امروزه اثر تغذیه به لحاظ علمی و تجربی بر روند رو به رشد ورزشکاران در حین تمرینات ورزشی و مسابقات بر همگان اثبات گردیده است. اما دسته بندی مواد مغذی و اینکه چه میزان و در چه زمانی از آن استفاده نمایند، همواره مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. یکی از دسته‌ های غذایی که به جهت ورزشکاران همواره توصیه می گردد، کربوهیدرات‌ها[1] می باشند زیرا این درشت مغذی‌ها با اثر گذاری بر عضله‌های ورزشکاران، در صورت مصرف صحیح به لحاظ زمانی و میزان آن، توانایی آن را دارند که موجبات واماندگی دیررس را برای عضله ورزشکاران فراهم نموده و به عبارتی زمان رسیدن به خستگی را افزایش دهند. پژوهش حاضر که به روش توصیفی – نیمه تجربی ارائه گردیده، به هدف بررسی این موضوع که مصرف کربوهیدرات‌ها (ساکاروز ، فروکتوز و گلوکز[2]) بر ضربان قلب در پایان فعالیت، بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی را با بهره گرفتن از مطالعه كتابخانه‌ای و مطالعه میدانی بر روی ده نفر از ورزشكاران رشته تكواندو مورد بحث و بررسی قرار دهد. و به این لحاظ تمامی آزمودنی‌ها در 5 مرحله كنترل، دارونما، ساكاروز، فروكتوز و گلوکز مورد مطالعه قرار گرفته كه نتایج تحلیل واریانس همبسته بیانگر آن است كه مصرف هر سه كربوهیدارت مورد مطالعه، تفاوت معنی داری بر روی نمونه‌های انتخابی در مقابل زمانی كه هیچ گونه مصرف كربوهیدرات نداشته اند، نشان داده است. به عبارت دیگر مصرف كربوهیدارت در طولانی شدن زمان رسیدن به واماندگی نسبت به مرحله كنترل اثر مثبتی داشته، و موجبات افزایش توانایی ورزشكاران را فراهم نموده است.

كلید واژه : كربوهیدارت ، گلوکز ، ساكاروز ، فروكتوز

 مقدمه

تغذیه یک بخش بسیار جالب، ‌مفید و مهم در زندگی امروزه شمرده شده و اهداف آن گسترده و وسعت و پیچیدگی آن بسیار زیاد است. با وجود مطالعات و تحقیقات فراوان در علم تغذیه، موارد مبهم و بحث انگیز بسیاری هنوز در این علم به جا مانده است. امروزه افراد بسیاری به فعالیت‌های حركتی و ورزشی روزانه می‌پردازند. كه اطلاعات كافی در مورد نحوه و نوع استفاده از مواد غذایی مختلف در رژیم غذایی روزانه خود را ندارند. همچنین بسیاری از مشكلات و بیماری‌های افراد وابسته به رژیم غذایی نامناسب آنها است. بنابراین شناخت انواع مواد غذایی انرژی زا و غیر انرژی زا و نحوه تقسیم بندی آنها مورد توجه است. در این بین ورزشكاران كه نسبت به افراد عادی، از تحرك و فعالیت بیشتری برخوردارند، با شناخت دقیق از مواد غذایی می‌توانند به نتایج بهتری دست یابند. در این میان كربوهیدرات‌ها به عنوان درشت مغذی‌ها از جمله موادی هستند كه می‌توانند ورزشكاران را از یک منبع ذخیره گلیكوژن بی نیاز سازند. در این بین اثر كربوهیدرات‌ها بر افزایش استقامتی عضلات ورزشكاران، امری بسیار مهم محسوب می‌گردد كه با مصرف درست و صحیح آنها كه معمولا در برخی مواد غذایی مثل شكر، نشاسته، ذرت، كشمش و امثالهم به وفور یافت می‌شود، نسبت به تاخیر در زمان خستگی موجبات افزایش زمان تمرین خود را فراهم نمایند. بر این اساس ورزشكاران در كنار برنامه‌های ارائه شده برای آمادگی، می‌توانند با آشنایی و افزایش اطلاعات خویش در حوزه كربوهیدرات‌ها، و بكارگیری تغذیه مناسب و بهینه، تامین انرژی و سوخت كافی در جلسات تمرین و مسابقات را برای خود فراهم نمایند. در تحقیق حاضر اهتمام محقق بر آن است كه نگاهی ویژه بر كربوهیدرات‌ها در سه دسته گلوکز، فروكتوز و ساكاروز را داشته و اثرات آنها را بر تمرین ورزشكاران چه به لحاظ تئوری و چه از دیدگاه علمی و میدانی مورد بحث و بررسی قرار دهد.

1-1 بیان مسئله

تحقیقات نشان داده‌اند که تخلیه ذخایر گلیکوژن عضله سبب محدودیت مدت زمان اجرای عملکرد ورزشی می شود و خستگی در ورزشکاران بر اجرای عملکرد تاثیر منفی دارد و کربوهیدرات در به تاخیر انداختن خستگی مفید است. در ادبیات علمی موجود در مورد فواید نوشیدنی‌ها و مکمل‌های ورزشی بر بهبود عملکرد استقامتی توافق نظر زیادی وجود دارد، که بیشتر تحقیقات، فواید ترکیبات مختلف موجود در نوشابه‌های ورزشی و مکمل‌ها را در بهبود عملکرد استقامتی گزارش کرده اند. و خاطرنشان کرده‌اند که حداکثر فواید از نوشیدنی‌های محتوی قند 8-6 در صد بدست می‌آید. و این غلظت به جای فروکتوز، باید متشکل از گلوکز، ساکاروز و یا پلیمرها‌ی گلوکز باشد. این ترکیبات (پلیمرها‌ی گلوکز) سریعتر از فروکتوز جذب شده و سبب بهبودی بیشتر عملکرد می‌شوند.(ابیرلی[3]،2011)

در تحقیقی(بیات و همکاران،1384) تاثیر مصرف مکمل‌های کولین، عصاره گیاه سیج، اسیدهای آمینه شاخه دار و گلوکز بر عملکرد عضلانی و برخی از مکانیسم‌ها و محل‌های احتمالی ایجاد و بروز خستگی محیطی مورد بررسی قرار گرفت. آزمودنی‌ها برنامه ورزشی خاص فوتبال یا دوهای رفت و برگشت شدید متناوب تا خستگی را انجام دادند. طی سه مرحله قبل از مصرف مکمل‌ها، نیمه اجرای برنامه ورزشی و بلافاصله بعد از اتمام برنامه ورزشی 3 بار از سیاهرگ بازویی آزمودنی‌ها هر بار 5 سی سی نمونه خونی گرفته شد. در همان فاصله‌های زمانی، آزمودنی‌ها تستی را که میزان احساس خستگی و توانمندی را اندازه گیری می کند، انجام دادند و زمان فعالیت تا بروز خستگی و میزان درک فشار کار نیز در مرحله آخر برنامه ورزشی اندازه گیری شد. یافته‌های تحقیق حاضر نشان می دهد مصرف مکمل‌های کولین و عصاره گیاه موجب افزایش سطح کولین و استیل کولین و فعالیت نورون‌های کولینرژیک و در نتیجه حفظ توان انفجاری بی هوازی، کاهش میزان احساس واماندگی، افزایش میزان احساس توانمندی، افزایش زمان فعالیت بدنی تا بروز خستگی و کاهش درک فشار کار بازیکنان فوتبال مرد بزرگسال می شود.

بنابراین با بهره گرفتن از این تحقیقات، اثرات ارگوژنیکی سه نوع مکمل کربوهیدراتی بر ضربان قلب پایان فعالیت و بازگشت آن بعد از تمرین، وزمان رسیدن به واماندگی مورد بررسی قرار می‌گیرد و با شفاف سازی صحت و یا كذب اثرات ادعا شده و اینکه چه نوع مکمل کربوهیدراتی میتواند موثر واقع شود تا زمینه‌های مناسب جهت تجویز و یا رد استفاده از این نوشیدنی‌ها و شاید سایر نوشیدنی‌هایی که حاوی ترکیبات یکسانی با آنها هستند، در ورزشکاران رده‌های مختلف ملی، استانی و باشگاهی فراهم می‌گردد.

 1-2 ضرورت و اهمیت پژوهش

انجام فعالیت‌های ورزشی برخلاف دوران گذشته، صرفا به برخی اعمال و رفتارهای ورزشكاران در حین تمرین و مسابقه خاتمه نمی یابد، ‌بلكه امروزه ورزش با قبول قالب علمی برای خود در كنار تجربه، سعی در گسترش و تكمیل حلقه‌های تشكیل دهنده خود می باشد. در این میان علم تغذیه نیز به كمك ورزش شتافته و با توسعه شاخه‌های خود، به عنوان یكی از عوامل مهم موفقیت ورزشكاران، چه در شرایط تمرین و چه در شرایط مسابقه می‌باشد. در این میان كربوهیدرات‌ها به عنوان یكی از منابع غنی ایجاد انرژی برای ورزشكاران محسوب می‌گردد زیرا این مواد به جهت اثرگذاری بر روی عضلات ورزشكاران، موجب می‌گردند تا عضله‌ها دیرتر خسته شده و میزان فعالیت ورزشی افزایش یابد. از سویی دیگر معمولا ورزشكاران و به شكل موردی آن، ورزشكاران ایرانی، آن میزانی كه از رشته‌های ورزشی مورد علاقه خود اطلاع دارند، در خصوص علم تغذیه و علی الخصوص كربوهیدرات‌ها چندان اطلاع مهمی نداشته و شاید حوزه اطلاع آنان در حد مصرف نوشیدنی‌های انرژی زا و برخی مواد قندی محدود گردد. اما در عالم واقع، جایگاه كربوهیدرات‌ها و فراوانی آنان در برخی مواد غذایی و همچنین میزان و نحوه اثربخشی آنان بر روی عضله‌ها و همچنین زمان مصرف، از جمله مواردی است كه شاید كمتر ورزشكاری در مورد آن به میزان رشته ورزشی خود آگاهی داشته باشد. لذا اهمیت استفاده صحیح و به موقع از كربوهیدرات‌ها از جمله عواملی است كه موجب گردید پژوهش حاضر موضوع كربوهیدرات‌ها را مورد بحث و بررسی قرار دهد. از سویی دیگر، از آنجایی كه ورزش كشور به جهت كسب افتخارات در رشته‌های گوناگون در میادین جهانی اعم از المپیک و… و سوق یافتن برنامه ریزی‌های ورزشی به سوی قهرمان پروری، لزوم افزایش و ارتقاء ورزشكاران در خصوص شناخت دقیق از كربوهیدرات‌ها و نحوه مصرف و میزان بازدهی آنان، ‌از ضروریات پژوهش حاضر می‌باشد، اهتمام محقق بر آن است كه با دیدگاهی علمی به موضوع پرداخته و دغدغه‌های علمی در این خصوص تا حد امكان مرتفع گردد.

1-3 اهداف پژوهش

الف).هدف کلی

تعیین اثر سه نوع مکمل کربوهیدراتی بر ضربان قلب پایان فعالیت، بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی

ب).اهداف اختصاصی

1- تعیین اثر مصرف گلوکز 8 درصد بر ضربان قلب پایان فعالیت و بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی.

2- تعیین اثر مصرف فروکتوز 8 درصد بر ضربان قلب پایان فعالیت و بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی.

3- تعیین اثر مصرف ساکاروز 8 درصد بر ضربان قلب پایان فعالیت و بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی.

1-4 سؤالات پژوهش

سوال اصلی

آیا سه نوع مکمل کربوهیدراتی (گلوکز ، فروكتوز ، ساكاروز ) بر ضربان قلب پایان فعالیت، بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی در ورزشكاران رشته تكواندو اثر گذار است؟

سوال فرعی

آیا مصرف گلوکز 8 درصد بر ضربان قلب پایان فعالیت و بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی در ورزشكاران رشته تكواندو اثر گذار است. ؟

آیا مصرف فروکتوز 8 درصد بر ضربان قلب پایان فعالیت و بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی در ورزشكاران رشته تكواند اثر گذار است. ؟

آیا مصرف ساکاروز 8 درصد بر ضربان قلب پایان فعالیت و بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی در ورزشكاران رشته تكواندو اثر گذار است.؟

1-5 فرضیه‌ها

1- مصرف گلوکز بر ضربان قلب پایان فعالیت و بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی تاثیر معنی داری دارد.

2- مصرف فروکتوز بر ضربان قلب پایان فعالیت و بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی تاثیر معنی داری دارد.

3- مصرف ساکاروز بر ضربان قلب پایان فعالیت و بازگشت آن بعد از تمرین و زمان رسیدن به واماندگی تاثیر معنی داری دارد.

1-6 مفاهیم و واژه‌ها

كربوهیدارت‌ها: كربوهیدرات‌ها از اولین مواد غذایی هستند كه ساختمان شیمیایی آنها مشخص شد. این ماده غذایی در تغذیه انسان ارزش بسیار بالایی دارد و از كربن، هیدروژن و اكسیژن تشكیل شده است. نسبت هیدروژن به اكسیژن در تمام كربوهیدرات‌ها 2 به 1 است.

مونوساكاریدها: ساده ترین واحد ساختمانی كربوهیدراتها، مونوساكارید است كه عبارتند از: گلوکز ، فروكتوز و گالاكتوز.

گلوکز: یا دكستروز تنها كربوهیدارتی است كه در گردش خون عمومی بدن یعنی پلاسما و گلبولهای قرمز خون وجود دارد و به آن اصطلاحا قند خون می نامند.