عنوان       صفحه

چکیده …… 1

فصل اول. کلیات تحقیق

1-1- مقدمه. 3

1-2- بیان مسئله. 4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 6

1-4- چارچوب نظری.. 6

1-5- سوالات تحقیق.. 7

1-6- فرضیه های تحقیق.. 8

1-6-1- فرضیه اصلی.. 8

1-6-2- فرضیه های فرعی.. 8

1-7- اهداف تحقیق.. 8

1-7-1- اهداف علمی.. 8

1-7-2- اهداف کاربردی.. 8

1-7-3- اهداف ویژه 8

1-8- متغیرهای تحقیق.. 9

1-8-1- متغیرهای مستقل.. 9

1-8-2- متغیرهای وابسته. 9

1-9- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق.. 10

1-10- خلاصه فصل.. 11

1-11- ساختارگزارش تحقیق.. 11

فصل دوم. ادبیات و پیشینه‌تحقیق

2-1- مقدمه. 12

2-2- بازاریابی در بیمه. 13

2-3- آمیخته های بازاریابی در صنعت بیمه. 14

2-3-1- محصول. 14

2-3-2- قیمت… 15

2-3-3- مکان. 15

2-3-4- ترفیع. 16

2-3-5- توسعه. 16

2-3-6- افراد. 16

2-3-7- فرایند. 17

2-3-8- توزیع. 17

2-4- ضعف های بیمه از نقطه نظر بازاریابی.. 18

2-5- اهداف تبلیغات بازرگانی.. 21

2-6- ابزار های تبلیغات بازرگانی.. 22

2-6-1- آگهی دیواری و توزیعی.. 23

2-6-2- آگهی پستی.. 23

2-6-3- بروشور و کاتالوگ… 23

2-6-4- آگهی مطبوعاتی.. 23

2-6-5- آگهی رادیویی.. 23

2-6-6- آگهی های تلویزیونی.. 23

2-6-7- آگهی در سینما 24

2-6-8- پوستر. 24

2-6-9- تبلیغات جاده ای.. 24

2-6-10- مکان های عمومی.. 24

2-6-11- وسایل نقلیه عمومی.. 24

2-6-12- موسسه ها و تاسیسات عام المنفعه. 25

2-6-13- جشن ها و مناسبت ها 25

2-6-14- نمایشگاه 25

2-6-15- استفاده از افراد متشخص برای تبلیغ. 25

2-6- 16- هدایا و جوایز. 25

2-6-17- آگهی در سایت های اینترنتی.. 26

2-7- مدلهای اندازه گیری اثربخشی تبلیغات بازرگانی.. 26

2-8- مدل آیدا 32

2-8-1- جلب توجه. 33

2-8-2- ایجاد علاقه. 33

2-8-3- تحریک تمایل.. 34

2-8-4- سوق دادن به خرید. 34

2-9- تاریخچه بیمه. 35

 

 

2-9-1- بیمه پارسیان. 35

2-10- انواع بیمه. 36

2-10-1- تقسیم بندی انواع بیمه. 37

2-10-1-1- بیمه های اجتماعی.. 37

2-10-1-2- بیمه های تعاونی.. 37

2-10-1-3- بیمه های بازرگانی.. 37

2-10-2- بیمه اتومبیل.. 37

2-11- پیشینه تحقیق.. 38

2-11-1- مطالعات داخلی.. 38

2-11-2- مطالعات خارجی.. 41

فصل سوم. روش اجرای تحقیق

3-1- مقدمه. 43

3-2- روش تحقیق.. 44

3-3- جامعه آماری.. 45

3-4- نمونه آماری و روش نمونه گیری.. 45

3-5- قلمرو پژوهش… 46

3-5-1- قلمروزمانی.. 46

3-5-2- قلمرو مکانی.. 46

3-5-3- قلمرو موضوعی پژوهش… 46

3-6- ابزارهای جمع آوری داده ها 46

3-6-1- مبانی نظری پرسشنامه. 47

3-7 – مقیاسهای اندازه گیری نگرشها 48

3-7-1- طیف لیکرت… 49

3-8- پایایی و روایی پرسشنامه. 49

3-8-1- روایی یا اعتبار ابزار پژوهش… 50

3-8-1-1- اعتبار محتوی پژوهش… 50

3-8-1-2- قابلیت اعتماد یا پایایی ابزار پژوهش… 50

3-9- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… 52

3-10- چارچوب نظری.. 52

3-11- خلاصه فصل.. 54

فصل چهارم. تجزیه و تحلیل داده‌ها

4-1- مقدمه. 55

4-2- توصیف متغیرهای جمعیت شناختی.. 57

4-2-1- جنسیت پاسخگویان. 57

4-2-2- وضعیت تاهل پاسخگویان. 58

4-2-3- سن پاسخگویان. 59

4-2-4- میزان تحصیلات پاسخگویان. 60

4-2-5- تعداد دفعات خرید پاسخگویان. 61

4-3- توصیف متغیرهای تحقیق.. 62

4-3-1- توصیف متغیر آگاهی.. 62

4-3-2- توصیف متغیر علاقه. 63

4-3-3 توصیف متغیر تمایل.. 64

4-3-4- توصیف متغیر اقدام به خرید. 65

4-3-5- توصیف متغیر تبلیغات تلویزیونی.. 66

4-3-6- توصیف متغیر تبلیغات رادیوئی.. 67

4-3-7- توصیف متغیر تبلیغات جاده ای.. 68

4-3-8- توصیف متغیر تبلیغات روزنامه و مجله. 69

4-3-9- توصیف متغیر تبلیغات اینترنت… 70

4-5- بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها 71

4-6- آزمون فرضیه های تحقیق.. 72

4-6-1- فرضیه‌ 1: تبلیغات تلویزیونی بر آگاهی بیمه گذاران بیمه نامه های اتومبیل تاثیر دارد. 72

4-6-2- فرضیه 2: تبلیغات رادیویی بر آگاهی بیمه گذاران بیمه نامه های اتومبیل تاثیر دارد. 73

4-6-3- فرضیه3: تبلیغات جاده ای بر آگاهی بیمه گذاران بیمه نامه های اتومبیل تاثیر دارد. 74

4-6-4- فرضیه 4: روزنامه و مجلات بر آگاهی بیمه گذاران بیمه نامه های اتومبیل تاثیر دارد. 75

4-6-5- فرضیه فرعی5: تبلیغات اینترنتی بر آگاهی بیمه گذاران بیمه نامه های اتومبیل تاثیر دارد. 76

4-6-6- فرضیه 6: آگاهی بیمه گذاران بر علاقه آنها تاثیر دارد. 77

4-6-7- فرضیه 7: علاقه بیمه گذاران بر تمایل آنها تاثیر دارد. 78

4-6-8- فرضیه 8: تمایل بیمه گذاران بر اقدام به خرید آنها تاثیر دارد. 79

4-7- خلاصه فصل.. 80

فصل پنجم. نتیجه‌گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه. 81

5-2- نتایج آمار توصیفی.. 82

5-3- نتایج بررسی فرضیات تحقیق.. 84

5-4-پاسخ به سوالات تحقیق.. 85

5-5- نتیجه گیری.. 86

5-6-مقایسه با سایر مطالعات انجام شده 86

5-7- پیشنهادات اجرایی مبتنی بر نتایج تحقیق.. 87

5-8- محدودیت های تحقیق.. 88

5-9- پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 88

منابع و مآخذ. 89

پیوست‌ها 94

چکیده

در صنعت بیمه، بازاریابی امری صرفاً اقتصادی نیست تا به این وسیله سودآوری شرکتها و نمایندگان را افزایش دهد، بلکه امکانی است برای آگاهی بخشیدن به مردم، برای اینکه از بیمه، وسیله محکم و مطمئنی برای رفع نیازهای آینده خود فراهم آورند. در حالیکه مسئله اصلی تحقیق حاضر اینست که بیمه پارسیان نتواسته از ابزارهای ترفیعی جهت آگاهی دادن به مشتریان بالقوه برای افزایش خرید خود استفاده کند. لذا سوال اصلی اینست که تبلیغات چگونه برقصد خرید تاثیر گذار است؟ هدف مطالعه حاضر تبیین ابزار ترفیعی (تبلیغات) بر خرید بیمه نامه های اتومبیل در شرکت بیمه پارسیان در استان گیلان می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر مشتریان بیمه پارسیان در شعب استان گیلان است. حجم نمونه 368 نفر برآورد شده است و اعضای نمونه از بین مشتریان و از روش نمونه گیری خوشه ای در دسترس انتخاب شده است. فرضیه اصلی عبارت است از: ابزارهای ترفیعی (تبلیغات) بر فرایند اقدام به خرید بیمه نامه های اتومبیل از سوی بیمه گذاران تاثیر دارد. با توجه به نتایج آزمون فرضیه ها مشخص گردید که سلسله مراتب تاثیرگذاری ابزار تبلیغات بر اقدام به خرید مشتریان بیمه پارسیان در استان گیلان از نظر فرایند مدل آیدا صادق است. البته تاثیر رسانه های مختلف متفاوت می باشد، به طوری که الویت رسانه های مختلف به ترتیب اینترنت (21. 8 درصد)، تلویزیون (18. 9 درصد)، روزنامه و مجله (17. 1 درصد)، رادیو (14. 2 درصد) و تبلیغات جاده ای (14. 0 درصد) می باشد. همچنین از میان سلسله مراتب تاثیر، تاثیر تمایل بر خرید با ضریب همبستگی 61. 6 درصد در الویت اول قرار دارد پس از آن تاثیر علاقه بر تمایل با ضریب همبستگی 60. 4 و نهایتا تاثیر آگاهی بر علاقه با ضریب همبستگی (39. 6) در الویت بعدی قرار دارد.

کلید واژه: ابزار ترفیعی، تبلیغات، بیمه نامه اتومبیل، مدل AIDA

1-1- مقدمه

یکی از ابزارهای بازاریابی که نقش مهمی در نائل شدن شرکت به اهدافش دارد، تبلیغات است. آنچه مسلم است این است که ادامه فعالیت شرکت بدون بازاریابی و تبلیغات برای فروش امکان پذیر نیست(امیری، 1387). همچنین یکی از مسائل مهم در قلمرو تبلیغات، ارزیابی اثربخشی آن می باشد. تبلیغ کنندگان و بازاریابان همیشه علاقه مند به تعیین تاثیر تبلیغ هایشان بر روی مشتریان خود هستند(نوروزی، 1388). اگرچه برای همه شرکتها و کسب و کارها تبلیغ لازم است، اما هر نوع تبلیغی مفید و موثر نیست، و تنها از طریق ارزیابی آثار تبلیغ است که می توان ضعف ها و کاستی ها را شناخت و از نتایج آن برای برنامه ریزی، اصلاح و تعدیل فعالیتهای تبلیغ استفاده نمود و در عمل از هزینه ها، ریسک ها و حرکتهای غیرموثر جلوگیری کرد (حیدرزاده، 1389). به کارگیری دانش رفتار مصرف کننده در جهت توسعه استراتژی بازاریابی، نوعی هنر است. این موضوع بدان معنا نیست که بکارگیری اصول و فرایندهای علمی در این مورد بی تاثیر است، بلکه این مفهوم است که بکارگیری موفق این اصول براساس هر موقعیت خاص، نیازمند قضاوت و نگرشهای انسانی است و این قضاوتها و نگرشها به سادگی در قالب قوانین و ضوابط خاص، قابل تعریف نیستند (رضایی، 1386). بنابراین محققین بازاریابی برای برآورده نمودن احتیاجات مصرف کنندگان بایستی رفتار مصرف کننده و عکس العملهای آنها را در قبال عوامل اثرگذار بر فرایند خریدار به خوبی تشخیص داده و در این راستا برنامه ریزی نمایند. با عنایت به پیچیده بودن بحث تبلیغات و نوع اثر آن و همچنین پیچیده بودن انسان، تبلیغات تجاری به عنوان یک عامل مهم و تاثیرگذار بر درگیری ذهنی مصرف کننده مورد مطالعه قرار می گیرد( ماندگانی، 1385). درگیری ذهنی در اصل در رابطه با چگونگی تصور مصرف کنندگان در پاسخ به تبلیغات برگرفته شده است و با درک آن به عنوان سطح انگیزه داده شده به محرک، موقعیت یا وظیفه تصمیم گیری تکامل یافته است. سطح درگیری ذهنی که مصرف کنندگان در تصمیم گیری در مورد یک مقوله در نظر می گیرند، از اطلاعات مدیریتی مهم می باشد و بکارگیری آن توسط بازاریابان باعث ارائه بینش به رفتار خریدار می شود ( Jansen , 2000). در صنایع خدماتی که ارائه‎ی خدمات مستلزم برقراری ارتباط و تعامل با مشتری است، رضایت کلی مشتریان مبتنی بر چگونگی رویارویی و تجربه ی آنان از سازمان است(Law et al , 2004). با توجه به اینکه عموما پل ارتباطی میان مشتریان و سازمان ها در ابتدا تبلیغات است، لذا در پژوهش حاضر به بررسی تاثیر تبلیغات و سلسله مراتب اثرگذاری آن پرداخته شده است.

