عنوان                                                                                                                                     صفحه

چکیده…………………………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول : مقدمه

1-1- تاریخچه کشت سویا در ایران ………………………………………………………………………………….. 2

1-2- گیاه شناسی سویا …………………………………………………………………………………………………… 3

1-3- اهمیت غذایی سویا ………………………………………………………………………………………………. 4

1-4- مصارف و اقتصاد فرآورده های سویا………………………………………………………………………….. 4

1-5- بیماری های مهم سویا ……………………………………………………………………………………………. 5

1-5-1- بیماری پوسیدگی فیتوفتورایی ریشه و ساقه سویا………………………………………………………… 5

1-5-2- بیماری مرگ گیاهچه ………………………………………………………………………………………….. 6

1-5-3- بیماری نماتدی سویا …………………………………………………………………………………………… 7

1-5-4- پوسیدگی ذغالی (Soybean Charcoal Rot):…………………………………………………….. 8

1-7- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 9

فصل دوم: بررسی منابع

2-1- بیماری پوسیدگی ذغالی سویا………………………………………………………………………………….. 10

2-2- نشانه ها و زمان ظهور بیماری………………………………………………………………………………….. 11

2-3- پراکندگی جغرافیایی پوسیدگی ذغالی سویا در دنیا و ایران …………………………………………….. 12

2-4- اهمیت خسارت بیماری…………………………………………………………………………………………. 13

2-5- مراحل ارزیا بی و خسارت بیماری…………………………………………………………………………… 16

2-6- قارچ عامل بیماری………………………………………………………………………………………………… 18

2-6-1- ریخت شناسی ………………………………………………………………………………………………… 20

2-6-2- زیست شناسی ………………………………………………………………………………………………… 21

2-6-3- چرخه بیماری………………………………………………………………………………………………….. 24

2-6-4- مکانیزم آلودگی و بیماری زایی……………………………………………………………………………. 25

2-6-5- دامنه میزبانی فارچ……………………………………………………………………………………………. 26

2-6-5-1- دامنه میزبانی قارچ در ایران……………………………………………………………………………… 26

2-7- روش های کنترل بیماری………………………………………………………………………………………… 30

2-7-1- کنترل زراعی……………………………………………………………………………………………………. 30

2-7-1-1- تغذیه متعادل و مناسب…………………………………………………………………………………… 30

2-7-1-2- آبیاری مناسب……………………………………………………………………………………………… 30

2-7-1-3- غرقاب کردن خاک قبل از کشت………………………………………………………………………. 30

2-7-1-4- تناوب زراعی با غیر میزبان………………………………………………………………………………. 30

2-7-1-5- حذف اندام های آلوده محصول بعد از برداشت…………………………………………………….. 30

2-7-1-6- تنظیم تاریخ کاشت و تراکم بوته ………………………………………………………………………. 31

2-7-1-7- استفاده از بذر سالم و عاری از عامل بیماری………………………………………………………… 31

2-8- کنترل شیمیایی…………………………………………………………………………………………………….. 31

2-9- کنترل بیولوژیک…………………………………………………………………………………………………… 32

2-10- مدیریت زراعی………………………………………………………………………………………………….. 34

2-10-1- تاثیر عملیات شخم زنی در تراکم جمعیت قارچ در خاک………………………………………….. 35

2 -10-2- به کار گیری ارقام مقاوم………………………………………………………………………………….. 35

2-11- انواع مقاومت…………………………………………………………………………………………………….. 35

2-11-1- مقاومت حقیقی………………………………………………………………………………………………. 36

2-11-2- مقاومت ظاهری……………………………………………………………………………………………… 36

2-11-3- مقاومت غیر میزبانی………………………………………………………………………………………… 37

فصل سوم :مواد و روش ها

3-1- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 38

3-2 – تعیین میزان جمعیت اسکلروت های قارچ بیمارگر در محل آزمایش………………………………… 38

3-3- تعیین شرایط خاک محل آزمایش……………………………………………………………………………… 40

3-4- ژنوتیپ های مورد استفاده در ارزیابی نسبت به قارچ M .phaseolina…………………………… 40

3-5- ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های سویا نسبت به قارچ M .phaseolina………………………………. 43

3-6- تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………….. 43

فصل چهارم : نتایج

4-1- علائم بیماری پوسیدگی ذغالی ناشی از ماکروفومینا……………………………………………………….. 44

4-2- میزان جمعیت اسکلروت های قارچ بیمارگر در محل آزمایش…………………………………………. 45

4-3- شرایط خاک محل آزمایش……………………………………………………………………………………… 45

4-4- ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های سویا نسبت به قارچ M. phaseolina………………………………. 46

فصل پنجم:بحث

5-1- بحث………………………………………………………………………………………………………………… 54

5-2- پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………….. 55

فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………………. 56

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………..

چکیده

بیماری پوسیدگی ذغالی سویا Macrophomina phaseolina (Tassi) Goid در استان مازندران یکی از بیماری های مهم سویا محسوب می­ شود. عامل بیماری قارچی خاکزی و بذرزاد بوده که از طریق جوانه زدن اسکلروت ها در داخل خاک و تماس با ریشه های سویا و کاشت بذور آلوده به قارچ عامل بیماری باعث بروز بیماری می گردد. محدودیت استفاده ازسموم شیمیایی در ضد عفونی بذر بعلت استفاده از باکتری ریزوبیوم و عدم کار آیی قارچ کش های رایج به صورت محلول پاشی، باعث شده است که روش هایی نظیر استفاده از ارقام متحمل، تنظیم تاریخ ها و ردیف های کاشت به همراه سایر روش­های غیر شیمیایی در کنترل بیماری از اهمیت فراوانی برخوردار شود. برای جلوگیری از مصرف بی رویه سموم شیمیایی، کاهش هزینه های تولید و معرفی رقم متحمل به بیماری در استان مازندران، این تحقیق با استفاد ازتعداد 64 رقم و لاین حاصل از آزمایشات مقایسه مقدماتی که از نظر عملکرد و سایر خصوصیات زراعی نسبت به سایر ارقام برتری نشان داده اند، انتخاب و تحت شرایط مزرعه ای در برابر بیماری پوسیدگی ذغالی مورد ارزیابی قرارگرفتند. این لاین ها در قالب طرح لاتین مربع با دو تکرار در ایستگاه تحقیقات زراعی بایعکلا در قطعه زمینی آلوده به اسکلروت­های قارچ عامل بیماری و دارای سابقه کشت سویا به اجرا درآمد. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که ارقام و لاین ها مورد بررسی دارای واکنش­های متفاوت نسبت به قارچ عامل بیماری هستند. در لاین های شماره 12، 15، 18، 21، 32، 36، 40، 44 و 55 در هر دو تکرار پیشرفت بیماری به طرف ساقه مشاهده نگردید. بیشترین میزان پیشرفت بیماری به ترتیب در لاین­های 6، 4، 1، 5، 2، 13، 27 و 14 مشاهده شد. در این آزمایش درصد بیماری با شمارش بوته های آلوده و سالم در لاین های مورد بررسی تعیین گردید. تجزیه واریانس داده های حاصل از درصد بوته­ های آلوده به بیماری پوسیدگی ذغالی نشان داد که بین ارقام و لاین های مورد بررسی از نظر درصد بوته های آلوده اختلاف معنی داری در سطح 1 درصد وجود داشت. لاین­های 10، 13، 5، 4، 6، 28 به ترتیب با 42/34، 95/26، 92/26، 61/25، 89/23 و 19 درصد دارای بیشترین درصد بوته های آلوده و لاین های 18، 32، 55، 47، 15، 40، 8 و 31 به ترتیب با 0، 0، 5/0، 7/0، 8/0، 04/1، 43/1 و 58/1 درصد دارای کمترین درصد بوته­ های آلوده به بیماری پوسیدگی ذغالی سویا بودند.

واژه‌های كلیدی: سویا، بیماری پوسیدگی ذغالی، M. phaseolina و لاین ها.

• مقدمه

  • تاریخچه کشت سویا در ایران

در خصوص زراعت این گیاه در زمان‌های گذشته اطلا‌ع دقیقی در دست نیست. در گذشته اقدام‌هایی برای رواج سویا در ایران انجام شده كه تمام این اقدام‌ها به دلیل عادت نداشتن مردم به مصرف آن و در نتیجه نبودن بازار فروش، بی‌نتیجه مانده است. در سال‌های 1310 و 1316، انواعی از سویا از چین به وسیله رئیس دانشكده كشاورزی وقت كرج به ایران آورده شد و مورد آزمایش قرار گرفت. همچنین طی سال‌های 1318 و 1319 انواع مختلفی سویا از آلمان وارد كشور شد و در بنگاه ‌اصلا‌ح نباتات كرج مورد آزمایش قرار گرفت. تمام این آزمایش‌ها حاكی از عملكرد خوب تولید بود اما به دلیل فقدان بازار، رواج و رونقی پیدا نكرد. در سال 1341، گروه صنعتی بهشهر مقداری بذر سویا را از ژاپن وارد كرد و پس از عقد قرارداد با زارعان برای بالا‌ بردن سطح زیر كشت و توسعه آن تلا‌ش كرد. زراعت سویا به عنوان دانه روغنی از حدود سال 1342 با وارد كردن بذر آن به ایران در مناطقی مانند مازندران آغاز و متعاقب آن كشت سویا توسط شركت سهامی‌ دانه‌های روغنی در برخی دیگر از نقاط كشور معمول می‌شود. مهم‌ترین مناطق كشت سویا در كشور استان‌های مازندران، گلستان، لرستان، آذربایجان شرقی و دشت مغان است. این گیاه چون از خانواده بقولا‌ت است می‌توان آن را به عنوان منبع ازت به منظور تقویت خاك برای كشت بعدی استفاده كرد. همچنین به دلیل مصارف متنوع دانه سویا افزایش تولید آن ضروری به نظر می‌رسد. البته دانه سویا به طور متوسط حاوی 18 درصد روغن و 44 درصد پروتیین است كه می‌تواند مهم‌ترین ماده اولیه صنایع روغن‌كشی و تولید فرآورده‌های پروتیینی و خوراك دام باشد. تولید سویا در سال 1357 به اوج خود طی سال‌های 1355 تا 1365 می‌رسد كه این افزایش ناشی از گسترش سطح زیر كشت بدون توجه به افزایش بازدهی در سطح بوده است. در سال‌های بعد به رغم وجود تضمین مؤثر برای كشت، میزان برداشت سویا به طور شدید كاهش یافت به گونه‌ای كه در سال‌های 1363 و 1364 تولید به نصف میزان برداشت شده در سال 1357 رسید. البته با توجه به اهمیتی كه در سال‌های اخیر به دانه‌های روغنی داده شده، وضعیت سویا در ایران نیز از لحاظ كشت و تحقیقات در زمینه كشت آن، رو به توسعه بوده است، به طوری كه در سال 1371 در اراضی مستعد مازندران 41920 هكتار زیر كشت دانه‌های روغنی رفت كه از این مقدار 36924 هكتار آن مخصوص كشت سویا و میزان محصول آن 117 هزار تن بود كه نشان دهنده افزایش قابل توجه نسبت به سال‌های قبل به خصوص در عملكرد است.

1-2- گیاه شناسی سویا

این گیاه در فارسی با نام های متفاوتی ازجمله، سوژا، سویا، لوبیا روغنی، لوبیا چینی، نخود فرنگی چینی و لوبیا منچوری مشهوراست. نام علمی (Glycine max L) و از تیره نخود (Fabaceae) می­باشدکه آنرا به انگلیسی soybeanمی نامند. سویا گیاهی است ازخانواده Papilionaceae، یكساله و خودگشن كه مقام نخست در تأمین روغن گیاهی در جهان را دارا است .این گیاه بومی آسیا بخصوص منطقه منچوری، چین و ژاپن است كه درحدود 1100 سال قبل ازمیلاد اهلی شده و بوسیله اصلاح طبیعی و مصنوعی به شكل امروزی درآمده است. گیاه یکساله که در بهار بعنوان کشت اول و در تابستان بعنوان کشت دوم کاشته می­ شود .(Sinclair and Backman, 1986) سویا دارای ریشه اصلی عمیقی بوده که میتواند تا 150 سانتیمتری خاک نیز نفوذ نماید. در سویا علاوه بر ریشه اصلی، ریشه فرعی به صورت حجمی نیز وجود دارد که در صورت مساعد بودن شرایط و وجود باکتریهای همزیست سویا، ازت موجود در هوا را، در گره های ریشه سویا تثبیت می­نماید. سویا گیاهی روز کوتاه است. رنگ گلهای آن متنوع می­باشد سفید، بنفش (از جمله صورتی) وگل آذین آن، خوشه ای و دانه های آن کلیوی یاگرد می­باشند. سویا در دمای 8 تا 10 درجه­ سانتی-گرادجوانه میزند، سویا گیاهی است خودگشن و میزان دگر گشنی در آن کمتراز 5 درصد گزارش شده است. لذا میتوان از بذور برداشت شده برای کشت سالهای بعد استفاده کرد. گلدهی سویا با روزهای کوتاه تحریک می­ شود. وزن هزار دانه در سویا بین 80 تا 450 گرم متغیراست. اما در ارقام زراعی متداول وزن هزار دانه، بین120 تا 230 گرم می­باشد. دانه که بازده اقتصادی سویا است حدود 47 درصد وزن اصلی گیاه را در زمان رسیدن تشکیل می­دهد.

• اهمیت غذایی سویا