالا به شوری و خشكی سازگاری وسیع به درجه حرارت های پائین زمستان و بالای تابستان و فصل رشد كوتاه در كشت تابستانه از جمله مواردی است كه آن را به عنوان گیاه روغنی با ارزشی مطرح نموده است (احمدی و امیدی، 1373).

گلرنگ با اسامی زعفران بدل، زعفران خاردار، زعفران رنگرزی و… نیز شناخته می شود. خاستگاه این گیاه مناطقی واقع در بین قسمت های شرقی مدیترانه و خلیج فارس میباشد (خواجه پور، 1383).

گلرنگ به عنوان یک گیاه بومی كشور ایران، با تحمل نسبتاً بالایی كه به شوری و خشكی نشان می دهد و همچنین به علت دارا بودن روغنی با كیفیت عالی می تواند نقش مهمی در گسترش سطح زیر كشت گیاهان روغنی در كشور داشته باشد. دسترسی به ارقام متحمل به خشكی میتواند توسعه كشت این گیاه را در شرایط اقلیمی خشك فراهم سازد Forozan, 1997)).

گیاهان تحمل متفاوتی به شوری دارند و ممكن است، به ویژه پس از استقرار، كاملاً به آن مقاوم باشند. گلرنگ یكی از گیاهان زراعی نسبتاً مقاوم به شوری به حساب می آید و در شرایط شور نیز قادر به تولید محصول قابل قبولی است. آستانه تحمل به شوری گلرنگ بالا حدود5/7 دسی زیمنس بر متر برای عصاره اشباع خاك و آستانه كاهش عملكرد آن 6 دسی زیمنس بر متر می باشد Shannon, 1997)).

گلرنگ یکی از گیاهانی است که به لحاظ بومی بودن و سازگاری با شرایط اقلیمی حاکم بر کشور از ویژگی های ارزشمندی برخوردار است و علاوه بر این تحمل پذیری آن به شرایط محدودیت رطوبت و شوری و امکان کاشت بهاره و پاییزه به همراه نقش مفید آن در تناوب زراعی و با توجه به نیاز روز افزون کشور به روغن گیاهی، گلرنگ می تواند به عنوان یک گیاه صنعتی و روغنی مهم مطرح باشد (زینعلی، 1378).

امروزه با معرفی رنگ های مصنوعی ارزان قیمت، گلرنگ به عنوان منبع تولید رنگ ارزش زیادی ندارد ولی روغن آن با توجه به کیفیت بسیار بالا هنوز به عنوان یکی از مرغوب ترین انواع روغن شناخته می شود و کشت گلرنگ در ایران سالیان دور عمدتاً جهت استفاده از رنگ آن در صنایع قالی بافی معمول بوده ولی به دلیل نبودن ارقام با عملکرد بالا و طولانی بودن دوره رشد، سطح زیر کشت آن محدود بوده است

(فروزان، 1378).

گلرنگ یکی از گیاهان بومی ایران است و وجود تیپ های وحشی گلرنگ در نقاط مختلف کشور نشان دهنده دامنه سازگاری بالای این گیاه با آب و هوای کشوراست، در حقیقت می توان آن را جزء گیاهان فراموش شده به شمار آورد (زینعلی، 1378).

گلرنگ سرما دوست و روز بلند و منشا آن جنوب آسیاست و دیر باز در چین ، هند، ایران و مصر کشت می شده است. این گیاه در قرون وسطی در ایتالیا، فرانسه و اسپانیا نیز کشت می شد و بعداً به آمریکا، مکزیک ونزوئلا و کلمبیا برده شد در آغاز به منظور استفاده از رنگ حاصل از گلبرگ های حاصل از آن در رنگ آمیزی پارچه و تزیین غذا کاشته می شد ولی امروزه علاوه بر آن کشت این گیاه به خاطر تولید روغن، کنجاله و تهیه مواد دارویی و لوازم آرایشی انجام می گیرد (Cho and tae, 2000).