هدف از فصل اول بیان کلیات تحقیق است. از این رو ابتدا به بیان مسئله و ضرورت انجام تحقیق پرداخته شده است، پس از ذکر چارچوب نظری تحقیق، اهداف، سولات و فرضیه های تحقیق بیان گردیده است و در ادامه جامعه آماری، نمونه آماری آمده است و در نهایت تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق ارائه شده است.

1-2- بیان مسئله

شناخت کامل مشتری، مقدم شمردن وی در ارائه خدمات کیفی از جمله عوامل تضمین موفقیت در بازار کسب و کار امروزی است. تعبیری که هم اکنون از مشتری می شود با آنچه در گذشته رواج داشت کاملاً متفاوت است، به این معنی که مشتری دیگر خریدار صرف کالا و خدمات نیست، بلکه عضو فعال و تأثیر گذار در تمامی فعالیت های تجاری است. در مورد صنعت بیمه کار دشوارتر است و نیاز به توجه و درایت بیش از پیش مدیران عالی و میانی دارد، زیرا روش های مختلف بیمه، خدماتی هستند که به مشتری ارائه می شوند و کالایی نیستند که مشتری در هر لحظه بتواند از آنها استفاده کند (صحت و همکاران، 1389). امروزه صاحب نظران، بازاریابی را فرایند ارضای نیازها و خواسته های بشر تعریف میکنند. به نظر فلیپ کاتلر برجسته ترین صاحب نظر در این رشته، بازاریابی عبارت از ” فعالیتی انسانی در جهت ارضای نیازها و خواسته ها است از طریق فرایند مبادله” (روستا و همکاران، 1385 ). پیتر دراکر یک متفکر صاحب نظر در رشته مدیریت، مسئله را این چنین بیان كرده است : “هدف بازاریابی افزایش فروش است. هدف، شناختن و درک مشتری به نحوی است که کالا یا خدمت ارائه شده دقیقاً مناسب باشد و خود، خود را به فروش برساند بازاریابی فرایندی است که کالا و فایده که طی آن افراد و گروه ها، با تولید و مبادله با دیگران، خواسته ها و نیازهای خود را تأمین میکنند (کاتلر و آرمسترانگ، 1389).

در صنعت بیمه، بازاریابی امری صرفاً اقتصادی نیست تا به این وسیله سودآوری شرکتها و نمایندگان را افزایش دهد، بلکه امکانی است برای آگاهی بخشیدن به مردم، برای اینکه از بیمه، وسیله محکم و مطمئنی برای رفع نیازهای آینده خود فراهم آورند.

هنگامی که راهبردهای بازاریابی کالاهای تولیدی بررسی می شود، بازاریابان معمولاً چهار عامل اساسی راهبردی، یعنی محصول، قیمت، مکان یا توزیع و تبلیغات پیشبردی را مورد نظر می دهند. اما ماهیت خدمات که جنبه هایی مانند مشارکت مشتری در امر تولید و اهمیت عامل زمان را در بر دارد، وجود عوامل حیاتی دیگری را نیز طلب میکند. برای دست یافتن به این چالش از هشت P الگوی مدیریت منسجم خدمات استفاده می شود(لاولاک و رایت، 1382).

در آمیخته بازاریابی، تبلیغ می تواند به چندین شکل نقش منحصربه فردی ایفا کند، شر کت از طریق تبلیغ می تواند با هزینه بسیار اندکی به انبوهی از مشتریان پراکنده در نقاط مختلف جغرافیایی دسترسی پیدا کند. تبلیغ به فروشنده این امکان را می دهد که پیام ها را چندین بار تکرار کند و برای خریدار این امکان را می‎دهد که پیام ها را چندین بار تکرار کند و برای خریدار این امکان را به وجود می آورد که پیام های تبلیغاتی شرکت های رقیب را با هم مقایسه کند. ازآنجا که تبلیغ، ماهیت عمومی و همگانی دارد، مصرف کنندگان، محصولات تبلیغ شده را در زمره محصولات استاندارد و معقول می گنجانند. تبلیغات گسترده می‎تواند مطالبی ارزنده دربارۀ بزرگی، شهرت و موفقیت شرکت فروشنده به خریدار بدهد(صحت و همکاران، 1389).

از عناصر مهم هشت جزء مهم بازاریابی خدمات، تبلیغات پیشبردی و فروش است که بررسی نقش این عنصرمهم در ارتباط با صنعت بیمه، میتواند سبب تقویت جایگاه این صنعت گردد. ازسوی دیگر اثرات ترویج و تبلیغ درفروش کالاها و از جمله بیمه انکارناپذیر است، با عنایت به این ضر ب المثل معروف “بیمه فروختنی است نه خریدنی” بدون داشتن یک برنامه ترویج و تبلیغ مناسب ازطرف صنعت بیمه، انتظار توسعه بیمه نامحتمل به نظرمی رسد (صحت و همکاران، 1389). در تبیین مدل تبلیغات این سوال مطرح است که آیا متغیرهای خروجی و فرایند سلسله مراتبی، از این لحاظ که یکی به دیگری منتهی می شود، با یگدیگر در ارتباط اند؟ آیا متغیرها، سلسله مراتب تاثیر را توجیه می کنند؟ سال های زیادی، محققان در پی یافتن پاسخی برای این سوالات بوده اند. در ادبیات تبلیغات، فقط یک سلسله مراتبی وجود ندارد و ممکن است مدل های مختلفی بر اساس عوامل مختلف وجود داشته باشند (Marshall, 2010).

در گذشته، تبلیغات و بازاریابی فقط به منظور افزایش فروش بوده، اما امروزه به عنوان یکی از عناصر مهم خدمت به مشتری می باشد (Gharibi and et al. , 2012). اگرچه در در اکثر تحقیقات، نقش آمیخته بازاریابی به طور کل بررسی شده و به نقش تبلیغات به عنوان یکی از مهمترین اجزای آمیخته بازاریابی در این صنعت کمتر توجه شده است. خوشبختانه در تبلیغ صنعت بیمه، تبلیغ کننده نیازی به تغییر عقیده مخاطب ندارد بلکه باید توانایی ظهور یک عقیده نو را در ذهن مخاطب داشته باشد. مسئله اصلی تحقیق حاضر اینست؛ از آنجایی که صنعت بیمه همانند کالایی است که برای نخستین بار در سطح جامعه تولید شده که تبلیغ کننده را موظف می سازد که هم مخاطب را بیابد، هم معرفی نماید، هم آموزش بدهد و در عین حال همه اینها را باید در قالب تبلیغ بیان کند. از سوی دیگر باتوجه به نوپایی این صنعت در کشور نبود تنوع رفتار و کردار در بین کارگزاران، دست اندر کاران بیمه ای کشور نیازی به تغییر عقیده آنان ندارند. اما اصولا از کمبود مخاطبی که بیمه را به واقع تجربه کرده باشند رنج می برند. لذا تحقیق حاضر سعی دارد به تبیین سلسله مراتبی بپردازد که برقصد خرید بیمه نامه اتومبیل تاثیر گذار است.

مسئله اصلی در شرکت بیمه پارسیان در استان گیلان اینست که شرکت مذکور از همه پتاسیل تبلیغاتی خود جهت ترغیب و در نهایت خرید مشتریان بالقوه استفاده نکرده است. از این‌رو در این پژوهش قصد پاسخ گویی به این پرسش داریم که : آیا ابزار ترفیعی( تبلیغات )بر خرید بیمه نامه های اتومبیل در شرکت بیمه پارسیان استان گیلان تأثیر دارد؟

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

با توجه به شرایط رقابتی بازار و رقابت زیاد، همواره سازمان های تولیدی و خدماتی باید برای کسب مزیت رقابتی و افزایش سهم بازار به دنبال راه های جدید باشند. بنابراین توجه علمی به تبلیغات در بازاریابی به عنوان یکی از ارکان بازاریابی بسیار مهم جلوه میکند. امروزه همبستگی تبلیغات و بازاریابی با علومی مانند ادبیات، موسیقی، گرافیک، عکاسی و نقاشی بیانگر این نکته است که برای موفق بودن یک تبلیغ در مورد یک کالا یا خدمات موضوع از حالت خطی خارج می شود و عوامل اثرگذار زیادی در یک تبلیغ موفق نقش بازی می کند (رزمی و همکاران، 1390). با توجه به اینکه زمینه اصلی فعالیت بازاریابان ذهن مصرف کنندگان می باشد. بنابراین برای افزایش فروش بنگاه ها، مدیران بازاریابی باید ذهنیت و عقیده رایج در مورد یک کالا را به سوی هدف مورد نظر خود تغییر دهند تا در نهایت باعث خرید کالاهای مورد نظر شوند (اسدالله، 1384). از جمله عوامل دیگر در توجیه ضرورت تبلیغات میتوان به موارد زیراشاره کرد(Morgan & Hunt , 1994):

عنوان                                                                                                                                                                شماره صفحه

فهرست جدول­ها………………………………………………… ذ

فهرست شکل­ها…………………………… ر

چکیده……………………………………………………………………. 1

مقدمه…………………………………………………. 2

 فصل اول: کلیات تحقیق ……………………………………………………….. 4

     1-1 بیان مسئله و ضرورت انجام تحقیق…………………………………. 5

     1-2 سوالات تحقیق …………………………………………………… 7

     1-3 فرضیه های تحقیق ……………………… 7

     1-4 اهداف پژوهش …………………………………………… 7

     1-5 روش و مراحل تحقیق …………………………. 9

     1-6 محدودیت ها و مشکلات تحقیق …………………………… 10

     1-7 موقعیت اقلیمی و جغرافیایی شهر جعفرآباد……………………… 10

 فصل دوم: پیشینه تحقیق ………………………. 15

     2-1 پیشینه تحقیق……………………………. 16  

   2-2 برنامه ریزی……………………………. 17

     2-2-1 برنامه ریزی ناحیه ای…………………………. 17

     2-3 شهر……………………………………………………….. 17

     2-4 مواد زاید جامد شهری………………….. 18

   2-4-1 زباله شهری …………………………. 18

 2-5 منابع تولید مواد زاید جامد شهری……………………… 19

     2-5-1 منابع تولید و انواع مواد زاید جامد موجود در آن……………………. 20

     2-5-2 عوامل موثر در میزان تولید زباله………………………. 21

     2-5-3 خطرات بهداشتی مواد زاید جامد شهری……………. 22

     2-5-4 عوارض تولید و دفن زباله………………. 23

     2-5-5 ترکیبات مواد زاید جامد شهری ……………………….. 23

   2-5-6 روش های دفن مواد زاید جامد شهری……………………… 24

     2-6 سیر تحولات مواد زاید جامد شهری در جهان…………………… 24

     2-7 سیر تحولات مواد زاید جامد شهری در ایران……………. 26

     2-8 ساماندهی…………………………………….. 29

     2-8-1 سیستم ساماندهی زباله در ایران………………………………. 29

     2-9 مکانیابی دفن زباله………………………….. 32

     2-10 هدف از مکانیابی دفن زباله…………………………… 32

     2-11 اهمیت دفن بهداشتی مواد زاید شهری ………………. 33

   2-12 مناطق مناسب برای دفن زباله…………………….. 33

   2-13 مقررات مکانیابی محل دفن زباله های شهری از نظر مسایل زیست محیطی………… 34

   2-13-1 درآمد…………………………………….. 34

   2-13-2 دسته بندی عوامل موثر در مکان یابی محل دفن……………………. 36

       2-13-3 فاصله محل جمع آوری تا مرکز دفن و دسترسی به جاده ها………………… 46

           2-13-3-1 دسترسی به تسهیلات برق رسانی آب و سیستم فاضلاب………….. 46

   2-13-3-2 استفاده کنونی و آتی از زمین……………….. 47

   2-13-3-3 جمع بندی معیارهای مکانیابی محل دفن …………………….. 47

فصل سوم: ویژگیهای جغرافیایی ……………………………………….. 50

     3-1 توپوگرافی……………………. 51

     3-2 زمین شناسی ………………… 51

     3-3 آب و هوا…………………. 53

     3-3-1 عوامل اقلیمی……………………….. 54

           3-3-1-1 جریان سیبری…………….. 54

           3-3-1-2 جریان مدیترانه ای……………….. 54

           3-3-1-3 جریان هوایی اقیانوس اطلس………………….. 55

    3-3-1-4 جریان خزری………………….. 55

     3-3-2 عناصر اقلیمی……………………………. 55      

     3-3-2-1 دما………………………….. 55

3-3-2-2 بارندگی……………… 57

     3-3-2-2-1 توزیع ماهانه بارندگی…………………………… 57

         3-3-2-2-2 توزیع فصلی بارندگی………………………… 59

           3-3-2-3 رطوبت نسبی……………………. 59

           3-3-2-4 یخبندان……………… 60

      3-3-2-5 باد………………………………. 61

       3-3-2-5-1 باد شرقی…………………………… 61

 

