و بطور فزاینده ای در زمینه های مختلف از جمله صنعت، كشاورزی، حفاظت محیط زیست و حتی پزشكی مورد استفاده واقع شده اند (حجازی و قربانی، ١٣٧٣). زئولیت بخاطر تخلخل یا ساختار كریستالی قادر است بالاتر از٦٥%وزن خود آب جذب نماید (موپتون[3]، ١٩٩٩). زئولیت ها كانی هایی طبیعی و آلومینو سیلیكاته با بار منفی هستند . مهمتر ین ویژگی زئولیت ظرفیت تبادل كا تیونی آن می باشد ( g١٠٠ meq/٣٠٠-١٠٠(.

این تبادل به طور عمده با آمونیوم و پتاسیم محیط انجام می گیرد و بار منفی ساختار ب كاتیون های محیط خنثی می گردد(سیمنس[4]،١٩٨٣). علاوه بر ظرفیت تبادل كاتیونی، زئولیت قدرت مكانیكی بالا در برابر سایش و خرد شدگی دارد ؛ همچنین دارای تخلخل بالا برای انتشار گاز و ورود و خروج مایعات به خصوص آب می باشد و به اندازه كافی نرم هست كه با خرد شدن به اندازه دلخواه در بیاید علاوه بر این كه سمی نیست و باعث آلودگی محیط زیست نمی شود ،كانی طبیعی و ارزان قیمت است(لگو [5]و همكاران ،٢٠٠٦). كه در تغییرات pH ساختار خود ر ا حفظ می كند، همچنین به نظر می رسد به دلیل خاصیت تبادل كاتیونی ، زئولیت میتواند عناصر غذایی به خصوص آمونیوم و پتاسیم را به صورت مخزنی در كانا ل های ساختاری خود نگه داشته و به تدریج در اختیار گیاه قرار دهند(شپارد[6]،١٩٨٣). برخلاف سایر اصلاح كننده های خاك زئولیت سریعا در خاك تجزیه نشده و لذا به بهبود وضعیت مواد مغذی آن کمک می نماید(آنونیموس[7]،٢٠٠٤). کاربرد زئولیت در كشاورزی همچنین باعث بهبود تاثیر و افزایش کارآیی كود های شیمیایی می شود. از طرف دیگر، مصرف زئولیت باعث جذب مواد ارزشمندی از قبیل نیتروژن(N)، پتاسیم (K)، كلسیم، منیزیم و سایر عناصر معدنی در بخش ریشه شده و در مواقع نیاز آن را در اختیار گیاه قرار می دهد(لگو،٢٠٠٦). با توجه به اهمیت گیاه گوجه فرنگی در سبد تغذیه ای انسان از یک طرف و كاهش منابع آبی درسطح جهان وبویژه ایران وافزایش بی رویه مصرف كودهای شیمیایی از طرف دیگر،ضرورت مطالعه وبررسی تاثیر زئولیت بر کارآیی مصرف آب و مواد مغذی توسط گیاه گوجه فرنگی احساس گردید.نتایج آزمایش(بوریسی [8] وهمكاران،١٩٨٤) نشان داد كه زئولیت استفاده شده درخاك تعدادی ازمحصولات كشاورزی ازقبیل سیب زمینی، ذرت، برنج، گوجه فرنگی، بادمجان و هویج باعث افزایش عملكرد شد كه دربعضی موارداین افزایش عملكرد به ٦٠درصدهم رسید. درنتجه استفاده از تركیب زئولیت با خاك تعدادی از محصولات كشاورزی مشاهده شدكه محتوای ویتامین تا ٧٠درصدافزایش یافت .كاتوك[9] وهمكارانش (١٩٩٦)بیان كردندكه زئولیت طبیعی به دلیل خاصیت تامپونی خود باعث تنظیمPHخاك ودرنتیجه بهبود كیفیت فیزیكی وشیمیایی خاك میشود.این ماده معدنی زئولیت توسط (دیوایری [10](١٩٩٨)در محصولات باغی استفاده شدكه كاربردآن منجر به آزادسازی تدریجیNH4وافزایش جذب آمونیوم شد. لگو (٢٠٠٠) طی آزمایشات صورت گرفته متوجه شد كه زئولیت به دلیل قابلیت تبادل کاتیونی بالا(حدود ١٠٠ تا ٣٠٠ میلی اكی والان در صد گرم) از فقیرشدن خاك از مواداولیه جلوگیری كرده وباعث آزادسازی تدریجی آمونیوم وپتاسیم وسایر موادغذایی میشود ونهایتا باعث رشد بهتر گیاه وافزایش بازده محصول می گردد.آنلو [11]و همكاران و همكاران (٢٠٠٤) باكارهایی كه برروی نشاء گوجه فرنگی انجام دادند به اثرات مثبت افزایش زئولیت بر روی رشد نشاء پی بردند.

١-٢اهداف ومشخصات تحقیق

گوجه فرنگی یک گیاه پر مصرف از لحاظ مواد غذایی است و در بستر های متفاوت امكان كشت دارد، انتخاب یک بستر مناسب برای كشت آن موضوع تحقیقات بسیاری می باشد . بستر مناسب كشت باید توانایی در اختیار قرار دادن هوای كافی برای ریشه را داشته باشد و ضمن داشتن ظرفیت نگهداری آب مناسب، بتواند به سهولت و به نحوی مطلوب آب را تخلیه كند(وردونك[12] و دیمییر[13]،٢٠٠٤).

با توجه به گسترش خشكسالی وكاهش منابع آبی درسطح جهان وبویژه ایران و از آنجایی كه خشكسالی و تنشهای آبی در بسیاری از مناطق دنیا می تواند زندگی گیاهان، جانوران و در نهایت بشر را تحت تأثیر خود قرار داده و تولید محصول را از طریق كاهش تعادل كربن در گیاهان محدودمی نماید، بنابراین نیازمند یافتن راهكارهایی برای كاهش مصرف آب وافزایش راندمان آبیاری می باشیم. منابع آب وخاک جزء سرمایه های ملی ومتعلق به همه نسل ها است. امروزه مقوله افزایش عملکردیا بالا بردن تولید درواحد سطح به ازای آب مصرفی استوار شده است درکشور ما توجه به این امرازآن رو ضروری است که درمنطقه خشک ونیمه خشک واقع شده است ومحدودیت بیشتر منابع آب وخاک نسبت به سایر مناطق دنیا درآن وجوددارد. براساس آمار واطلاعات موجود,درحال حاضر مصرف آب درکشور حدود ٩٤میلیاردمترمکعب درسال است که ٨٤ درصد آن دربخش کشاورزی وبقیه دربخشهای شرب، صنعت و سایرموارد به مصرف می رسد(باغانی وعلیزاده،١٣٧٩). بنابراین جنبه ی نو این طرح مرتبط با اثرات زئولیت بر روی مقاومت گیاه گوجه فرنگی به تنش های آبی می باشد. نتایج این طرح می تواند دربرنامه های مبارزه با خشكسالی مثمرثمر واقع شود.بعلاوه این ماده دارای اثرات مثبتی دررابطه با فراهم نمودن عناصرمعدنی موردنیاز گیاهان می باشد كه می تواند دركاهش مصرف كوهای شیمیایی اثرگذار باشد. با توجه به آمار واطلاعات موجودتنها در ٢٢سال گذشته ایران با ١٣ سال خشک سالی مواجه بوده که منجر به خسارت های سنگین به بخش کشاورزی گردیده است، با این حال با اعمال مدیریت صحیح و به کارگیری تکنیک های پیشرفته به منظور حفظ ذخیره رطوبت خاک،افزایش ماندگاری آب درخاک،می توان راندمان آبیاری را افزایش داد .امروزه با توجه به مطالعات گسترده در جهان از روش های گوناگونی برای مبارزه با کاهش خسارت خشکسالی روی گیاهان زراعی و باغی استفاده می گردد.از آن جمله می توان به کاربرد پلیمرهای سوپرجاذب نظیر زئولیت اشاره نمود. درکشاورزی این پلیمرها به عنوان جاذب رطوبت قادرند میزان ٢٠٠الی ٥٠٠میلی لیتر آب به ازای هرگرم وزن خشک در خود ذخیره کنند.این مخازن ذخیره ای کوچک وقتی داخل خاک قرار می گیرند آب حاصل از آبیاری و بارندگی را در خود ذخیره می کنند و در صورت خشک شدن محیط آب جذب کرده را به تدریج

 تخلیه می نمایند و بدین ترتیب خاک مدت طولانی بدون نیاز به آبیاری مجدد مرطوب می ماند (راهنما،١٣٨٨).

1-3 انواع مواد اصلاح كننده خاك

برای اصلاح خاك، ایجاد تغییر فیزیكی و افزایش ظرفیت آن در نگهداری آب، مواد بسیار متنوعی به خاك افزوده میشود. این مواد به سه گروه تقسیم میشوند، گیاهی مانند زغال سنگ نارس (تورب یا پیت)، خاك اره، تراشه های چوب، برگ؛ مواد معدنی ای مانند بنتونیت، كائولن، دیاتومیت، ژیپس، پیت، پرلیت، لیكا، زئولیت؛ و مواد آلی نظیر مالچهای مصنوعی و پلیمرها. پلیمرها و زئولیت هااز جدیدترین مواد اصلاح كننده خاك هستند كه اثرات كمی و كیفی بیشتری دارند و در سطح گسترده تری از آنها استفاده میشود.) اله دادی، ١٣٨٠).

-4 پلیمرهای سوپرجاذب

پلیمرهای سوپرجاذب از گروه رزینها هستند (آزام [14]،١٩٨٠).این پلیمرها مواد اصلاح كنندهای هستند كه به تازگی كاربرد وسیعی پیدا كرده اند. این مواد از جنس هیدروكربن و از مشتقات نفت هستند و میتوانند صدها برابر وزن خود آب و مایعات آبی را جذب كنند و در خود نگه دارند (گنجی خرم دل ،١٣٨١).سوپرجاذبها در اثر جذب آب متورم میشوند و پس از تبخیر تدریجی آب به حالت اولیه خود باز میگردند. جذب آب در این مواد به صورت شیمیایی صورت میگیرد، بر خلاف مواد اسفنجی كه جذب آب در آنها فیزیكی است، به همین دلیل پلیمرها، حتی تحت فشار هم آب را به مدت طولانی تری حفظ میكنند. با مخلوط كردن این مواد با خاك، آب آبیاری به سرعت جذب شده و از هرز رفتن آن جلوگیری میشود. آب جذب شده به زمان و با سرعتی كاملاً كنترل شده به محیط خشك اطراف نفوذ میكند، در نتیجه خاك به مدت طولانی و بدون نیاز به آبیاری مجدد مرطوب میماند. جذب سریع آب و حفظ آن، بازده جذب ناشی از بارندگیهای پراكنده را بالا برده و در صورت آبیاری خاك، فواصل آبیاری را نیز افزایش میدهد. )خوشنویس،١٣٨٠).استفاده از سوپرجاذب در كاشت نشاء و نهال تنشهای رطوبتی را از بین برده و سازگاری گیاهان كاشته شده را با محیط بیشتر میكند. علاوه بر نگهداری آب، سوپرجاذبها به علت تغییر حجم مداوم(انبساط هنگام تورم و انقباض هنگام از دست دادن آب) باعث افزایش میزان هوا در خاك میشوند)