گلرنگ گیاهی است یکساله دارای ساقه ای به ارتفاع 30 تا 60 سانتی متر و منشأ اولیه آن در عربستان بوده و از آنجا تدریجاً به نواحی دیگر انتقال یافته است‏ پرورش آن ا

عنوان

 

صفحه فصل اول : کلیات تحقیق

 

  1-1- مقدمه و بیان مساله

 

3 1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

4 1-3- اهداف تحقیق

 

6 1-4- متغیرهای تحقیق

 

6 1-5- پرسش­های تحقیق

 

7 1-6- فرضیه ­های تحقیق

 

7 1-7- تعریف واژه ­ها

 

8 فصل دوم: ی بر تحقیقات انجام شده

 

9 2-1- تحمل به اثرات ضددردی مورفین

 

10 2-2- اثرات ضددردی ورزش ارادی و اجباری

 

13 2-3- اثرات ورزش ارادی و اجباری بر تحمل به اثرات ضددردی مورفین

 

19 فصل سوم: مواد و روش­ها

 

24 3-1- حیوانات

 

25 3-2- القای تحمل به مورفین

 

25 3-3- ورزش ارادی

 

25 3-4- ورزش اجباری

 

28 3-5-گروه­های آزمایشی

 

30 3-6- ارزیابی درد با بهره گرفتن از Hot-plate

 

35 3-7- روش نمونه‌گیری و حجم نمونه

 

37 3-8- ابزارجمع‌ آوری داده‌ها

 

37 3-9- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها

 

37 فصل چهارم: نتایج و تجزیه و تحلیل آماری

 

39 4-1- آزمایش اول: بررسی اثرات ورزش ارادی و اجباری بر بیان تحمل به ضد دردی ناشی از ورزش

 

40 4-1-1- مسافت دویدن

 

40 4-1-2- روند تاثیر ورزش ارادی و اجباری بر بیان تحمل به ضد دردی ناشی از ورزش

 

41 4-2- آزمایش دوم: بررسی اثرات ورزش ارادی و اجباری بر بیان تحمل به اثرات ضد دردی مورفین

 

42 4-2-1- مسافت دویدن

 

43 4-2-2- بررسی اثر ورزش ارادی و اجباری بر تحمل به اثرات ضد دردی مورفین

 

43 4-3 – آزمایش سوم: بررسی حساسیت به اثرات ضد دردی مورفین در طی دوره بدون ورزش در موش­های ورزشكار بدنبال ورزش منظم 8 روزه ارادی و اجباری

 

45 4-3-1- مسافت دویدن

 

45 4-3-2- بررسی حساسیت به اثرات ضددردی مورفین در دوره بدون ورزش در موش­های ورزشکار به دنبال ورزش منظم 8 روزه ارادی و اجباری

 

46 4-4- ارزیابی پدیده تحمل به اثرات ضددردی ناشی از ورزش

 

47 4-5- ارزیابی پدیده حساسیت به اثرات ضددردی مورفین در دوره بدون ورزش در موش­های ورزشکار

 

47 فصل پنجم: بحث، نتیجه ­گیری و پیشنهادات

 

49 5-1- بحث (یافته­ های تحقیق)

 

50 5-2- نتیجه ­گیری

 

60 5-3- پیشنهادات

 

60 فهرست شکل­ها

 

  شکل3-1- قفس مجهز به چرخ گردان (Running wheel) جهت انجام ورزش ارادی         

 

27 شکل3-2- محل انجام ورزش ارادی (Running wheel)

 

27 شکل3-3- شمارشگر تعداد دور جهت تعیین مسافت دویدن در ورزش ارادی            

 

28 شکل3-4- دستگاه ورزش اجباری (تریدمیل)                                                          

 

29 شکل3-5- موشها در حال انجام ورزش اجباری                                                

 

29 شکل3-6- موشها در حال انجام ورزش اجباری                                            

 

30 شکل3-7- دستگاه Hot-plate (صفحه داغ)جهت ارزیابی درد                          

 

36 شکل3-8- لیسیدن پنجه در آزمایش صفحه داغ                                               

 

37 فهرست نمودارها

 

  گروه آزمایشی تجربه اول                                                                             

 