 

       3-3-2-5-2 باد جنوب شرق……………………… 62

       3-3-3 طبقه بندی اقلیمی محدوده مورد مطالعه………………………. 63

       3-3-3-1 طبقه بندی اقلیمی دومارتن…………… 63

       3-3-3-2 سیستم طبقه بندی سلیاتینوف………… 64

       3-3-3-3 ضریب رطوبت ایوانف………………….. 65

               3-3-3-4 سیستم طبقه بندی کوپن………………………… 65

               3-3-3-5 اقلیم نمایی آمبرژه………………….. 66

               3-4 هیدرولوژی………………………….. 67

              3-4-1 آبهای سطحی…………….. 67

                   3-4-2 منابع آبهای زیرزمینی…………………. 68

         3-4-3 منابع تامین آب شرب شهر جعفرآباد………… 68

                 3-5 خاک…………. 69

         3-6 پوشش گیاهی……. 69

               3-7 مدل مکانیابی دفن زباله……………. 70

           3-7-1 توپوگرافی……………… 70

           3-7-2 شرایط اقلیمی………….. 70

           3-7-3 زمین شناسی و خاک شناسی……………… 71

           3-7-4 هیدرولوژی و هیدروژئولوژی….. 72

           3-7-5 معیارهای ساماندهی زباله شهری در محدوده مطالعاتی…………. 72

           3-7-6 ترکیب لایه ها و روش مورد استفاده برای انتخاب محل دفن و ساماندهی زباله ها……….. 75

 فصل چهارم: یافته های تحقیق………….. 77

     4-1 امکانات شهری و تجهیزات موجود شهرداری جهت دفع و دفن بهداشتی زباله……….. 78

     4-2 ترکیبات اصلی زباله شهری شهر جعفرآباد……… 78

           4-3 نحوه جمع­آوری و حمل و نقل……….. 80        

          4-4 نقش آلودگی زباله های دفن شده در جعفرآباد مغان بر محیط زیست و اقلیم منطقه…….. 80

           4-5 روش های جلوگیری از آلودگی زباله های دفن شده در جعفرآباد……….. 82

     4-5-1 مراحل و هزینه های مورد نیاز………. 84

   4-5-1-1 آماده سازی محل دفن زباله…………….. 84

             4-5-1-2 زهکشی………………… 85

            4-5-1-3  منطقه­بندی………….. 85

           4-5-1-4 حصارکشی……….. 85

            4-5-1-5 تهیه آب……… 86

          4-5-1-6  جایگاه شستشو………… 86

           4-5-1-7 تجهیزات فنی…… 86

             4-5-1-8 نامگذاری……….. 86

     4-6 مکان مناسب برای ساماندهی زباله شهر جعفرآباد…….. 86

 فصل پنجم: ارزیابی فرضیه ها، نتیجه ­گیری و ارائه پیشنهادات……… 88

     5-1 ارزیابی فرضیه های تحقیق………………… 89

     5-2 نتیجه­ گیری…………………. 90

     5-3 پیشنهادات……….. 93

 منابع و مأخذ………………. 95

چکیده انگلیسی    99    

چکیده

امروزه با توجه به این كه دفن زباله بدون رعایت مسائل زیست محیطی تهدیدات زیادی را به محیط زیست و اقلیم وارد می كند، انتخاب مكان مناسب و دفن بهداشتی زباله ضروری است. در این پژوهش سعی بر آن بوده كه نقش آلودگی زباله­های دفن شده در جعفرآباد مغان بر محیط زیست و اقلیم منطقه مورد بررسی قرار گیرد.روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی می باشد.

نتایج این بررسی و تحلیل داده ­ها نشان میدهد که دفن زباله­های شهری بعلت قرار گرفتن در فاصله 2 کیلومتری نسبت به شهر و جهت باد باعث آلودگی محیط زیست و هوای منطقه شده است. همچنین سوزاندن زباله های باعث کاهش حاصلخیزی خاکهای کشاورزی شده است. در پایان پیشنهاداتی از قبیل طرح مکانیزاسیون جمع آوری زباله با هدف جلوگیری ازایجاد بیماریها ، برطرف کردن نگرانیهای بهداشتی و

ضمن اینکه به عمق آبهای زیر زمینی نیز توجه شود و در انتخاب محل دفن مناسب با در نظر گرفتن شرایط ژئومورفولوژیکی (زمین شناسی) جغرافیایی و هیدرولوژیکی و اقلیمی منطقه، ارائه گردید.

واژگان كلیدی: زباله شهری، جعفرآباد، آلودگی، اقلیم، محیط زیست.

مقدمه

انسان و محیط زندگیش همواره دو واژه قابل تفکر و بحث انگیز است که بر اساس آثار بجای مانده پیشینیان و از ماورای قرنها و بلکه هزاران سال قبل مورد سوال بوده و در هر دوره­ای به فراخور حال و همراه با پیشرفت بشر و از دیدگاه های مختلف مطالعات زیادی درباره آن انجام گرفته است. شکی نیست که طبیعت و محیط زندگی و نوع اقلیمی منطقه همیشه از نعمات ارزانی شده از طرف خداوند را بی دریغ در اختیار بشر قرار داده و از ابتدایی­ترین حوایج تا نهایت تمناهای او را برآورده است. آنچنانکه این وابستگی­ها روز به روز بیشتر شده و آدمی حتی فکر یک لحظه جدایی از محیط زندگی مناسب را از خود دور ننموده و مدام در جستجوی مامن و مسکن و محیط دلخواه در مهاجرت و تکاپو بوده است.

این روند تا قرون اخیر و قبل از صنعتی شدن جامعه انسانی ادامه داشته است. ولی اکنون با تغییرات و بلکه اختلافاتی که توسط بشر در زوایای مختلف محیط زندگیش پدیدار گشته این تعادل طبیعی بهم خورده است به موازات صنعتی شدن جوامع انسانی میزان بهره­وری از طبیعت و اقلیم آن و نعمات آن بطور تصاعدی و بی رویه افزایش یافته است. آنچنانکه حتی طبیعت قادر به پالودن کردن نخاله­های دست ساخته بشری نمی ­باشد.

با نگاهی گذرا به ممالک صنعتی توسعه یافته فاصله میان انسان و محیط و کسیختگی وابستگی­های عاطفی بشر نمایان می­گردد. انسان امروزی با دست خود محیط زندگی را چنان آلوده نموده که در برخی از کشورهای صنعتی حتی هوای تنفس مورد نیاز به سهولت در دسترس او قرار ندارد.

این گسیختگی روابط و ایجاد خلاء عاطفی در انسانها بگونه­ای در تزاید است که روز به روز بر تعداد بیماران و بویژه بیماریهای روانی و عصبی افزوده شده و هر روز پیش از بیش گامهای خود را بطرف نابودی تندتر می­سازد.

با شرحی که گذشت و به مصداق اینکه علاج واقعه را قبل از وقوع باید کرد. لزوم چاره اندیشی اساسی جهت جلوگیری از آلودگی محیط زیست و اقلیم منطقه و متعاقب آن پیشگیری از نابودی انسان و امنیت و آسایش زندگی با تمام خصوصیات زندگیش به شدت احساس می­ شود.

خوشبختانه کشور ما در زمره کشورهای توسعه یافته می­باشد که تعادل طبیعی آن در مقایسه با کشورهای توسعه یافته علیرغم بی­توجهی­های گذشته تا حد نسبتاً زیادی پا برجا مانده است که جهت تداوم این تعادل ضمن استفاده از مخازن و منابع موجود آن، استفاده بی­رویه را نیز باید بطور کلی منسوخ نمود تا قبل از رسیدن به بن بست­هاییکه در بالا بدان اشاره شد به رشد و شکوفایی صنعتی و کشاورزی دست یافته و همچنین در خصوص زباله­های دفن شده هم بصورت اصولی و بهداشتی دفن شده و از طرفی مکانیابی محل دفن زباله و وضع موجود و ارائه راهکارهای مناسب و بهتر برای جمع­آوری و جداسازی و بازیافت و جلوگیری از آلودگی محیط زیست و اقلیم منطقه که شاهد محیطی سالم و پاکیزه و آب و هوای مناسب در شهر جعفرآباد مغان داشته باشیم، سوق داده شود.

این پایان نامه با عنوان نقش آلودگی زباله­های دفن شده در جعفرآباد مغان بر محیط زیست و اقلیم منطقه در 5 فصل به شرح زیر تدوین شده است:

فصل اول: کلیات تحقیق

فصل دوم:مبانی نظری تحقیق

فصل سوم:ویژگی های جغرافیایی محدوده مطالعاتی

فصل چهارم:یافته های تحقیق

فصل پنجم:ارزیابی فرضیه،نتیجه گیری و پیشنهادات. که امید است مورد توجه مسئولان اجرایی و برنامه ریزان مرتبط با نواحی شهری قرار گیرد.

1-1.بیان مسئله و ضرورت انجام تحقیق

توجه به محیط زیست و آلودگی و حفظ سلامتی انسان و کلیه موجودات کره زمین و طبیعت سالم و پاک یکی از اصول اساسی در بقای زندگی و استفاده از مواهب خدادادی است که به وفور در اختیار ما قرار دارد. کنترل آلودگی محیط از جمله مواد زاید جامد، بخش مهمی از این وظیفه را تشکیل می­دهد که با توجه به اصول و موازین بهداشتی اقتصادی جایگاه ویژه­ای را در علوم و فنون جدید به خود اختصاص داده است. بدین لحاظ باید تا حد امکان به مواردی همچون اهمیت مسئله شناخت و طبقه ­بندی مواد، سیستم­های جمع­آوری و حمل و نقل و روش های دفع و دفن مواد و عدم آلودگی محیط زیست شهری و اقلیمی منطقه مورد توجه قرار گیرد. همچنین بایستی مبادرت به ارائه راهکارهای اساسی در جهت بهبود شرایط و بهینه­سازی تکنولوژی موجود در مدیریت مواد زاید جامد و زباله­های شهری جمع­آوری شده توسط شهرداری در حد کلان اقدام نمود که در صورت اعمال، بازتاب آن تأثیر اساسی در حفظ بهداشت و سلامت محیط زیست جامعه و اقلیم منطقه ما خواهد داشت.

