چکیده………………………………………………………………………………………………………………ذ

مقدمه………………………………………………………………………………………………..ر

بیان مساله…………………………………………………………………………………………………… ر

سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………ز

فرضیه ها ……………………………………………………………………………………ز

اهمیت موضوع……………………………………………………………………………………..س

اهداف تحقیق …………………………………………………………………………..ش

پیشینه………………………………………………………………………………………ش

روش ………………………………………………………………………………………………ش

فصل اول

کلیات وقف و حبس

1-1- وقف……………………………………………………………………………………………………….2

1-1-1-وقف در لغت و اصطلاح………………………………………………………………2

1-1-1-1-وقف در لغت………………………………………………………………..2

1-1-1-2-وقف اصطلاح………………………………………………………………………2

1-1-1-3- تقسیم بندی وقف ………………………………………………………………8

1-1-2-تاریخچه………………………………………………………………………………………..11

1-1-2-1- وقف در قبل از اسلام ……………………………………………………………………………………….11

1-1-2-2- وقف در اسلام…………………………………………………………………………………………………..13

1-1-2-3- وقف در قران……………………………………………………………………………………………………14

1-1-2-4- وقف در سنت…………………………………………………………………………………………………..15

1-1-2-5- وقف در ایران……………………………………………………………………………………………………16

1-1-3-خصوصیات وقف………………………………………………………………………………………………………..19

1-1-4-ارکان وقف…………………………………………………………………………………………………………………21

1-1-4-1-صیغه وقف………………………………………………………………………………………………………..21

1-1-4-2-واقف………………………………………………………………………………………………………………..23

1-1-4-3- موقوفه………………………………………………………………………………………………………….27

1-1-4-4-موقوف علیه…………………………………………………………………………………………………….29

1-1-5-شرایط مال موقوفه…………………………………………………………………………………………………….30

1-1-5-1-ملک بودن……………………………………………………………………………………………………….30

1-1-5-2-معلوم بودن مال موقوفه……………………………………………………………………………………..30

1-1-5-3-معین بودن……………………………………………………………………………………………………….30

1-1-5-4-قابلیت نقل و انتقال…………………………………………………………………………………………..31

1-1-5-5-داشتن منفعت عقلایی ومشروع…………………………………………………………………………..31

1-1-5-6-مقدور التسلیم بودن…………………………………………………………………………………………..31

1-1-5-7-مالیت داشتن ……………………………………………………………………………………………………32

1-1-5-8-قابلیت بقاء……………………………………………………………………………………………………..32

1-2-حبس در لغت و اصطلاح……………………………………………………………………………………………………33

1-2-1-1-معنای واژه حبس…………………………………………………………………………………………….33

1-2-1-2-حبس در اصطلاح …………………………………………………………………………………………..33

1-2-1-3-ماهیت عقد حبس……………………………………………………………………………………………35

1-2-2-ویژگیهای عقد حبس ………………………………………………………………………………………………..37

1-2-2-1-حبس عین………………………………………………………………………………………………………37

1-2-2-2-قبض……………………………………………………………………………………………………………37

1-2-2-3- عدم خروج مال از مالکیت مالک…………………………………………………………………….37

1-2-2-4- ایجاد حق انتفاع برای دیگران………………………………………………………………………….38

1-2-3-ارکان عقد حبس………………………………………………………………………………………………………..39

1-2-3-1-صیغه حبس……………………………………………………………………………………………………39

1-2-3-2-حابس ………………………………………………………………………………………………………….39

1-2-3-3- مال مورد حبس……………………………………………………………………………………………..40

1-2-3-4-محبوس علیه………………………………………………………………………………………………….40

.1-2-4-اقسام عقود موجد انتفاع………………………………………………………………………………………………41

1-2-4-1-حبس مطلق…………………………………………………………………………………………………….41

 

 

1-2-4-2-حبس موبد……………………………………………………………………………………………………..43

1-2-4-3-حبس عمری…………………………………………………………………………………………………44

1-2-4-4-عقد رقبی…………………………………………………………………………………………………….45

1-2-4-5-عقد حبس سکنی…………………………………………………………………………………………..47

1-2-5-شرایط ایجاد حق انتفاع………………………………………………………………………………………………49

1-2-5-1-شرایط عمومی ……………………………………………………………………………………………..49

1-2-5-2-شرایط اختصاصی………………………………………………………………………………………….50

1-2-6-نمونه احکام مشترک میان وقف و عقد حبس………………………………………………………………..51

فصل دوم

مقایسه وقف با حبس  

مقدمه………………………………………………………..54

2-1-1-مقایسه از لحاظ اهداف………………………………………..55

2-1-2-مقایسه ماهیت……………………………………………………………………………………………………………59

2-1-2-1-از لحاظ عقد بودن …………………………………………………………………………………………59

2-1-2-2-مقایسه از لحاظ مجانی بودن…………………………………………………………………………….64

2-1-2-3- مال موضوع وقف و حبس………………………………………………………………………………66

2-1-2-4-مقایسه از لحاظ لزوم و جواز…………………………………………………………………………….69

2-1-2-5-مقایسه از لحاظ قابلیت رجوع…………………………………………………………………………..71

2-1-2-6- مقایسه از لحاظ حبس مال………………………………………………………………………………73

2-1-3 -مقایسه از لحاظ ایجاد و زوال……………………………………………………………………………………..74

2-1-3-1-ایجاد…………………………………………………………………………………………………………….74

2-1-3-2-شرایط تحقق………………………………………………………………………………………………….76

2-1-3-3-مقایسه از لحاظ موارد زوال……………………………………………………………………………..78

2-1-4-مقایسه از لحاظ ارکان…………………………………………………………………………………………………82

2-1-5-مقایسه از لحاظ احکام………………………………………………………………………………………………..86

2-1-5-1-مقایسه از لحاظ قبض مال ………………………………………………………………………………86

2-1-6-ثمرات و نتایج…………………………………………………………………………………………………………..90

2-1-6-1-مقایسه از لحاظ مالکیت ………………………………………………………………………………..90

2-1-6-2-مالکیت وقف در مذاهب اهل سنت………………………………………………………………..92

2-6-1-3- هزینه های تملک وتصرفات مالکانه……………………………………………………………….93

2-1-6-4-مقایسه از لحاظ تعدی وتفریط………………………………………………………………………..94

نتیجه گیری و پیشنهاد………………………………………………………………………………………………………………….98

منابع ……………………………………………………………………………100

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………..106

عنوان انگلیسی …………………………………………………………………….107

 چکیده

   یکی از نهاد هایی که در فقه و حقوق وجود دارد وقف می باشد. از وقف تعاریف مختلفی در فقه آمده است ولی آنچه در قانون مدنی در مورد تعریف وقف آمده این است که، وقف حبس مال و تسبیل منفعت می باشد. بخاطر آثار و اهمیت وقف، همواره این نهاد از جهات گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است. آشنایی با قواعد و ارکان و کارکرد های وقف می تواند به شناخت توانایی های این نهاد و پیشرفت جامعه کمک کند. نهاد دیگری که در فقه و حقوق ما وجود دارد حبس است و شباهت های قابل توجهی میان وقف و حبس وجود دارد. این نوشتار به دنبال مقایسه این دو نهاد و یافتن نقاط مشترک و همچنین وجوه اختلاف بین این دو می باشد. عقد حبس نیز مانند وقف ارکان و قواعدی دارد که در جاهایی بسیار شبیه به وقف می باشد تا آنجا که بعضی به مسامحه عقد حبس را نوعی وقف می دانند. گرچه این نکته، چندان درست نمی باشد زیرا با وجود شباهت های فراوان، اختلافات اساسی میان آن دو وجود دارد. از جمله اینکه حبس مال، موجب حق انتفاع می گردد و به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است استفاده کند در حالی که وقف گاهی به مالکیت می انجامد و نیز در همه اقسام وقف، ابدی بودن حبس شرط است ولی در حبس چنین چیزی شرط نیست.

کلید واژگان

وقف، عقد حبس، حق انتفاع، قبض.

مقدمه

   امروزه با توجه به گسترش مسایل حقوقی و همچنین تداخل قواعد حقوقی در یکدیگر به نظر می رسد با مطالعه تطبیقی میان نهاد های مشابه می تواند هر چه بیشتر به درک متقابل بین کارکرد ها و همچنین و همچنین بین مسایل مختلف حقوقی ارتباط و پیوند برقرار کرد. در این رابطه در این پایان نامه ما به دنبال مقایسه بین دو نهاد حقوقی نسبتاً کهن که تقریبا قدمتی به بلندای تاریخ دارند هستیم.

بیان مساله

   بررسی ارتباطات و اعمال حقوقی وقف و حبس در حقوق و کارکرد آنها در ارتباط با یکدیگر از لحاظ مفاهیم و اقتضائات و آثار هر یک در دیگری امری است که از دیر باز مورد اختلاف بین حقوقدانان با یکدیگر و همچنین فقها با یکدیگربوده است. درنتیجه عدم برداشت یکسان مشکلاتی را در عمل منجر شده است. بروز این مساله را نیز می توان در مورد واژه حبس مشاهده کرد. و همچنین در مورد اصل وقف درمعنای حقوقی آن که بعضی ازفقها حبس را با وقف به یک معنا پنداشته اند. بررسی معانی دو واژه از نهاد های حبس و وقف شباهتهایی را در عمل نشان می دهد. این پیوستگی باعث به وجودآمدن اختلاف نظرهایی بین فقها و حقوقدانان با یکدیگر شده است. فقها حبس در وقف را حبس در مال می دانند ولی در ارتباط با ماده 55 قانون مدنی به پیروی از نفوذ یا عدم نفوذ، آثار قواعد حق حبس در آن نپرداخته اند و این امر باعث افزوده شدن ابهام در مورد این بحث شده است.

یکی ازمسایل اساسی این است که آیا مفهوم حبس مندرج در ماده55 ق.م در واقع دامنگیر موادی که در قانون مدنی به حق حبس اشاره می کنند می شود؟ یا مفاد ماده مذکور در باب حق حبس فقط مشمول وقف است؟ آیاوقف و حبس عقد هستند؟ آیا می توان در مورد جواز و یا لزوم آنها بحث کرد آیا می توان گفت که این دو از عقود معوض هستند؟ آیا نتایج مشابهی از لحاظ کارکرد ها دارند؟ و آیا در ارکان می توان برایشان شباهت هایی قایل شد؟ و سوالاتی بسیار از این دست. قانون مدنی در ماده40 خود در مورد حق انتفاع صحبت به میان آورده و با مطالعه دقیق می توان دید که بحث در مورد حبس مال و وقف در این قانون شباهت ها و کارکرد هایی مشابه را دنباله روی می کنند. پس بایستی به دقت مورد بررسی قرار گیرند، زیرا در عمل بسیاری حبس را با وقف به یک معنا می بینند و برایش همان کارکرد ها و حدود قانونی وقف را قائل می شوند. پس بایستی نخست با توجه به معنای حبس مال که در مواد قانونی که در مورد حق انتفاع مستتر می باشند به بررسی معانی و کارکردهای این نهاد حقوقی و فقهی بپردازیم. حبس از یک سو و همچنین حق حبس از سوی دیگر را به واسطه تشابه لفظی نیز بایستی در نظر گرفت که مواد قانونی در مورد حبس مال که در حق انتفاع جاری و ساری است را با مواد قانونی که در مورد حق حبس ناشی از عدم ایفای تعهدات اشتباه نگرفته و با دیدی آگاهانه در این مورد به بررسی بپردازیم.

در پاین بایستی گفت با توجه به اینکه این دو نهاد فقهی و حقوقی در قانون اسلامی به نوعی تضمین کننده آسایش و رفاه توده های آسیب پذیر جامعه می باشند و از آنجایی که این دو نهاد فقهی و حقوقی در کشور ما به خاطر حس انسان دوستی و خیر خواهی مردم کشور ما گسترش و بسط یافته است، لذا بررسی دقیق و همچنین آشنایی و تطبیق این دونهاد با یکدیگر، آیا می تواند به بسیاری ازابهاماتی که در مورد کارکرد های این دو نهاد وجود دارند پایان دهد؟. و مطالعه تطبیقی این دو نهاد می تواند سوالاتی که در ذهن دو گروه تحت پوشش این دو نهاد و همچنین به وجود آورندگان واستفاده کننده گان از کارکرد های این دونهاد را در ارتباط با شیوه اثر گذاری انها برطرف کند.؟

سوالات تحقیق

1-نسبت میان حبس و وقف چیست؟

2-وقف و حبس چه شباهت ها و چه تفاوت هایی دارند؟

فرضیه ها

1-بین وقف و حبس نسبت عموم خصوص من وجه برقرار می باشد یعنی همه وقف ها حبس می باشند و تنها بعضی از حبس ها وقف می باشند و بعضی حبس ها وقف نمی باشند.

2-وقف و حبس در احکام شباهت های بسیاری دارند اما در ماهیتشان با یکدیگر متفاوت می باشند. به نوعی می توان که عقد حبس با وقف در عین حال که بسیار شبیه به یکدیگر هستند از یک جنس نیستند گرچه حتی اهداف آنها یکی است.

اهمیت موضوع

   با توجه به گستردگی اوقاف و گسترش فرهنگ اسلامی وقف و همچنین گرایش روز افزون مردم کشورمان برای شرکت در امور خیریه وهمچنین وقف کردن اموال برای مصرف در راه نیازمندان هر روز بیش تر به اهمیت آگاهی بخشیدن به هر دو گروه که دخیل در این امور خیریه هستند پی می بریم. از یک سو ما خیرانی داریم که برای ثواب اخروی اقدام به وقف یا حبس مال خویش در راه نیاز مندان می کنند و از یک سوی دیگر نیازمندانی داریم که چشم انتظار دست یافتن به سهمی از این برکت که در جامعه به نیت قرب الهی برایشان رها و حبس شده است می باشند. از یک سو سرمایه های عظیم ملی را می بینیم که در طول سالیان با کار و تلاش پیشینیان ما نسل اندرنسل با کار و تلاش خویش و همچنین با توجه به اعتقادات اسلامی خویش برای ما اندوخته و انباشته کرده اند. و از سوی دیگر خیل خیرانی را می بینیم که همچنان به سرازیر کردن این برکات به قصد قربت الهی برای نیاز مندان و همچنین امور خیریه مثل مساجد و مدارس و بیمارستان ها و به طور کلی هرگونه امر خیری که بتواند آنها را قدمی به لطف و بخشش الهی نزدیک کند اقدام می کنند. با توجه به گستردگی این امور خیرو همچنین ضمانت های اجرا هایی که در شرع مقدس اسلام برای حفاظت از این سرمایه های ملی در نظر گرفته شده است لزوم مطالعه و تحقیق و همچنین به روز رسانی و اگاهی بخشی این قوانین هر روز بیش از پیش برای ما آشکارتر می گردد. زیرا تحقیقات و آگاهی بخشیدن در مورد این نهاد ها باعث اعتلای هر چه بیشتر این نهاد های خیرمی گردد و سپس در پی این برکات خیر کم کم فقر و تهی دستی که در جامعه موجب بروز ناهنجاری هایی عمیق در روح و جسم ادمی می گردد رخت بر می بندد و جای خویش را به شکوفایی و ترقی در جامعه می دهد. و مطالعه تطبیقی این دو نهاد نیز می تواند کمک بسیاری در جهت نیل به این اهداف به جامعه و همچنین به مبلغان این گونه امور خیر کند. بایستی به این نکته نیز اشاره کرد که این دو نهاد در جهان معاصر و در حقوق و فقه معاصرصرفا جهت قربت الهی صورت نمی پذیرند، چه بسا پدری یا فردی این امور را جهت آسایش و اعتلای خاندان خویش یا فرد بخصوصی مورد استفاده قرار دهد و در نتیجه این امر نشان می دهد که کارکردهای این نهاد ها صرفا جهت قربت الهی پایه گذاری نشده اند و می توان انها را به گونه ای که سود شخصی نیز در میان باشد نیز در نظر گرفت. چه بسا که فردی که وقف به سود او می شود یا حبس مال برایش صورت می گیرد انسان نیازمندی نباشد اما از برکات این قانون و نهاد حقوقی و فقهی بهرمند گردد.

اهداف تحقیق

1-ابهام زدایی از مفهوم عقد وقف و عقد حبس در ارتباط با کارکرد نسبت به یکدیگر.

2-آشکار ساختن نیاز به مداخله قانون گذار جهت مشخص نمودن حدود اجرای عقود وقف و حبس در ارتباط با یکدیگر.

پیشینه