30 گروه آزمایشی تجربه دوم

 

31 گروه آزمایشی تجربه سوم                                                                           

 

 

 

32 منحنی4-1- میانگین مسافت دویدن در طول8 روز ورزش ارادی در گروه ورزشکار         

 

40 منحنی4-2- اثر ورزش ارادی و اجباری بر بیان تحمل به ضددردی ناشی از ورزش      

 

42 منحنی4 -3- میانگین مسافت دویدن در طول 8 روز ورزش ارادی در گروه ورزشکار دریافت کننده مورفین

 

43 منحنی4-4- اثرورزش ارادی واجباری بر تحمل به اثرات ضددردی مورفین                     

 

44 منحنی4 -5- میانگین مسافت دویدن در طول 8 روز ورزش ارادی در بین دو گروه ورزشکار دریافت كننده سالین و مورفین                                                                      

 

46 منحنی4 -6- ارزیابی حساسیت به اثرات ضددردی مورفین در دوره بدون ورزش در موش­های ورزشکار به دنبال ورزش منظم 8 روز ارادی واجباری                                           

 

48

چکیده

مقدمه: مورفین به طور وسیعی برای درمان دردهای مزمن استفاده می­ شود. در حالی­که این سودمندی با پیشرفت تحمل به آثار ضددردی آن از بین می­رود. اطلاعات خوبی در مورد اثرات مفید ورزش فیزیکی بر عملکردهای شناختی و حفظ سلامت مغز بیان شده است، در حالی­که گزارش­های کمتری درباره نقش­های ورزش ارادی و اجباری بر تحمل به اثر ضد دردی مورفین در موشها وجود دارد.

روشها: در این مطالعه به موشها همزمان با دوره 8 روزه از ورزش ارادی و اجباری روزی یک بار mg/kg10مورفین به صورت زیر جلدی تزریق شدند. در جریان این تزریقات در روزهای 1،4،8 درصد حداکثر پاسخ احتمالی(%MPE) مورفین توسط تست Hot plate اندازه ­گیری شد.

نتایج: در ورزش ارادی و اجباری آستانه ضددردی نسبت به گروه بدون ورزش افزایش داشته است )05/0>p). هم­چنین ورزش ارادی و اجباری به طور مشخصی توان مورفین را نسبت به گروه مورفینی بدون ورزش افزایش داده است )05/0>p). بنابراین ورزش ارادی و اجباری مانع ایجاد تحمل به ضد دردی مورفین در طول 8 روز درمان مداوم می­ شود. وقتی­که موشهای ورزشکار به موقعیت بدون ورزش بازگشتند حساسیت به مورفین به طور قابل ملاحظه­ای در آنها افزایش پیدا کرد و (%MPE) به­ طور مشخصی نسبت به گروه­های سالینی افزایش داشت)05/0>p).

نتیجه ­گیری: نتایج نشان داد که ورزشهای ارادی و اجباری ممکن است عامل مهمی برای درمان پیشرفت تحمل به اثرات ضددردی مورفین باشد.

واژه­ های کلیدی: تحمل، مورفین،حداکثر پاسخ احتمالی(%MPE)، ورزش ارادی، ورزش اجباری.

1-1- مقدمه و بیان مسئله

آشنایی انسان با مواد مخدر و مصرف آن چنان سابقه مبهمی دارد كه علت دقیق مصرف آن دقیقا معلوم نیست، اما توجه انسان به قدرت ضد دردی مواد اوپیوئیدی از جمله تریاك چشمگیر بوده است. انسان همواره جهت تسكین درد و درمان برخی بیماری ها از مواد مخدر استفاده كرده است. مورفین از آلكالوئیدهای تریاك می باشد كه با اتصال به رسپتو رهای اوپیوئیدی نوع μ باعث كاهش تحریک پذیری نورون های مسیر عصبی درد می­ شود. بنابراین به­ عنوان یک ضد درد قوی به صورت وسیعی برای تسكین درد­های شدید مورد استفاده قرار می گیرد (روح بخش و همکاران،1389). با وجود این، استفاده طولانی مدت این داروها با دو مشكل عمده تحمل و وابستگی همراه است كه اثر بخشی و مصرف آنها را تحت تاثیر قرار داده و محدود می­سازد (تنگ وهمکاران [1]، 2006).