عنوان                                                                                                                          صفحه

چکیده……………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول:کلیات تحقیق……………………………………………………………………………………….. 2

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………… 3

1-2 بیان مسئله وضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………………….. 4

1-3- پرسش اصلی تحقیق…………………………………………………………………………………… 5

1-4-فرضیه تحقیق ……………………………………………………………………………………………. 5

1-5-اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………. 5

1-6- محدودیت های تحقیق ………………………………………………………………………………… 5

فصل دوم:ادبیات تحقیق…………………………………………………………………………………. 6

2-1- سیلاب چیست ………………………………………………………………………………………….. 7

2-2انواع سیل …………………………………………………………………………………………………… 7

2-3علل وقوع سیل …………………………………………………………………………………………….. 8

2-4عوامل مؤثر بر قدرت تخریب سیل ………………………………………………………………….. 10

2-5- عوامل مؤثربرروز یا تشدید سیلاب در رودخانه ………………………………………………… 12

2-6- بخار آب در اتمسفر(رطوبت،تراکم وبارندگی )………………………………………………… 13

2-7- بارندگی کوهستانی …………………………………………………………………………………. 14

2-8-پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………. 15

فصل سوم:روش اجرای تحقیق,مواد و روش­ها………………………………………………. 17

3-1- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………… 18

3-2- داده ها………………………………………………………………………………………………….. 18

3-3 روش کار………………………………………………………………………………………………… 20

3-3-1 ضریب فشردگی (گراویلیوس) حوضه ماسوله رودخان……………………………………… 20

3-3-2 نسبت دایره ای حوضه ماسوله رودخان…………………………………………………………. 21

3-3-3 ضریب گردی (میلر) حوضه ماسوله رودخان………………………………………………….. 21

3-3-4 شیب ناخالص رودخانه اصلی حوضه ماسوله رودخان……………………………………….. 21

3-3-5 زمان تمركز به روش كالیفرنیادرحوضه ماسوله رودخان……………………………………. 22

3-3-7 زمان تمركز به روش کرپیچ درحوضه ماسوله رودخان………………………………………. 22

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده هاو یافته­ های تحقیق………………………………………. 24

4-1- موقعیت حوضه ماسوله رودخان……………………….. 25

4-2- توپوگرافی حوضه ……………………………………. 28

4-3- منابع آب …………………………….. 30

4-4- شیب حوضه ماسوله رودخان…………………………….. 32

4-5- منابع خاک ……………….. 34

4-6- پوشش گیاهی……………………….. 36

4-7- زمین شناسی …………………………………. 39

4-8- هواشناسی…………………………. 43

4-8-1 درجه حرارت ………………………………… 43

4-8-2- بارش…………………………… 45

4-8-3 -رطوبت نسبی………….. 48

4-8-4- یخبندان………………………….. 50

4-8-5 -تبخیر و تعرق…………………………………………….. 52

4-9- نوع اقلیم………………………………………. 54

4-9-1- طبقه بندی اقلیمی دومارتن……………………………………….. 54

4-10-یافته ها……………………………………………. 55

4-10-1 فیزیوگرافی حوضه ماسوله رودخان…………………………… 58

4-10-2 نسبت انشعاب حوضه ماسوله رودخان…………………………. 58     

4-10-3 توزیع ارتفاع نسبت به سطح و هیپسومتری حوضه…………………………………. 60

4-10-4 انواع سیلابها در ماسوله رودخان………………………….. 63

4-10-5 عوامل موثر بر ایجاد و تشدید سیلاب، فرسایش و رسوب……………….. 79

4-10-5-1 تاثیر فرسایش و حمل رسوب………………………….. 79

4-10-5-2 تخریب پوشش گیاهی………………………….. 80

فصل پنجم:بحث, نتیجه گیری و پیشنهادها……………………………….. 82

5-1 نتیجه گیری ………………………………………………. 83

5-2 ارزیابی فرضیه………………………………… 85      

5-3 پیشنهادات…………… 86

منابع      87

چکیده

سیل جریان آبی است که از ظرفیت مجرای رود تجاوز کرده وسپس به جلگه سیلابی مجاورسرازیر می شود .با اینکه بسیاری از عوامل هیدرولوژیکی محلی وابسته به حوضه آبریز ممکن است برسیلاب تأثیر بگذارند،تمام مکانیسم های عمده پدید آورنده سیلاب ها دارای منشاءهیدرواقلیمی می باشند.بطور کلی در پدیده سیل عوامل طبیعی و انسانی موثر بوده است.هدف اصلی تحقیق بررسی نقش عناصراقلیمی و حوضه ای وهم چنین عواملی که

 درتشدیدسیلاب مؤثرند. حوضه مورد مطالعه ماسوله رودخان واقع در شهرستان فومن استان گیلان می باشد.ومطالعات کتابخانه ای ومطالعه سیلاب در دوره گرم سال از اصلی ترین روش های جمع آوری داده ها بوده است. نتایج تحقیق نشان دهنده آب وهوای مرطوب،پوشش گیاهی جنگلی ومرتعی،کوهستانی وکوهپایه ای حکایت دارد بیشترین تداوم جریان سیل در ایستگاه کمادل 4 روز در سال و کمترین تداوم جریان 1 روز می باشد بیشترین متوسط کمادل در سال 1377 وکمترین متوسط در سال 1376 بوده است بیشترین متوسط جریان دبی چومثقال در سال 1377 وکمترین متوسط روزانه دبی سال 1376 بوده است و جهت جلوگیری از سیلاب اقدامات آبخیز داری و ایجاد سدهای تاخیری مد نظر قرار گیرد.

واژگان کلیدی: سیل ، اقلیم، عناصر اقلیمی ، ماسوله رودخان

 – مقدمه

یکی ازانواع حوادث ومخاطرات طبیعی که موجب بروزخسارتهای زیان باری می گردد وقوع سیلاب است سیل یک رویدادناگهانی ورخدادسریع ومخرب که جان ومال انسانهارابه خطرانداخته ومشکلات زیادی برای صاحبان زمین های زراعی وساکنین حاشیه رودخانه هاوکارگاه ها به وجودمی آورد. هرساله چندین نفربه وسیله سیل جان خودراازدست می دهند.هزاران مترمکعب آب شیرین واردآبهای شورشده وازدسترس خارج می شود.درحالی که هرقطره آن ارزش حیاتی دارد.همه ساله میلیون ها خاک ارزشمندبه وسیله سیلاب وارد دریاهاودریاچه هامی شود،درصورتی که برای تشکیل هرسانتی مترآن چنددهه وگاه چندسال زمان لازم است.بسیاری ازبرنامه های عمرانی وزیربنایی کشورتحت تأثیراین مسئله قرارگرفته است وهمه ساله بخش هنگفتی ازبودجه کشور صرف بازسازی خرابی های ناشی ازاین پدیده می شود.کشورمابه دلیل دارابودن کوهستان هایی مانندسلسله جبال البرزوزاگرس ناحیه مناسبی برای تشدیدوگسترش این پدیده مخرب است ،زیراکوهستان به صورت یک مانع درمقابل سیستم های جوی عمل کرده وآنهارامنحرف ویامجبور به صعودمی کندکه دراین صورت انتقال وصعودتوده ی هوای مرطوب راآسان ونقش مهمی درافزایش ریزش های جوی ودرنتیجه ایجادسیلاب دارد.سیلاب های رودخانه ای یکی ازگسترده ترین بلایای اقلیمی کوتاه مدت به شمارمی رودکه درمراکزمجتمع جمعیت درنواحی خطرناک کاملا مشخص روی می دهند وواکنشی بسیارمتمایزی ازسوی انسان درپی دارند،یعنی احداث سدهای مخزنی وتعلیم روش های هدایت طغیان رودها.گرچه انسان مجبوربوده است که درتمام طول حیات باسیلاب زندگی کند،امااثرات سیل درزندگی انسان هابه آن صورتی که امروزه احساس وارزیابی می شود نبوده است،زیرادرگذشته جوامع کوچکی درپایین دست رودخانه هاسکنی می گزیدند وفشردگی فعالیت های انسانی درسیلاب دشت هاخیلی کمتربود.درحالی که امروزه مردم به دلیل استفاده ارشرایط آب وهوای مساعدواستفاده ازنعمت های حاشیه رودخانه هادراطراف آن سکونت گاه هاوتفرج گاه ها رابوجود آورده اند.بنابراین عناصراقلیمی ودیگرعواملی که دربروزسیلاب تأثیردارندبایدموردبررسی قرارگیردوراهکار هایی درمقابله وکنترل ومدیریت سیلاب ارائه گردد .

-2- بیان مسئله وضرورت انجام تحقیق

سیل یکی ازشایع ترین بلایای طبیعی در ایران است زیرا که 1-ایران کشوری کوهستانی وناهموار است وجریان های ایجادشده از کوهستان ها به محض ورود به دشت ها وجلگه های کشوردرسطح زمین پخش شده وبه مزارع،باغها،خطوط ارتباطی،روستاهاوشهرها آسیب می رساند2-پوشش گیاهی که همچون اسفنجی درجذب آب عمل می کند،در ایران ضعیف است ودربسیاری مواردبه علت کمبود باران،چرای بی رویه وقطع جنگل ها آسیب دیده است 3-علی رغم قرارگیری مراکزپرفشارجنب حاره ای درماه هایی ازسال برروی بیشترمناطق کشورایران که عدم نزول وریزش های جوی رابرای ماه های متوالی به دنبال دارد،درماه های دیگرسال،میزان قابل توجهی باران ممکن است درمدت چندروزیاحتی چندساعت ریزش کرده وسیلاب های مخرب وزیان آوری رابه وجود آوردکه خسارت های قابل توجهی درزندگی وفعالیت های بشری دارد، سیل خیزی وخشکسالی،بخش های مختلف کره زمین راتحت تأثیرقرارمی دهند.کشور ما نیز در چند سال اخیربه تناوب شاهد وقوع سیلاب ها وخشکسالی های شدید دربرخی نقاط بوده است به ویژه آن که بروز توام این دوپدیده،اثرات یکدیگر راتقویت می کند به گونه ای که دراثروقوع خشک سالی های شدید،پوشش گیاهی ورطوبت خاک ازبین می رود که این خود عامل تسهیل کننده جریان یافتن سیلاب های مخرب می باشدواز سوی دیگر بروز سیلاب های شدید نیز باعث ازبین رفتن اراضی زراعی وشسته شدن خاک های حاصل خیز می شود که این امر اثرات خشک سالی را در این منطقه تشدید می کند       (خورشید دوست، 1384) 4-رگبارهای شدیددرفصل گرم سال در سالهای گذشته سیل های مخربی رادراین منطقه ایجاد کرده (مانندسیل ماسوله)رگبارهای شدید تابستانی ازپدیده های خطرناک وخسارت بارمحیط هستند که شناسایی شرایط سینوپتیک به وجودآورنده این رگبارهامی توانددرپیش بینی زمان وقوع واجرای آمادگی لازم کمک کند.( علیجانی ، 1391) لذا دراین تحقیق عوامل طبیعی ،انسانی ،اقلیمی وحوضه ای به وجودآورنده سیلاب مورد بررسی قرار می گیرد.5-بی توجه ای نسبت به حریم رودخانه و ساخت و ساز در حریم آن در تخریب رودخانه و تشکیل سیل موثرند مانند جاری شدن سیلاب یا روان گلی در ماسوله که در عصر روز جمعه 9 مرداد ماه 1377 رخ داد. این سیلاب که تلفات سنگینی را به همراه داشت به دنبال آن 54 تن کشته و 48 دستگاه خودرو از بین رفت و خساراتی نیز به بار آورد.شدت سیل گل و لای از ناحیه ی رودخانه ی خلیل دشت, به قدری تند بود که تخته سنگه خفیفی را از جا کند و از ارتفاع زیاد, بر پل ورودی این شهر توریستی کوبید و همان موجب بسته شدن خروج آب در مسیر رودخانه گردیدگل و لای دو طرف جاده را در بر گرفت و خسارات جانی و مالی را بوجود آورد.(بندی ، 1387، 123).

1-3- پرسش اصلی تحقیق

نظربه این که دراین تحقیق پارامتر های اقلیمی تأثیر گذار برسیلاب ماسوله رودخان مورد نظر است براین اساس سؤال اصلی تحقیق به شرح زیر است ودرفرایند تحقیق تلاش براین است تابا بهره گرفتن ازمنابع وداده ها های لازم پاسخ مناسبی برای آن پیداشود.

آیا پارامتر های اقلیمی درسیلاب ماسوله رودخان تأتیر گذار است ؟

1-4-فرضیه تحقیق

به نظر می رسد پارامتر های اقلیمی به همراه دیگر عوامل موجب سیلاب درماسوله رودخان می گردد .

1-5-اهداف تحقیق

• بررسی وشناخت عوامل اقلیمی تأثیرگذاردرایجاد سیل ماسوله رودخان
• شناخت نقش عوامل انسانی دربروز سیلاب های رودخانه
• بررسی نقش عناصرحوضه ای وهم چنین عواملی که درتشدیدسیلاب مؤثرند.

1-6- محدودیت های تحقیق

به عواملی که در انجام تحقیق مانع ایجاد کند محدودیت های تحقیق می گویند که عبارتنداز :

– فقدان یا کمبود منابع علمی قابل دسترس

– دسترسی به مدارکی چون فیلم یا نقشه بسیار مشکل است وبرای به دست آوردن آن ،نیازبه

رفت و آمد وصرف وقت زیاد می باشد .

-عدم همکاری سازمان هاوادارات در زمینه ارائه اطلاعات یااین که در ارائه اطلاعات دلسوز نیستند .

• نبود امکانات ایمنی در مشاهدات مستقیم منطقه مورد مطالعه

2-1- سیلاب چیست

تعریف های متفاوتی شده از جمله:

• بالا آمدن زیاد آب در یک رودخانه یا مسیل .
• بالا آمدن نسبتا زیاد آب و زیر آب رفتن زمینهایی که در حالت عادی زیر آب نیستند.( امیدوار، 1390،ص182)
• هر گاه آب رودخانه افزون بر وضع متعادل شود .
• هرگاه جریان سطحی از ظرفیت رودخانه تجاوز کرده واراضی پشت وحاشیه رودخانه رافراگیردمی توان آن را سیل نامید.(حجتی زاده، 1381)
• سیل جریان آبی است که از ظرفیت مجرای رود تجاوز کرده وسپس به جلگه سیلابی مجاور

سرازیر می شود .با اینکه بسیاری از عوامل هیدرولوژیکی محلی وابسته به حوضه آبریز ممکن

است برسیلاب تأثیر بگذارند،تمام مکانیسم های عمده پدید آورنده سیلاب ها دارای منشاء

هیدرواقلیمی می باشند(خورشیددوست، 1384، ص261)

سیل را می توان به دودسته تقسیم نمود

2-2انواع سیل

سیل را میتوان به دو دسته تقسیم نمود:

دسته اول:این سیلابها در اثر استقرار مختلف جوی، ناپایداری مواد نزول بارش ایجاد شده اند.

دسته دوم: در حوضه سیلابهایی که بر اثر نبود مدیریت هماهنگ و واحد در حوضه به وجود آمد.(رضایی،1388، ص 114)

عنوان                                                                                                                                      صفحه

چكیده……………………… 1        

مقدمه……………………….. 2

فصل اول: کلیات تحقیق……………………………………. 4

1-1- بیان مسله و ضرورت انجام تحقیق………………………………. 5                                

1-2- سوال تحقیق………………………. 6                                

1-3- فرضیه های تحقیق………………….. 6                                

1-4- اهداف تحقیق…………………………. 6                                

1-5- دلایل انتخاب موضوع……… 6                                

1-6- تنگناها و محدودیتهای تحقیق…………… 6                                

فصل دوم: مرور منابع………………… 8

2-1- مبانی نظری تحقیق………………… 9                                

2-1-1- آبخیز…………………. 9                                

2-1-2- مطالعه به روش حوضه ای……………………….. 9

2-1-3- حوضه آبریز……………………. 9                                

2-1-4- جریان رودخانه ای……………………………. 10                               

2-1-5- رابطه بین جریان رودخانه ای و متغیر های بستر رودخانه………………. 10

2-1-6- عوامل حوضه ای……………………………………… 10                                                 

2-1-7- شکل حوزه………………………………… 10                               

2-1-8- پروفیل طولی و شیب رودخانه……………………… 10                               

2-1-9- شیب(slope)……………………………………… 11                               

2-1-10- زمین شناسی و خاک شناسی……………………. 11                  

 2-1-11- ویژگی های پوشش گیاهی………………………. 11                               

2-1- 12- ویژگیهای اقلیمی و عوامل مؤثر بر آب و هوای حوضه…………………. 12                               

2-1-13- عوامل ناشی از بهره برداری و دخالت انسان……………….. 13                               

2-1-14- پایداری………………….. 14                               

2-1-15- توسعه پایدار…………………………………………… 14                               

2-1-16- مدیریت آب………………………. 14                               

2-1-17- مدل فرایند مطالعات در برنامه ریزی توسعه و مدیریت پایدار رودخانه ها………….. 16                               

2-1-18- حوضه آبریز از دیدگاه سیستمی……….. 19                               

2-1-19- محیط سیستم حوضه…………………….. 21                               

2-1-20- حفاظت از منابع………………………. 22                               

2-1-21- مشارکت و توسعه پایدار……………………………. 22                               

2-1-22- مدیریت یكپارچه……………………….. 23                               

2-1-23- اصل مشارکت…………………. 24                               

2-2- پیشینه تحقیق ………………… 24                               

2-2-1- پیشینه تحقیق در خارج ………………. 24                               

2-2-2- پیشینه تحقیق در ایران …………………………. 26                               

2-2-3- پیشینه تحقیق در محدوده مطالعاتی ……………. 27                               

فصل سوم: مواد و روشها……………….. 28                               

3-1- موقعیت جغرافیایی محدوده تحقیق………………… 29                               

3-2- راه های دسترسی به حوضه………….. 32                               

3-3- موقعیت رودخانه های مهم حوضه رودخانه پسیخان…………………. 33                               

3-4- داده های تحقیق……………………. 36                               

3-4-1- بررسی آمار و اطلاعات هواشناسی………………………….. 37                               

3-4-2-   بررسی آمار و اطلاعات هیدرولوژی…………… 37                               

3-4-3- بازسازی و تكمیل نواقص آماری…………………… 37                               

3-4- 4- بررسی داده‏های بارش……………… 39                               

3-4- 4-1- بررسی بارش منطقه‏ای در حوضه رودخانه پسیخان…………….. 40                               

3-4- 4-1-1 – انتخاب پایه زمانی مشترك یا دوره شاخص آماری…………… 40                               

3-4- 4-1-2 – بازسازی داده‏های كمبود…………………… 41                               

3-5- روش تحقیق………….. 41                               

3-6- روش گردآوری اطلاعات………………. 43                               

3-7- ابزارگردآوری اطلاعات…………………………………. 43                               

3-8- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات………………… 43                               

3-9- ضرورت تحقیق………………………….. 43                               

3-10- روش انجام کار……………………………….. 47                               

 فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق……………… 50                               

4-1- مقدمه……………………………….. 51                               

4-2- فیزیوگرافی حوضه رودخانه پسیخان………………….. 52                               

 

 

4-2-1- شکل حوزه ………………………. 52                               

4-2-1-1- روش هورتن ……….. 52                               

4-2-1-2- روش گراولیوس …………………. 52                               

4-2-1-3- روش میلر …………… 52                               

4-2-1-4- روش شیوم …………………………… 53                               

4-2-1-5- روش مستطیل معادل …………………. 53                               

4-2-2- پستی و بلندی حوضه …………………………. 54                               

4-2-3- پروفیل طولی و شیب رودخانه……………… 54                               

4-2-3-1- شیب ناخالص………………

4-2-3-2- شیب متوسط وزنی ……………………… 57                               

4-2-3-3- شیب خالص ……………………….. 57                               

4-2-4- شیب …………………………. 58                               

4-2-4-1- نقشه شیب حوزه…………………………. 58                               

4-2-4-2- جدول و هیستو گرام توزیع شیب نسبت به سطح………………. 59                               

4-2-5- محاسبه شیب متوسط ……………. 59                               

4-2-5-1- شیب متوسط وزنی……………………. 59                               

4-2-5-2- شیب میانه ……………………. 60                               

4-2-5-3- نمای شیب …………… 60                               

4-2-6- بررسی شیب اراضی اطراف رودخانه …………………….. 60                               

4-2-6-1- رودخانه سیا مزگی ………………………………… 60                               

4-2-6-2- رودخانه چوبر ………………………. 60

4-2-6-3- رودخانه پسیخان………………………………. 61

4-3- اقلیم(آب و هوای) حوضه رودخانه پسیخان……….. 66

4-3- 1- خصوصیات اقلیمی حوضه ……………………….. 66

4-3- 2- ویژگیهای اقلیمی و عوامل مؤثر بر آب و هوای حوضه…………………………….. 67

4-3- 4- محاسبه مقدار بارش حوضه …………………… 68

4-3- 4- تغییرپذیری بارندگی حوضه………………………. 71

4-3- 5- تعداد روزهای بارانی………………… 72

4-3- 6- توزیع بارندگی ماهانه و فصلی………………………….. 73

4-3- 7- حد اكثر بارندگی 24 ساعته حوضه…………………. 75

4-3- 8- حداكثر بارش محتمل………………………… 76

4-4- ویژگی های دمایی حوضه ………………………… 77

4-4 – 1 – رژیم حرارتی…………………………….. 80

4-4 – 2 – روند تغییرات میانگین ماهانه دما……………………………… 81

4 – 4 – 3 بررسی میانگین دمای ماهانه حداقل و حداكثر مطلق………………… 83

4-4 – 4 تغییرات روزانه و فصلی دما………………………… 83

4- 4 – 5 – رژیم فصلی دما در حوضه…………………… 84

4-4 – 6 تعداد روزهای یخبندان………………. 84

4-4 – 7 تعیین خط برف ماهانه با بهره گرفتن از گرادیان دما………………………….. 87

4- 5 – رطوبت نسبی………………………………………………….. 87

4-6 – تبخیر……………………………………………….. 89

4-6 – 1 بررسی تغییرات میزان تبخیر از طشت با ارتفاع در حوضه………………….. 90

4- 7- تبخیر و تعرق……………………………………….. 91

4-7 – 2 تبخیر و تعرق واقعی ……………………………… 96

4-7 – 2 – 1 تبخیر و تعرق واقعی به روش تورك………………………. 96

4-8- وضعیت خاک حوضه……………… 97

4-8-1- مشخصات كلّی خاكهای حوضه…………….. 98

4-8-1-1- شاخه (رودخانه) چوبر………………………….. 100

4-8-1-1- شاخه ( رودخانه ) چنار رودخان………………………. 101

4-8-2- مشخصات خاک رودخانه پسیخان……………………… 102

4-8-3- رژیم های رطوبتی و حرارتی خاكها……………….. 103

4-8-3-1-1 رژیم یودیك………………….. 103

4-8-3-1-2 رژیم زریك………………………….. 104

4-8-3-2- رژیم حرارتی خاك………………. 104

4-8-3-2-1 رژیم حرارتی ترمیك………………. 105

4-8-3-2-2 رژیم حرارتی مزیك…………………….. 105

4-8-4- خاكهای حوضه رودخانه پسیخان از لحاظ ارتفاعی………………. 105

4-8-4- 1 خاكهای جلگه ای…………………… 105

4-8-4- 2 خاكهای كوهپایه ای…………………. 106

4-8-4- 3 خاكهای كوهستانی …………………… 106

4 ـ 9- منابع اراضی…………………………………….. 107

4 ـ 9-1-گروه های هیدرولیكی خاكها………………. 108

4-10- هیدرولوژی حوضه………………………………….. 109

4-10-1- تحلیل منطقه ای آبدهی ماهانه و سالانه حوضه پسیخان …………………. 110

4-10-2- تجزیه و تحلیل آمار روزانه جریان …………….. 110

4-10-2-1- محاسبه متوسط دبی ماهانه و سالانه …………………. 110

4-10-2-2- محاسبه دبی های حداکثر وحداقل………………. 113

4-10-2-3- برآورد دبی حداکثر لحظه ای برای واحدهای هیدورلوژیک حوزه آبخیز پسیخان………. 115

4-10- 2-3-1- برآورد دبی حداکثر لحظه ای برای واحده های هیدو لوژیک به روش کریگر………. 115

4-10- 2-3-2- بر آورد دبی حداکثر لحظه ای با بهره گرفتن از رابطه منطقه ای………………………………. 116

4-10-2-4- بررسی دوره های کم آبی و پر آبی ……………………….. 117

4-10-2-4-1- دبی مشخصه حداکثر…………………………….. 117

4-10-2-4-2- دبی مشخصه متوسط یا 6 ماهه………………………. 117

4-10-2-4-3- دبی مشخصه یک ماهه، سه ماهه و نه ماهه …………………….. 117

4-10-2-4-4- دبی مشخصه کم آبی……………………………. 118

4-10- 5- تعیین رژیم آبی رودخانه پسیخان………….. 118

4-11- زمین شناسی حوضه…………………………………… 118

4-11-1- زمین شناسی سطحی حوضه پسیخان……………………………. 119

4- 11-1-1- سازند زمان پركامبرین…………………………….. 120

4-11-1-1-1- واحد Mtg…………………………………………………. 120

4-11-1-1-2- واحد Mt………………………………. 120

4-11-1-2- سازند دوران اول(دیرینه زیستی یا پالئوزوئیك)……………………. 120

4-11-1-2-1- زیر واحد P …………………………. 120

4-11-1-2-2- زیر واحد PV …………………………………. 121

4-11-1-3- سازند دوران دوم ( میان زیستی یا مزوزوئیك)…………………………….. 121

4-11-1-3-1- واحد TJS …………………………. 121

4-11-1-3-2- زیرواحد jsh ……………………………………… 121

4-11-1-4-1- واحد Q1da ( نهشته های كوهپایه ای و آبرفتی پلئیستوسین)………………… 121

4-11-1-4- سازند دوران چهارم (كواترنر یا عهد حاضر)…………………… 121

4-11-1-3-3- واحد K1L …………………………………….. 121

4-11-1-4-2- واحد Qal ( نهشته های آبرفتی و دشت سیلابی)……………………… 122

4-12- فرسایش تشكیلات سطحی در حوضه آبریز پسیخان…………………….. 125

4-12-1- آب و هوا…………………………………………. 125

4-12-2- مورفولوژی ………………………… 126

4-12-3- چینه شناسی ……………………….. 126

4-12-4- پوشش گیاهی …………………. 126

4-13- کاربری اراضی حوضه………………………… 127

4-14- فرسایش در حوضه …………………… 128

4-15- پوشش گیاهی حوضه ……………………… 129

4-15-1- اشكوب بندی پوشش گیاهی ( درختان ) به تناسب ارتفاع………………….. 129

4-15-1-1- ارتفاع كمتر از 500 متر با جنگل نیمه متراكم……………. 129

4-15-1-2- ارتفاع 500 تا 1500 متر با جنگل متراكم……………….. 130

4-15-2- نقش پوشش گیاهی در فرسایش خاك………….. 130

4-16- مسائل اقتصادی- اجتماعی حوضه………………. 131

4-16-1- نحوه کشاورزی اهالی رودخانه پسیخان………………….. 132

4-16-2- آبادی های دارای سکنه …………….. 132

4-16-3- تعداد جمعیت، خانوار و بعد خانوار …………………. 132

4-17- مدیریت یکپارچه و توسعه پایدار حوضه……………….. 137

4-18- مصادیق و جنبه های تخریب و تهدیدات پیش روی منابع حوضه ی آبخیز پسیخان…………….. 139

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات…………………………… 142

5-1- بحث ونتیجه گیری…………………………….. 143

5-2- پاسخ به فرضیات تحقیق……………….. 156

5-2-1- فرضیه اول…………………. 156

5-2-2- فرضیه دوم…………. 156

5-3- پیشنهادات………………………… 157

منابع و ماخذ……………………………………… 161

پیوست……………………………… 168

چکیده

تأثیرات متقابل ناشی از منابع مختلف و اجزای زنده و غیرزنده ی موجود در یک حوضه ی آبخیز، ضرورت پیاده سازی مدل مدیریت سیستمی و یکپارچه را در حوضه های آبخیز با هدف بهره وری بهینه از منابع و هماهنگی و حرکت در راستای توسعه ی پایدار ایجاب کرده است.

محدوده مورد مطالعه در این تحقیق حوضه رودخانه پسیخان در استان گیلان از زیر حوضه های تالاب انزلی است. داده های مورد استفاده در این تحقیق داده های اقلیمی، هیدرولوژی و جغرافیایی حوضه است. فعالیتهای صورت گرفته از سوی نهادهای مرتبط در حوضه که از سازمان ها و نهادهای مرتبط بدست آمده نشان می دهد که در این حوضه ها عوامل بسیاری بر یکدیگر تأثیر می گذارند، که شناخت این عوامل و ارتباط بین آنها بصورت نگرش جامع و سیستمی می تواند از عوامل تخریب کاسته و روند اصلاحی حوضه را تسریع نماید. با بررسی وضعیت طبیعی و منابع آب و خاک حوضه ی پسیخان، چالش های پیش روی توسعه در این حوضه بررسی شده و به برخی از راهکارهای مدیریتی در غالب مدیریت یکپارچه و حوضه ای منابع طبیعی و انسانی به خصوص الزامات اساسی مربوط به هماهنگی مدیریت در واحدهای سیاسی – اداری استانی تابعه اشاره شده است.روش تحلیل داده های نتایج حاصل از تحقیقات نشان می دهد كه برای كاهش سیلاب در حوضه پسیخان می توان سیلاب های بالادست این حوضه را كنترل نمود، كه در این راستا باید نقاطی را برای مدیریت سیلاب های بالادست مكان گزینی کرد كه با مطالعات میدانی موقعیت آنها نسبت به مسیل های فعلی به دست می آید. مدیریت سیلاب در حوضه بدون توجه به عناصر هیدروژئومورفولوژیكی امكان پذیر نمی باشد و با به كارگیری مدل یكپارچه سیلاب امكان حضور تمام شاخص ها در واحدبندی مدیریتی عملی می باشد. لذا در این تحقیق تلاش براین است با بهره گرفتن از نتایج مطالعات معتبر ملی و بین‌المللی و به موازات آن، نتایج مشاهدات و تحقیقات میدانی و مطالعات علمی دراز مدت ، همچنین با شناخت عوامل و ویژگی های محیطی به تحلیل علل و چگونگی ناپایداری محیطهای رودخانه ای پرداخته و راهبردهایی ارائه شد كه كاربر آنها می تواند توسعه و مدیریت حوضه ها را به سوی پایداری سوق داده ودر نهایت برقراری توسعه پایدار منابع موجود، به منظور تأمین نیازهای ساکنین حوضه را تامین نماید.

واژگان کلیدی: حوضه آبخیزپسیخان، حوضه رودخانه ای، مدیریت یکپارچه و جامع، توسعه پایدار

مقدمه

توسعه ی پایدار در گرو مراقبت از زمین است و بشر به عنوان بخشی از طبیعت نمی تواند آینده ای داشته باشد مگر آن که از طبیعت و منابع طبیعی حفاظت به عمل آورد(وهابزاده،1377). وضعیت مکانی قرارگیری منابع آب و خاک و پوشش گیاهی در طبیعت اغلب در چارچوب حوضه های آبخیز است و به همین دلیل در مطالعات این بخش در جنبه های مختلف و تأثیرات عملکرد سیستم های طبیعی در مباحث هیدرولوژی و آب شناسی، اقتصادی و اجتماعی، کشاورزی و پوشش گیاهی، خاک شناسی و فرسایش و سایر مباحث نظیر این، حوضه ی آبخیز به عنوان پایه و واحد مطالعاتی مدنظر قرار می گیرد. از این رو تأثیرات متقابل ناشی از منابع مختلف و اجزای زنده و غیرزنده ی موجود در یک حوضه ی آبخیز، ضرورت پیاده سازی مدل مدیریت سیستمی و یکپارچه را در حوضه های آبخیز با هدف بهره وری بهینه از منابع و هماهنگی و حرکت در راستای توسعه ی پایدار ایجاب نموده است. حوضه ی آبخیز پسیخان رود دارای شعبات رودهایی است که از جهات گوناگون جغرافیایی به حوضه پسیخان منتهی می شوند. مهم ترین رودهایی که به این حوضه می ریزد سیاهمزگی، چوبر(امامزاده ابراهیم)، چناران و … است. که از نواحی مختلف شامل مناطقی با کوهستان های متراکم، نیمه کوهستانی، جلگه و دشتی می گذرد و پسیخان رود و شعب کوچک و بزرگ آن از سرچشمه تا مصب عامل وحدت این نواحی است. تصمیم گیری جهت مدیریت منابع طبیعی بسیار پیچیده است زیرا بهره برداران متعددی را شامل می شود و مکانیسم های ارتباط متقابل بین آن ها وجود دارد. و تصمیم گیران معمولاً با بهینه کردن همزمان چندین هدف مواجه اند(محسنی ساروی،1382). مدیریت بهینه ی منابع آب و خاک جز با حفظ منابع و استفاده ی صحیح، مستمر و پایدار و نیز حداقل هدررفت و خسارت به آن ها به وقوع نمی پیوندد(صدرالاشرافی ،1371). این مدیریت یک مدیریت سیستمی است که در جهت به کارگیری و هدایت مفید و مؤثر عوامل و منابع به منطور رسیدن به حالت بهینه و با هدف دستیابی به حداکثر سود، حداقل هزینه و حداکثر کارایی توسط مدل های برنامه ریزی اعمال می گردد(ملک محمدی،1362). خلاصه اینکه نوع نگرش مدیران به رودخانه ها و توسعه حوضه آنها به گونه ای بوده است که اکنون در بسیاری از حوضه ها مسایلی از قبیل بحران آب ، ناپایداری توسعه و بحران مدیریت به صورت چالشهایی بسیار جدی مطرح می باشد.دررویكرد صرفاً مهندسی ، مدیران ، تنها به تهیه و انتقال آب پرداخته اند. در رویكرد دیگری که اقتصاد بوده است سعی نموده اند به راه حل بهینه ای برای تخصیص منابع آب دست یابند و یا اینكه با تمرکز بر رویكرد هیدرولوژیكی سعی کرده اند فقط فن آوری اجرای طرحها را توجیه نمایند.

در حالی که حفظ یا تأمین پایداری درحوضه رودخانه ها نیازمند توجهی عمیق به نگرشی جامع است که اساس آن برخوردی اکوسیستمی با رودخانه ها می باشد. در این نوع نگرش ، آبگیر، کانال اصلی رودخانه ، دشتهای سیلابی، حریم ها، تالابها، دریاچه ها و مصب ها همراه با همه ساکنان هر حوضه که

دارای احساس عمیقی از وابستگی به رودخانه ها هستند، اکوسیستم هررودخانه را تشكیل می دهند که خود بهترین واحد مدیریتی هم می باشد. تخریب و نابودی حوضه بسیاری از رودخانه ها، توسعه را از اساس با خطر ناپایداری روبه روساخته است . شناخت و تحلیل ناپایداری حوضه های رودخانه ای و چالشهایی که مدیران با آن روبه رو هستند ضرورتی قطعی دارد و هدفی است که در این تحقیق پیگیری شده است. تحقیقات محققانی از قبیل (نیوسون و غاز ی، 1995)، (وین پنی، 1997)، (وین پنی، 1998)، (جوبین، 1999) ، (آی ، یو، سی ، ان، 2000)، (دبلیو،سی ، دی، 2000) و (غازی، 1381) هریک ، از یک یا چند دیدگاه قابل توجه است . مدیریت یکپارچه حوضه های رودخانه ای به اندازه جنبه های اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی با فن و صنعت نیز سروکار دارد و برای یک هدف یکپارچه مورد استفاده قرار می گیرد. در این میان فعالیت های مهم مرتبط با مدیریت رودخانه ها عبارتند از: مدیریت رودخانه ها- مدیریت یکپارچه کنترل سیل- مدیریت یکپارچه کنترل رسوب و توسعه طرح ریزی و سیاست گزاری اصلی رودخانه. نکته مهم در مدیریت یکپارچه حوضه های رودخانه ای برقراری توازن در فعالیت های مدیریت آب با توسعه اقتصادی و اکولوژیکی و بهره گیری درست محیطی و عقلانی از منابع طبیعی است(Vis،2001). ولی آنچه که به تحقیق حاضر بعد برجسته ای بخشیده است نگرشی جامع با هدف حفاظت و پایداری رودخانه ها است . همچنین معرفی و تحلیل مدلی که می تواند چارچوبی مطالعاتی برای دستیابی به توسعه و مدیریتی پایدار درحوضه ها در اختیار نهد، هدف نهایی تحقیق و تحلیل راتشكیل داده است .

این پایان نامه در پنج فصل تنظیم شده است، که به شرح ذیل می باشد:

1- کلیات تحقیق

2- مرور منابع

3- مواد و روشها

4- تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

5- بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات
1-1- بیان مسئله وضرورت انجام تحقیق    

امروزه اکثریت مردم و مسئولین بخشهای مختلف مدیریت منابع طبیعی به این امر واقف میباشند که تنها راه حل دائمی و پایدار جهت استفاده مناسب از منابع طبیعی و منابع آب برای اراضی کشاورزی همانا استفاده صحیح از فعالیتهای آبخیزداری در عرصه های کشاورزی و منابع طبیعی میباشد.

در حوضه های رودخانه ای عوامل بسیاری بر یکدیگر تأثیر می گذارند، شناخت این عوامل و ارتباط بین آنها بصورت نگرش جامع و سیستمی می تواند از عوامل تخریب کاسته و روند اصلاحی حوضه را تسریع نماید. حفاظت و بهره برداری مطلوب و مدیریت پایدار منابع در حوضه آبخیز به منظور تأمین نیازهای ساکنین حوضه از اولویت های مهم در دهه های اخیر است(قبادیان،1380).

مدیریتهای ناقص و نامناسب این منابع باعث تخریب محیط زیست ، کاهش تولید و بهره وری ، کاهش درآمد و نهایتا ناپایداری توسعه منطقه خواهد شد. بنابراین بهترین و مناسب ترین و طبیعی ترین جایگاه و ظرف مدیریت منابع حوزه های آبخیز با رویکرد توسعه پایدار بشمار می رود.

محدوده مطالعاتی در این تحقیق، حوضه آبخیز پسیخان است که در محدوده سیاسی شهرستان شفت، صومعه سرا، و رشت می باشد. در این تحقیق تلاش شده است تا با بررسی ویژگی های محیطی و پتانسیل های حوضه و شناخت مشکلات و تنگناهای موجود در آن، به تأثیر مدیریت یکپارچه در آگاهی یافتن از توانائی ها و قابلیت های حوضه پرداخته شود و به دنبال آن، راه کارهای مناسب در جهت کاهش و یا حذف این مشکلات و افزایش قابلیت ها ارائه شود.

متغیرهای اصلی تحقیق شامل متغیرهای ادافیکی (خاک، شیب، جهت دامنه، ارتفاع و….)، اقلیمی (بارش، درجه حرارت و….)،هیدرومتری(دبی) و مدیریتی به عنوان متغیرهای مستقل است، و مدیریت حوضه و قابلیت های آن به عنوان متغیرهای وابسته محسوب می شوند.

مدیریت جامع و یکپارچه و استفاده صحیح از منابع در کاهش خسارات سیل و رسوب نقش اساسی داشته و هدفمند کردن و بهره برداری مطلوب همراه با مدیریت پایدار منابع، زمینه مناسب به منظور تأمین نیازهای ساکنین حوضه از اولویت های مهم در دهه های اخیر است.

بنابراین مدیریت یکپارچه حوضه ها بعنوان یک پارادایم جدید در برنامه ریزی ، توسعه و مدیریت منابع طبیعی با توجه به مسایل اجتماعی و اقتصادی حوزه های آبخیز و با رویکردی مشارکتی مطرح میباشد که نهایتا بدنبال یکپارجه سازی مدیریت منابع اجتماعی و طبیعی است.

1-2- سوال تحقیق

– آیا مدیریت یکپارچه بر روند استفاده بهینه از منابع آب در حوضه مؤثر است؟

1-3- فرضیه تحقیق

– به نظر می رسد عوامل انسانی و اجرای پروژه های مختلف بدون هماهنگی لازم بر روند تخریب حوضه مؤثر باشد.

– به نظر می رسد اجرای مدیریت یکپارچه درحوضه های رودخانه ای کشور در حفظ منابع آب و خاک بسیار تاثیر دارد.

1-4- اهداف تحقیق

در فرایند تحقیق، اهداف مختلفی مد نظر است که در این تحقیق اهداف زیر مد نظر است:

1- شناخت مشکلات موجود در حوضه و راه های اصلاح آن و یافتن بهترین روش جهت بهبود وضعیت حوضه.

2- پتانسیل یابی و یافتن روش های مناسب جهت بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی ساکنان حوضه.

3- شناخت جاذبه های گردشگری و اکوتوریسم منطقه درجهت ایجاد اشتغال و درنتیجه عدم ورود به عرصه های منابع طبیعی.

1-5- دلایل انتخاب موضوع

از آنجا که تحقیق خاصی در این مورد صورت نگرفته و با توجه به اهمیت موضوع و علاقه اینجانب و با تبادل نظر با استاد راهنما موضوع فوق را انتخاب نموده و پژوهش را آغاز کردم ، امیدوارم زمینه را برای تحقیقات بعدی فراهم کرده باشم .

1 -6- تنگناها و محدودیت های تحقیق

هر تحقیقی مشکلات مخصوص به خود را دارد که برخی از آنها عبارتند از:

عنوان                                                                                                                            صفحه

چکیده…………………………………………………………………………………………………………………………… 1

فصل اول: كلیات پژوهش

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-2- بیان مسأله………………………………………………………………………………………………………………. 4

1-3- اهمیت وضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………………………. 6

1-4- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-5- چاچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 7

1-6- فرضیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 8

1-7 -تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق……………………………………………………………………. 8

1-8 -قلمرو تحقیق…………………………………………………………………………………………………………… 8

1-8-1- قلمرو موضوعی ………………………………………………………………………………………………….. 8

1-8-2- قلمرو مکانی……………………………………………………………………………………………………….. 8

1-8-3- قلمرو زمانی………………………………………………………………………………………………………… 8

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

بخش اول

2-1 هوشمندی رقابتی……………………………………………………………………………………………………… 11

2-1-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………… 11

2-1-2 مفهوم رقابت پذیری……………………………………………………………………………………………… 15

2-1-3 تعریف هوشمندی رقابتی………………………………………………………………………………………… 13

2-1-4 انواع هوشمندی رقابتی…………………………………………………………………………………………… 17

2-1-5 فرایند و مراحل هوشمندی رقابتی…………………………………………………………………………….. 21

2-1-6 اهمیت و مزیت بکارگیری هوشمندی رقابتی……………………………………………………………….. 22

2-1-7 مزایا و پیامدهای استفاده از هوشمندی رقابتی………………………………………………………………. 25

2-1-8 ابزارهای هوشمندی رقابتی………………………………………………………………………………………. 25

بخش دوم

2-2 مزیت رقابتی ………………………………………………………………………………………………………….. 27

2-2-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………… 27

2-2-2 مفهوم مزیت رقابتی………………………………………………………………………………………………. 31

2-2-3 سیر تکوین نظریات مزیت………………………………………………………………………………………. 35

2-2-3-1 نظریه های سنتی مزیت………………………………………………………………………………………. 25

2-2-3-2 نظریه های جدید مزیت………………………………………………………………………………………. 25

2-2-4 سیر تکوین مزیت رقابتی………………………………………………………………………………………… 25

2-2-5 مزیت رقابتی پایدار در بازارهای سنتی……………………………………………………………………….. 25

2-2-6 مزیت رقابتی پایدار در بازارهای اینترنتی…………………………………………………………………….. 25

2-2-7 منابع ایجاد مزیت رقابتی………………………………………………………………………………………… 25

2-2-8 عوامل موثر بر مزیت رقابتی…………………………………………………………………………………….. 25

2-2-9 ابعد مزیت رقابتی…………………………………………………………………………………………………. 25

بخش سوم

2-3 پیشینه تحقیق و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………… 25

2-3-1 تحقیقات داخلی…………………………………………………………………………………………………… 25

2-3-2 تحقیقات خارجی…………………………………………………………………………………………………. 25

2-3-3 خلاصه فصل……………………………………………………………………………………………………….. 25

فصل سوم: روش شناسی یا متدولوژی تحقیق

3-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………. 37

3-2 روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………… 37

3-3 جامعه آماری…………………………………………………………………………………………………………… 38

3-4 حجم نمونه ……………………………………………………………………………………………………………. 38

3-5 روش نمونه گیری…………………………………………………………………………………………………….. 39

3-6 ابزار تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 39

3-7 روایی و پایایی تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 40

3-7-1 روایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………… 40

3-7-2 پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………… 40

3-8 روش گردآوری داده ها……………………………………………………………………………………………… 40

3-9 متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………. 40

3-10 فرایند اجرایی مراحل تحقیق……………………………………………………………………………………… 40

3-11 روش های آماری مورد استفاده………………………………………………………………………………….. 40

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………. 42

4-2 تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها…………………………………………………………………………………… 43

 

 

4-2-1 فراوانی صنایع مورد بررسی تحقیق……………………………………………………………………………. 43

4-2-2 فراوانی پست سازمانی پاسخگویان……………………………………………………………………………. 47

4-2-3 فراوانی وضعیت رقابت صنعت………………………………………………………………………………… 52

4-2-4 فراوانی سابقه فعالیت شرکت در صنعت…………………………………………………………………….. 56

4-2-5 خلاصه وضعیت آمار توصیفی ابعاد تحقیق………………………………………………………………….. 56

4-2-6 بررسی وضعیت توزیع ابعاد تحقیق…………………………………………………………………………… 56

4-2-6-1 متغیر مزیت رقابتی…………………………………………………………………………………………….. 56

4-2-6-2 متغیر برنامه ریزی و تمرکز………………………………………………………………………………….. 56

4-2-6-3 متغیر جمع آوری اطلاعات………………………………………………………………………………….. 56

4-2-6-4 متغیر تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………………………………………………………… 56

4-2-6-5 متغیر ارتباطات…………………………………………………………………………………………………. 56

4-3 آمار استنباطی………………………………………………………………………………………………………….. 56

4-3-1 آزمون نرمال بودن متغیرها……………………………………………………………………………………….. 56

4-3-2 آزمون هم خطی……………………………………………………………………………………………………. 56

4-3-3 آزمون فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………… 56

فصل پنجم: خلاصه، نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………. 63

5-2 خلاصه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………. 64

5-3 نتایج تحقیق……………………………………………………………………………………………………………. 66

5-3-1 بررسی اطلاعات مربوط به مشخصات عمومی پاسخگویان و متغیرهای تحقیق……………………… 67

5-3-2 خلاصه وضعیت آمار توصیفی متغیرهای تحقیق……………………………………………………………. 67

5-3-3 نتایج آزمون فرضیات تحقیق……………………………………………………………………………………. 68

5-4 پیشنهادهای مبتنی بر نتایج تحقیق…………………………………………………………………………………. 69

5-5 پیشنهاد هایی برای محققین آتی…………………………………………………………………………………… 69

5-6 محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………. 69

چکیده:

با توجه به توسعه دانش و فن آوری در صنایع مختلف و استفاده از فن آوری های پیشرفته در صنایع به عنوان یکی از عناصر تمایز و رقابتی نمودن محصولات در طی سال های اخیر، بررسی و تحقیق در خصوص مسائل اساسی این حوزه از صنعت از اولویت‌های پژوهش‌های آکادمیک در سطح کشور باید باشد. هوشمندی رقابتی ابزاری تجاری است که به فرایند مدیریت راهبردی در سازمان ها کمک کرده و عملکرد کسب و کار را از طریق افزایش دانش ، ارتباطات داخلی و کیفیت برنامه های راهبردی افزایش می دهد. هوشمندی رقابتی سمت و سوی رقابت را نشان داده و به شرکت ها این امکان را می دهد که از طریق تجزیه و تحلیل حرکات رقبا بتوانند قبل از آنکه تحت تاثیر محیط پیرامون قرار بگیرند ، نسبت به پیش بینی و توسعه بازار خود اقدام کنند که این امر در بلند مدت منجر به کسب مزیت رقابتی پایدار می شود. هدف تحقیق حاضر بررسی میزان تاثیر هوشمندی رقابتی بر مزیت رقابتی شرکت های تولیدی واقع در شهر رشت می باشد. جامعه آماری این تحقیق، واحدهای تولیدی شهرستان رشت می باشند. روش نمونه گیری مورد استفاده در انتخاب نمونه ، تصادفی سیستماتیک است. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استاندارد و برای تحلیل نتایج داده ­ها نیز از آمار توصیفی و روش­های آمار استنباطی و نرم افزار SPSS استفاده شد . پژوهش حاضر از نظر روش و ماهیت، از جمله تحقیقات توصیفی-پیمایشی و از نظر هدف، کاربردی می باشد.نتایج تحقیق حاکی از آنست که با افزایش هوشمندی رقابتی، مزیت رقابتی شرکت های تولیدی افزایش می­یابد. ضریب تعیین این رابطه 31 درصد برآورد شد. به عبارتی 31 درصد تغییرات مزیت رقابتی، توسط هوشمندی رقابتی تبیین می­ شود.

کلمات کلیدی: مزیت رقابتی ، هوشمندی رقابتی ، نوآوری ، کیفیت

 — مقدمه

ظهور و توسعه دانش و فن آوری پیشرفته موجب افزایش درجه پویایی رقابت در محیط کسب و کار جدید گردیده است و در نتیجه آن الگوی رقابت طی دو دهه اخیر دچار تحولات اساسی شده است. در این فضا و در بستر اقتصاد دانش بنیان محیط کسب و کار شاهد رشد فزاینده سهم و نقش صنایع مبتنی بر فن آوری های پیشرفته در سطح جهان به ویژه در کشورهای توسعه یافته و کشورهای پیشرو در حال توسعه می‌باشند. بر این اساس و از منظر صاحبنظران، «فن آوری پیشرفته» به عنوان یکی از عناصر اصلی و متمایز کننده فضای اقتصادی نوین، نقش اساسی در شکل گیری پارادایم جدید «جامعه فراصنعتی» دارد.

با توجه به نقش فزاینده این گونه صنایع در اقتصاد جهانی و برنامه ریزی و تلاش سیاست گذاران صنعتی کشور طی دو دهه اخیر برای شکل گیری و رشد این بخش جدید صنعت کشور، بررسی و تحقیق در خصوص مسائل اساسی این حوزه از صنعت از اولویت‌های پژوهش‌های آکادمیک در سطح کشور باید باشد.

با توجه به این که هویت صنایع مبتنی بر فن آوری پیشرفته ناشی از دانش و فن آوری های در حال ظهور و تکامل است، لذا اساس رقابت در این دسته از صنایع در فن آوری و راه حل‌های مبتنی بر توسعه فن آوری نهفته است. با عنایت به الزامات «صنایع دانش بنیان»، الگوهای نئوکلاسیک رقابت که اساس آن‌ ها عمدتاٌ بر رقابت قیمتی بنا شده است، رویکرد سازمان صنعتی که بر نقش کارایی در رقابت تأکید دارد و نگرش مبتنی بر منبع که منشاء موفقیت را در داشتن یک مجموعه منابع خاص جستجو می‌کند، هیچ کدام به تنهایی نمی‌توانند پاسخ مناسبی به مسئله منشأ خلق و حفظ مزیت رقابتی برای صنایع مبتنی بر فن آوری پیشرفته ارائه نمایند.

با توجه به ضرورت‌های رقابت در صنایع مبتنی بر فن آوری پیشرفته و شرایط خاص کسب و کار در این حوزه از صنعت در ایران، به نظر می‌رسد الگوها و مدل‌های پیشین ارائه شده توسط محققان اثربخشی و کارایی لازم را برای تبیین پدیده رقابت و مزیت رقابتی در سطح بنگاه نخواهد داشت و نیازمند ارائه یک مدل مفهومی بر اساس این فضای جدید هستیم.

مفهوم رقابت و مزیت رقابتی یکی از باسابقه‌ترین مفاهیم اقتصادی است. به صورت مشخص سابقه مزیت رقابتی را می‌توان در نظریه مزیت مطلق آدام اسمیت و نظریه مزیت نسبی ریکاردو جستجو نمود. بررسی تعاریف ارائه شده توسط صاحبنظران برای مزیت رقابتی نشان می‌دهد که تمرکز اصلی سازه مزیت رقابتی بر داشتن برتری نسبت به رقبا در یک یا چند عامل از عوامل مورد نظر مشتری می‌باشد. (مشبکی، زنگویی نژاد،1387، ص 174)

هوشمندی رقابتی بعنوان یک مفهوم، بهبودی را در رقابت پذیری یک سازمان نشان می‌دهد. (Colakoglu,2011,p.1616) هوشمندی رقابتی، ابزار تجاری است که به فرایند مدیریت راهبردی در سازمانها کمک کرده وعملکرد کسب وکار را از طریق افزایش دانش، ارتباطات داخلی و کیفیت برنامه‌های راهبردی افزایش می‌دهد. هوشمندی رقابتی سمت وسوی رقابت را نشان داده وبه شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که از طریق تجزیه و تحلیل حرکات رقبا بتوانند قبل ازآنکه تحت تأثیر محیط پیرامون قرار بگیرند، نسبت به پیش بینی وتوسعه بازار خود اقدام کنندکه این امردر بلندمدت منجر به کسب مزیت رقابتی پایدار می‌شود. مزیت رقابتی عامل یا ترکیبی از عواملی است که سبب می‌شود شرکت را در یک محیط رقابتی بسیار موفق تراز سایر سازمان‌ها عمل نموده ومانع از تقلید آسان رقبا شود. در نتیجه بسیاری از سازمان‌ها، خواه دولتی یا خصوصی از خدمات هوشمندی رقابتی خودشان برای آگاهی تصمیم گیران استفاده می‌کنند. هوشمندی رقابتی، فرایند کنترل محیط رقابتی با هدف فراهم آوردن اطلاعات مؤثر از رقبا است. (دولت آبادی و دیگران،1390، ص 9)

1-2- بیان مساله

بحث مزیت رقابتی از دیرباز از مهم‌ترین موضوعات مطرح در دنیای مدیریت و تئوری‌های استراتژیک بوده است. مزیت رقابتی یکی از مهم‌ترین مباحث در تئوری‌های مدیریت استراتژیک تلقی ‌شود زیرا وجود مزیت رقابتی در یک سازمان به معنای عملکرد بهتر نسبت به رقباست و در کوتاه مدت سود آوری و در بلند مدت بقا و رشد سازمان را تضمین می‌کند. در عصر اطلاعات که فناوری‌هایی مثل وب و شبکه‌های رایانه ای گسترش یافته‌اند محیط سازمان نیز متلاطم تر شده است. با ظهور تجارت الکترونیک اهمیت مزیت رقابتی نه تنها کاسته نشده بلکه مهم تر و حیاتی تر شده است. در یک صنعت جا افتاده، هر کدام از رقبای اصلی، مزیت رقابتی خاصی را برای خود در نظر گرفته و حفظ می‌کنند تا جایی که در صنعت خودرو، شرکت ولوو بر امنیت، بنز بر لوکس بودن و تشریفاتی بودن، شرکت‌های آمریکایی بر راحتی و شرکت‌هایکره ای بر ارزان بودن تاکید نموده و هر یک بخشی از بازار را تصاحب کرده‌اند (عزیزی و کریمی، 1383)مزیت رقابتی، ترکیبی از عواملی داخلی و خارجی است که در یک محیط رقابتی سازمان را بسیار موفق تر از سایر سازمان‌ها می کند و رقبا نمی‌توانند به راحتی از آن تقلید کنند (فیورر و چهارباغی،1995)

یکی از ویژگی‌های بارز عصر حاضر، تغییرات فزاینده در دانش بشری و عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و تکنولوژیک است. در چنین شرایطی ، یکی از الزامات اساسی رقابت، شناخت ماهیت تغییرات و پیش بینی روند آتی بازار، فناور ی ها ، نوآوری‌ها ، ترجیحات و الگوهای رفتار مشتریان است و جستجوی مداوم برای یافتن روش‌های جدید مبارزه در بازارهای رقابتی همواره یکی از موضوعات اصلی در مباحث استراتژیک بوده است، که موجب خلق مفهوم مزیت رقابتی پایدار شده و عاملی برای حفظ بقای سازمان است. وبستر اعتقاد دارد هر تصمیم بازاریابی که براساس رفتار رقبا شکل نگرفته باشد، مانند حرکت کورکورانه در یک مسیر تاریک است. لذا در عصر دانشی و رقابتی امروز سازمان‌ها به جای رفتار واکنشی، انفعالی و تدافعی باید رفتار کنشی و پیشتازانه داشته باشند ، و قبل از وقوع حادثه به پیش بینی آن بپردازند. لذا هوشمندی رقابتی یکی از ابزارهای مدیریت استراتژیک و یکی از سریع‌ترین زمینه‌های رشد کسب وکار در دنیا به شمار می‌رود که از غافلگیری شرکت‌ها جلوگیری می‌کند و یکی از تکنیک‌های مهم برای ایجاد مزیت رقابتی است.

هوشمندی رقابتی بعنوان یک مفهوم ، یک بهبودی را در رقابت پذیری یک سازمان نشان می‌دهد. (Colakoglu,2011,p.1616) فرایند هوشمندی رقابتی، با تحلیل اطلاعات داخلی و محیطی سازمان، فعالیت‌های رقبای مستقیم و غیرمستقیم را در ابعاد مختلف پیگیری می کند. از این رو ، تحلیل مداوم محیط‌های درونی و بیرونی سازمان و تفسیر مستمر اطلاعات دریافتی از محیط ، تأثیر به سزایی در تصمیمات آتی مدیران برای موفقیت بیشتر سازمان خواهد داشت. در بعد کلان ، دستیابی به رشد اقتصادی بلند مدت و مداوم ، نیازمند تجهیز و تخصیص بهینه منابع در سطح ملی است و این کار ، بدون کمک بازارهای مالی -به ویژه بازار سرمایه کارآمد- به سهولت امکان پذیر نیست. بازار سرمایه، نقش به سزایی در ایجاد امکانات مالی و سرمایه ای برای رشد و توسعه اقتصادی کشورها داشته و تنها مکانی است که زمینه ساز تشکیل سرمایه است و با عملکرد مطلوب خود، منابع مالی موردنیاز واحدهای تولیدی را فراهم می‌کند. از آن جا که بازار سرمایه کارآمد ، نقش پررنگی در سلامت اقتصادی کشور دارد، اهمیت نقش هوشمندی رقابتی در شرکت‌های پذیرفته شده در این بازار پررنگ تر می‌شود.

به منظور حفظ آمادگی کسب و کارها برای مواجهه با فضای رقابتی حاکم ، علاوه بر چارچوب هوشمندی رقابتی ، مفاهیم دیگری نیز تعریف شده است که هر یک ادعا دارند که می‌توانند سازمان و مدیران را در زمینه غلبه بر شرایط متلاطم و رقابتی بازار یاری دهند و منجر به ایجاد عملکردی بهتر ، نسبت به رقبا ، گردند. اینکه آیا این ابزارهای متعدد قادر به انجام چنین کاری هستند یا خیر و یا اینکه کدامیک از این ابزارها با توجه به شرایط و مقتضیات هر کشور ، صنعت و شرکت مناسب تر است ، خود به بررسی‌های دقیق و پژوهش‌های علمی و روشمند نیازدارد. (چاوشی و جوادی پور فر،1391)

پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سؤال می‌باشد که آیا هوشمندی رقابتی بر مزیت رقابتی شرکت‌های تولیدی شهرستان رشت تاًثیر گذار است؟

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق