بورس اوراق بهادار[3] به عنوان بخشی از بازار سرمایه نقش بسیار مهمی در هدایت پس انداز به بخش های تولید اقتصادی در همه کشورها ایفا می نماید بورس آیینه اقتصاد کشور است . ولی امروزه در اقتصاد بسیاری از کشورهای در حال توسعه وضیعت متغیرهای کلان اقتصادی با صعود شاخص های بورس همخوانی ندارد در واقع رابطه اقتصاد و بورس قطع شده است. (جونز چالز ، پی ، 1386)

در کلام اقتصاد ی حباب تعریف گسترده ای دارد و در علم اقتصاد ، هر تعریف عملیاتی از حباب قیمتی دارایی اغلب بصورت انحراف عمده قیمت های دارایی از ارزش بنیادی خود ، بیان میشود. (Levin, Sheen & Zajac, Edward.J,2001)

همواره تصور می شود ، نوسانات شدید قیمت سهام منتهی به حباب می شود . در حالی که شناسایی حباب های قیمتی و تمایز ان از نوسانات شدید قیمتی ، مو ضوع مهمی است که سال ها مورد توجه متخصصان مالی و اقتصادی قرار داشته است . برای تست وجود حباب جایی که فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود حباب دلات بر این دارد که می باشد .

بر پایه بکار گیری فروض اساسی نظریه انتظارات عقلایی مبنی بر تعدیل و بهینه نمودن انتظارات در زمان گذشته و حال،حباب های قیمتی به تر تیب به دو گروه حباب های عقلا یی[4] و حباب های غیر عقلاییو یا مد مالی[5] دسته بندی می شوند.

وقتی شخصی سهام بدون سود را خریداری می کند تا در سال های بعد با قیمت بیشتری به فروش رسانده و سود ببرد ،این نوع تفکر باعث می شود تقاضای آن سهم و در نتیجه قیمت آن سهم با لا رود که به چنین حرکتی در قیمت سهام حباب های قیمتی عقلا یی گفته می شود . این نوع حباب به طور مداوم شروع به انبساط کرده و بالاخره زمانی خواهد ترکید و تمام بر نامه ریزی ها و پیش بینی را بهم خواهد زد .(معدلت،1388).

حباب قیمت کالا ممکن است به این دلیل پدید آید که سفته بازان غیر عقلایی ، با افزایش ارزش یک کالا بر این باور باشند که که چون قیمت آن کالا قبلا َرشد داشته،بنابراین افزایش گذشته آن در آینده هم به طور پیوسته ادامه خواهد داشت .که در ادبیات اقتصادی به این پیش بینی ، پیش بینی خود انجام و به حبابی که سفته بازان در این حالت ایجاد می کنند،حباب های غیر عقلایی یا مد مالی گفته می شود.

در حباب های قیمتی غیر عقلایی ،افراد درباره منافع آتی کالا ها و قیمت آنها انتظارات عقلایی ندارند.زمانیکه با حباب های قیمتی غیر عقلایی روبرو هستیم سر مایه گذاری بر اساس اطلاعات ریسک و بازده صورت نگرفته و بازار به وسیله واکنش تصادفی و روانشناسانه هدایت خواهد شد.(معدلت 1388)

می توان قیمت هر دارایی را به دو بخش تقسیم کرد : بخش نخست قیمت اساسی یا ذاتی نامیده می شود،زیرا بر اساس متغیرهای معین اقتصادی ، قابل توضیح و تبیین است . در چار چوب نظری روند افزایش کاذب قیمت تنها یک حباب قیمت است که آن را باید بخش دوم قیمت یک دارایی دانست،نوسان قیمت ها ممکن است ناشی از پیشگویی ها ی خود ارضا کننده مشارکت کنندگان در بازار باشد . امکان وجود حباب قیمت هنگامی است که تغییرات انتظاری قیمت در آینده نقش مهمی در تعیین قیمت ها ی جاری داشته باشد.

اهمیت سرمایه گذاری و انباشت سرمایه در رشد اقتصادی برکسی پوشیده نیست . این اهمیت تا بدان حد است که تقریبا تمام الگو های رشد اقتصادی سرمایه گذاری را به عنوان یکی از مهمترین عوامل رشد اقتصادی بر می شمارند . بی شک بورس اوراق بهادار به عنوان محلی برای سرمایی گذاری و نقل و انتقال سرمایه در رشد اقتصادی کشورها نقش مهمی را ایفا می کند، کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست بورس اوراق بهادار می تواند محلی برای جذب سرمایه ها و سرمایی گذاری پس اندازهای سرگردان[6] باشد.بدیهی است سرمایه گذاری زمانی می تواند به صورت فراگیر در کشور انجام پذیرد که بستر مناسب آن وجود داشته باشد . برای ایجاد بستر مناسب سرمایه گذاری در بورس دو نکته حائز اهمیت است اول اینکه از این طریق اعمال سیاست های ثبات اقتصادی نوسان ها و تکانه های اقتصادی کاهش یابند و بدین ترتیب سرمایه گذاران بتوانند در یک فضای نسبتاً امن اقتصادی و بدون نگرانی از تکانه های شدید غیر قابل انتظار ،اقدام به سرمایه گذاری کنند . دوم اینکه وضعیتی فراهم شود که دستیابی به اطلاعات و تحلیل آن برای تمام سرمایه گذاران به آسانی امکان پذیر باشد . به طور کلی هر عاملی این دو نکته را نقص می کند ،موجب انحراف بازار بورس از مسیر تعادلی بلند مدت آن می شود.

اگر حباب قیمتی را به عنوان انحراف قیمت سهام از قیمت ذاتی آن تعریف کنیم آن گاه می توانیم بگوییم که وجود حباب های قیمتی در بازار بورس به معنای به وجود آمدن وضیعتی است که در آن ، دو نکته یاد شده نقص شده است .

سوالی که مطرح می شوداین است که آیا بورس اوراق بهادار تهران در خلال سالهای 1380تا 1390 دارای حباب قیمتی بوده است؟

و اینکه اگر جواب مثبت است طبق ادبیات مدل حباب های ذاتی[7] حباب به علت واکنش بیش از حد سرمایه گذاران[8] به تغییرات سود تقسیمی[9]به وجود آمده است؟ ویا به علت انگیزه ی بیش از حد سرمایه گذاران برای به دست آوردن سود تغییرات قیمت سهم[10] پدید آمده است؟

تحقیق حاضر در صدد بررسی درباره تحقیق این امر در بورس اوراق بهادار تهران در خلال دوره ی 80-90 و تشریح علل و راه های پیشگیری از آن است.

2-1- سوال های تحقیق

آیا بورس اوراق بهادار تهران در خلال سالهای 1380تا 1390 دچار حباب قیمتی بوده است؟

آیا علت به وجود آمدن حباب های قیمتی به علت واکنش بیش از اندازه سهامداران به تغییرات درسود تقسیمی می باشد و یا رواج سفته بازی و تکیه بیش از حد برای به دست آوردن سود تغییرات قیمت سهم علت آن می باشد؟

3-1- فرضیه های تحقیق

بورس اوراق بهادار تهران در خلال دوره (1) 1380-1390 دچار حباب قیمتی بوده است.

علت حباب قیمتی در بورس اوراق بهادار تهران در خلال این دوره رواج سفته بازی و تکیه بیش از حد برای به دست آوردن سود تغییرات قیمت سهم[1] می باشد.

[1]-Capital gain

[1]-Bubble Price

[2]-Fundamental Model

[3]-Stock Market

[4] -Rational Bubbles

[5] -Irrational Bubbles or Fads Bubble

[6]-Idle