مصرف مداوم مواد مخدر با برانگیختن مکانیسم­های سازشی، تغییرات کوتاه مدت و نیز ماندگار در عملکرد نورونها و شبکه­ های عصبی حساس به اوپیوئیدها ایجاد می­كنند. ایجاد تحمل، وابستگی و حساس شدن نمونه­هایی از مكانیسم­های سازشی هستند) ویلیامز وهمکاران[2] ،2001). اگرچه اوپیوئیدهای درونزاد و برونزاد درد را تسكین می‏دهند، لیكن تجویز مزمن و طولانی مدت آنها و بویژه در دوزهای بالا، منجر به ایجاد تحمل نسبت به اثرات ضد دردی و سایر اعمال فارماكولوژیک آنها می‏شود. تحمل عبارتست از كاهش اثر یک دارو متعاقب مصرف مكرر با دوز ثابت و به عبارت دیگر نیاز به افزایش دوز دارو برای حفظ همان اثر قبلی است ( نستلر[3]،1992; کوب و بلوم [4] ،1988). بروز تحمل به اثرات ضد دردی مورفین از مهمترین دلایل محدودیت مصرف طولانی مدت آن است ( نستلر،1992; کوب و بلوم ،1988). اكنون از نظر سلولی-مولكولی و نیز از نظر ساختاری عملكرد مورفین در القاء تحمل بخوبی شناخته شده است ( ویلیامزوهمکاران ،2001).

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق

با توجه به اینکه مصرف مورفین جهت کاهش درد بعد از مدتی می تواند منجر به ایجاد تحمل و وابستگی نماید به همین دلیل یافتن راه هایی‌ كه بتواند تحمل به مورفین را كاهش داده و بی‌دردی آن را افزایش دهد از مهمترین اهداف برنامه‌های تحقیقاتی در این زمینه است. یکی از این برنامه­ها تمرین­های فیزیکی می باشد. پیدا كردن راه های موثر برای جلوگیری از تغییرات سیناپسی ناشی از داروهای مخدر، می ­تواند نقش مهمی در درمان و جلوگیری از عود (به عنوان یک مشکل بالینی) آن داشته باشد. به نظر می­رسد یكی از روش های موثر و كم هزینه ورزش باشد. مكانیسمی كه از طریق آن ورزش می ­تواند به عملكرد مغز كمك كند هنوز در پرده ابهام قرار دارد و به خوبی شناخته نشده است ولی به نظر می­رسد كه این مكانسیم شامل تغییر در شکل پذیری سیناپسی باشد) وایمن و همکاران[5]،2003). با توجه به افزایش یادگیری توسط ورزش ارادی با به کارگیری سیستم های پاداشی(لت وهمکاران[6] ،2001) و نیز افزایش رهایش پپتیدهای اوپیوئیدی درونی در طی وررزش (كه اثرات مثبت فراوانی دارد) استفاده از ورزش ارادی برای درمان بیماران معتاد توصیه شده است) تورن وهمکاران[7] ،1990 ;کویانکوگلو وهمکاران [8]،2001 لت وهمکاران[9] ،2001،). یافته­ ها نشان داد هر دو نوع ورزش ارادی و تریدمیل موجب کاهش خودتجویزی کوکائین (اسمیت وهمکاران[10] ،2008)، آمفتامین) کانارک وهمکاران[11]،1995) و مورفین ( حسینی وهمکاران، 2009) درحیوانات آزمایشگاهی می­شوند. در این راستا نتایج یک مطالعه نشان داد رت­هایی که در طول ورزش دویدن، دسترسی آزاد به آب و الکل داشتند الکل کمتری را در مقایسه با آب مصرف کردند و در متابولیسم الکل نیز تغییری مشاهده نشد. این یافته نشان داد که اثرات پاداشی الکل با ورزش جایگزین گردید( ارینگروهمکاران [12]،2009). شواهد زیادی وجود دارد که ورزش ارادی با اثر بر روی سیستم­های پاداشی، اثرات خودانگیزشی[13] دارد ) لت وهمکاران،2001). این یافته­ ها این فرضیه را حمایت می­ کنند که ورزش احتمالا یک مداخله­گر موثری در پیشگیری از عوارض دارو­های مورد سوء مصرف و برنامه ­های درمانی آن بصورت تضمین کننده باشد) اسمیت وهمکاران ،2008). نتایج قبلی میلادی و همکاران نشان داده است که ورزش ارادی دویدن موجب تضعیف نشانه­ های قطع در گروه وابسته به­ مورفین­گردید. به عبارتی ورزش ارادی شدت وابستگی به مورفین را کاهش می دهد (میلادی گرجی وهمکاران،1389و 2011).

تجربیات اخیر و یافته­ های بالینی نشان داد که ورزش منظم طولانی­ مدت می ­تواند سیستم اوپیوئیدی مرکزی را فعال کند و موجب تحریک رهایش پپتیدهای اوپیوئیدی درونزا و افزایش آستانه درد هم در انسان و هم در جانوران گردد، لذا پیشنهاد گردید ورزش می ­تواند برای درمان بیماران معتاد استفاده شود) تورن وهمکاران ،1990 ;کویانکوگلو وهمکاران ،2001). از طرفی در مطالعه مت و همکاران آمده است که موش­ها حساسیت کمتری به اثرات ضد دردی مورفین و متابولیت­هایش در پایان 3 هفته ورزش ارادی دویدن نشان دادند (متز و کانارک [14]،2006). در مطالعه­ ای دیگر نشان داده شد که تجربه قبلی با ورزش دویدن موجب تحمل متقاطع با اثرات پاداشی مورفین می گردد (لت، [15] 2002).

با توجه به مطالعات به عمل آمده اطلاعات متناقضی در رابطه با اثرات ورزش بر پدیده تحمل وجود دارد. لذا در این مطالعه نقش ورزش ارادی دویدن با چرخ دوار[1] و نیز ورزش اجباری با تریدمیل بر پدیده تحمل در مدل جانوری مورد ارزیابی قرار می گیرد. لازم به ذکر است ورزش ارادی در حیوانات ایجاد استرس نمی نماید. این نوع ورزش می تواند مانع اثرات منفی و یا سطح بالای کورتیکوسترون بر روی پروتئینBDNF ناشی از ورزش شود (آدلارد و کاتمن[2] ،2004). این نوع ورزش شباهت نزدیک با افرادی دارد که داوطلبانه ورزش می­ کنند چون حیوانات می­توانند زمان، سرعت و مسافت دویدن را در طول تجربه تنظیم کنند ) کاتمن و انگسرکسار[3] ،2002)، در حالیکه ورزش اجباری همراه با استرس می باشد. لذا اثرات هر دو نوع ورزش در این پژوهش مورد مطالعه قرار می گیرد.

1-3- اهداف تحقیق

اهداف این تحقیق عبارتند از:

1- بررسی اثرات ورزش ارادی و اجباری کوتاه مدت (8 روزه) بر بیان تحمل به ضددردی ناشی از ورزش.

2- بررسی اثرات ورزش ارادی و اجباری کوتاه مدت (8 روزه) بر بیان تحمل به اثرات ضددردی مورفین.

3- بررسی حساسیت به اثرات ضددردی مورفین در دوره بدون ورزش در موشهای ورزشکار به دنبال ورزش منظم 8 روزه ارادی و اجباری.

1-4- متغیرهای تحقیق

1- متغیر مستقل: مورفین، ورزش ارادی (دویدن روی چرخ دوار) و ورزش اجباری (تریدمیل ).      

2- متغیر وابسته: آستانه درد، ضددردی مورفین كه با با بهره گرفتن از ( صفحه داغ)[4] قابل اندازه گیری می باشد.

1-5- پرسش­های تحقیق

الف) سؤال اصلی تحقیق: