چکیده……………………………………………………………………………………………………….1

فصل اول :مقدمه………………………………………………………………………………………2

فصل دوم: ی بر تحقیقات گذشته

   2-1 مدیریت بیماری گونه های Alternaria spp…………………………………………………………………….5

     2-2 عامل بیماری…………………………………………………………………………………………………………………6

    2-3 علائم بیماری لکه موجی………………………………………………………………………………………………..6

     2-4 چرخه بیماری و زیست شناسی………………………………………………………………………………………7

     2-5 تاریخچه بیماری لکه موجی……………………………………………………………………………………………9

     2-6 ترکیبات مورد استفاده در این پژوهش…………………………………………………………………………….10

     2-7 راه‌کارهای مدیریت لکه موجی………………………………………………………………………………………10

       2-7-1تدابیر مدیریت قبل از کشت……………………………………………………………………………………11

           2-7-1-1 انتخاب رقم…………………………………………………………………………………………………11

         2-7-1-2 انتخاب مزرعه……………………………………………………………………………………………….11

         2-7-1-3 از بین بردن ماده تلقیح زمستان گذران……………………………………………………………….12

     2-7-2 مدیریت در طول رشد گیاه……………………………………………………………………………………..12

         2-7-2-1 کنترل آفات و بیماریها…………………………………………………………………………………….12

         2-7-2-2 کوددهی………………………………………………………………………………………………………..12

         2-7-2-3 آبیاری…………………………………………………………………………………………………………..13

         2-7-2-4 برنامه پیش آگاهی……………………………………………………………………………………….13    2-8 تاریخچه کنترل لکه موجی سیب‌زمینی   ………………………………………………………………………….14

فصل سوم: مواد و روشها

   3-1 قارچهای مورد آزمایش……………………………………………………………………………………………… 33

   3-2 معرفی ترکیبات مورد استفاده………………………………………………………………………………………..33

             3-2-1 ایپرودیون +کاربندازیم با نام تجاری رورال‌تی‌اس…………………………………………….33

           3-2-2 کلروتالونیل با نام تجاری داکونیل…………………………………………………………………….34

           3-2-3 ترکیب بیولوژیک باسیلکس……………………………………………………………………………..34

         3-2-4 نمک بیکربنات سدیم………………………………………………………………………………………..34

       3-2-5 نمک کلرید کلسیم……………………………………………………………………………………………..34

       3-2-6 روغن میخک……………………………………………………………………………………………………….34

3-3 رقم سیب زمینی مورد استفاده……………………………………………………………………………………………..34

3-4 بررسی تاثیر ترکیبات در رشد قارچهای مورد مطالعه در آزمایشات زیست سنجی………………………38 3-5

بررسی تاثیر ترکیبات در جلوگیری از توسعه بیماری در محیط گلخانه……………………………………38

         3-5-1 نمکهای معدنی………………………………………………………………………………………………….38

         3-5-2 ترکیب بیولوژیک……………………………………………………………………………………………….38

       3-5-3 روغن میخک……………………………………………………………………………………………………..38

       3-5-4 سموم شیمیایی……………………………………………………………………………………………………38

3-6 روش های مورد آزمایش جهت اسپورزایی قارچAlternaria Solani …………………..41

3-7 محیط کشت‌های مورد استفاده ………………………………………………………………………………………41

       3-4-1 محیط کشت سیب زمینی هویج آگار………………………………………………………………….41

        3-7-2 محیط کشت سیب‌زمینی دکستروز‌آگار………………………………………………………………..42

       3-4-3 محیط کشت آب آگار………………………………………………………………………………………….42

3-8 آنالیز آماری…………………………………………………………………………………………………………………….42

فصل چهارم : نتایج و بحث

4-1 بررسی اثر ترکیبات در جلوگیری از رشد میسلیومیAlternaria spp. درون تشتک پتری……43

   4-2 بررسی اثر اسپوردهی Alternaria solani درآزمایشگاه …………………………………………….46

4-3 بررسی اثر ترکیبات در کاهش شدت بیماری لکه موجی سیب‌زمینی در محیط گلخانه…………..56

4-4 بررسی روش مایه‌زنی با Alternaria solani درگلخانه……………………………………………….57

فصل پنجم : نتیجه گیری کلی و پیشنهادات

   5-1 نتیجه گیری کلی…………………………………………………………………………………………………………77

   5-2 پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………..78

منابع………………………………………………………………………………………………………………………………….79

چکیده

بیماری لکه موجی یکی از بیماری‌های مهم و رایج بوده که در اکثر گیاهان خانواده سولاناسه ایجاد بیماری می کند. هم اکنون در ایران این بیماری

 مزارع سیب‌زمینی را بطور همه گیر تهدید می نماید. امروزه بدلیل گسترش این بیماری در مزارع سیب زمینی و هم‌چنین خسارت ترکیبات سمی به محیط زیست و انسانها استفاده از ترکیبات غیر سمی در کنترل لکه موجی سیب‌زمینی بسیار حائز اهمیت است. در این پژوهش تاثیر نمکهای بیکربنات سدیم (NaHco3)، کلرید کلسیم (CaCl2)، قارچکشهای رورال‌تی‌اس و داکونیل، ترکیب بیولوژیک باسیلکس و همچنین روغن میخک بر روی محیط کشتPDA در میزان رشد گونه های Alternaria solani و A. alternataمورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که همه قارچکشهای مورد آزمایش بجز داکونیل در بازدارندگی رشد میسلیومی این دو گونه موثر است. تفاوتهایی از نظر اثر بر سرعت رشد پرگنه قارچ در محیط آزمایشگاه دارا می‌باشند. قابل ذکر است که میزان بازدارندگی بسته به نوع ترکیب و گونه قارچی متفاوت بود. بیشترین بازدارندگی مربوط به قارچکش رورال‌تی‌اس با غلظت 30 پی‌پی‌ام‌ و نمک بیکربنات سدیم با غلظت 35 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر بود که موجب توقف کامل از رشد میسلیوم در دو گونه قارچی مذکور در شرایط آزمایشگاه شده است. به طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش در محیط آزمایشگاه نشان داد که افزایش غلظت ترکیبات با میزان جلوگیری از رشد میسلیومی قارچهای A. solani و A. alternata رابطه مستقیم دارد و همچنین تاثیر ترکیبات مورد آزمایش درکاهش

رشد A. solani بیشتر از A. alternata بود. در قسمت دیگری از این پژوهش میزان تاثیر این ترکیبات در کاهش شدت بیماری ناشی از گونه‌های قارچی مذکور روی رقم آگریا مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمایشات گلخانه ای حاکی از تاثیر قابل توجه ترکیبات مورد بحث در کاهش میزان بیماری لکه موجی سیب‌زمینی بود. حداکثر تاثیر رورال‌تی‌اس، داکونیل، بیکربنات سدیم، کلرید کلسیم، باسیلکس و روغن میخک در کاهش شدت بیماری به ترتیب 33/88 ، 93 ، 33/92، 93 ، 33/70 و 74 درصد بود. این بررسی مشخص نمود که تاثیر ترکیبات مورد آزمایش در محیط گلخانه در کنترل بیماری ناشی از A. alternataبیشتر از A. solani بود. به طور کلی نتایج نشان داد که استفاده از بیکربنات سدیم، باسیلکس و روغن میخک علاوه بر سموم شیمیایی در کنترل بیماری لکه موجی سیب زمینی امید بخش می‌باشد.

کلمات کلیدی: لکه موجی سیب زمینی، Alternaria solani ،Alternaria alternata

سیب زمینی گیاهی است با ارزش غذایی بالا که از نظر تولید و مصرف در جهان پس ازگندم، ذرت، برنج و جو مقام پنجم را دارد و در ایران پس از گندم مقام دوم را بخود اختصاص داده است. سیب زمینی به علت قدرت تولید بالا و سازگاری با دامنه بسیار وسیعی از اقلیم ها و به عنوان یک منبع غذایی، تولید آن رو به افزایش است. میزان تولید سیب زمینی در کشور 71/4 میلیون تن گزارش شده است. این محصول از جایگاه ویژه‌ای در کشورمان برخوردار است بطوریکه، از میان 140 کشور که هر ساله این محصول را تولید می‌کنند، ایران رتبه سیزدهم جهانی را دارا است (شهبازی و همکاران، 1390).

بر اساس آمار منتشر شده در سال زراعی 90-89 سطح زیر کشت سیب زمینی در ایران مجموعا برابر با 186 هزار هکتار، میزان کل محصول تولید شده 5/7 میلیون تن و میزان عملکرد محصول به طور متوسط بین 2/30067 کیلوگرم در هکتار (کشت آبی) تا 8/9858 کیلوگرم در هکتار (کشت دیم) بوده است. سطح زیر کشت سیب‌زمینی در استان خراسان رضوی برابر با 5869 هکتار، مقدار تولید محصول 41/168 تن و متوسط عملکرد محصول 96/28630 کیلو گرم در هکتار بوده است (آمارنامه کشاورزی 1390-1389).

سازمان خواروبار جهانی، سیب‌زمینی را به‌عنوان یک محصول كشاورزی اشتغال‌زا و تامین‌كننده امنیت غذایی در دنیا معرفی می‌کند. بنا بر اظهارات مقامات ارشد فائو اهمیت سیب‌زمینی در امنیت غذایی صدها میلیون نفر از مردم دنیا و به‌ویژه ساكنان كشورهای در حال توسعه كه سرانه مصرف سالیانه آنها بیش از 20 كیلوگرم است، نادیده گرفته شده و به این خاطر سازمان خواروبار جهانی، برای تاكید بر اهمیت این محصول و احیای آن سال 2008 میلادی را سال بین‌المللی سیب‌زمینی اعلام كرد. گفتنی است، طبق آمار و ارقام سازمان خواروبار جهانی بیشترین تولید سیب‌زمینی در سال 2005 میلادی به ترتیب به چین، روسیه و هند اختصاص داشته و ایران در این رتبه‌بندی، مقام سیزدهم را بین كشورهای دنیا دارد. سازگاری این گیاه به شرایط آب و هوایی مناطق مختلف به گونه‌ای است که هم اکنون در بیش از ۱۴۰ کشور جهان، سیب زمینی تولید می‌شود، با این حال به دلیل اثرات محدود کننده‌ی تنش‌های مختلف نظیر کم آبی و خشکی و نیز حرارت بالا، بیشترین میزان تولید و عملکرد این گیاه در کشورهای مناطق معتدله حاصل می‌شود (کاظمی و همکاران، 1390).

تقریبا 160 بیماری در مورد سیب زمینی وجود دارد که حدود 50 بیماری قارچی، 30 بیماری ویروسی، 10 بیماری باکتریایی، حدود 50 بیماری هم ناشی از عوامل نا شناخته می باشند (جعفر‌پور، 1370).

در این پژوهش از رقم آگریا بدلیل فراوانی و غالب بودن این رقم در منطقه استفاده کردیم.

بیماریهای ناشی از آلترناریا از متداول ترین بیماری ها در گیاهان متعدد در سر تا سر دنیاست. این بیماری‌ها روی برگ، ساقه، گل و میوه عمدتا گیاهان یکساله اثر می کنند. خسارت هایی که بر اثر آلترناریاهای مختلف روی میزبان ها ایجاد می شود، بالاترین جایگاه را بین هر یک از بیماریها دارد (ایزدپناه و همکاران،1389).

بیماری لکه موجی سیب زمینی با عامل A. solani و A. alternataیکی از رایج‌ترین بیماریهای سیب زمینی در مناطق سیب زمینی کاری است. میزبانهای اصلی آن درگیاهان سولاناسه سیب زمینی، گوجه‌فرنگی و فلفل هستند(نیرگارد، 1945). این بیماری بیشترین خسارت را به سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی در آمریکا، استرالیا، فلسطین، انگلیس و هند وارد میکند (شهبازی و همکاران، 1390).

سالیانه بین 38 تا 78 درصد محصول گوجه فرنگی و سیب‌زمینی درجهان در اثر این بیماری از بین
می رود (داتار و همکاران،1970؛ جونز و همکاران،1993؛ باسو، 1974). زخمهای بوجود آمده در اثر لکه موجی روی غده دارای شکل گرد و نامنظم و کمی فرورفته بوده و اغلب با یک حاشیه به رنگ ارغوانی تا قهوه ای تیره احاطه شده اند. بافتهای زیرین لکه ها چرمی، کرکی و خشک شده و معمولا به رنگ قهوه ای تیره در می آیند. زخم ها کیفیت و بازار پسندی غده را کاهش می دهد و عمدتا روی ارقام پوست سفید و قرمز که برای چیپس مصرف می شوند، ایجاد مشکل می‌کند (روشندل و همکاران،1388). این بیماری در انبار از طریق زخم موجود در غده‌ها سبب آلودگی و ایجاد پوسیدگی خشک می‌شود (فرانس و همکاران، 2001).

با توجه به اهمیت بیماری لکه موجی در استان خراسان رضوی و ایجاد خسارت ‌های زیست محیطی بر اثر باقی ماندن سموم شیمیایی بر روی گیاهان و عدم مدیریت صحیح مبارزه شیمیایی، استفاده از ترکیبات غیر سمی و معدنی به عنوان راهکار نوینی برای جایگزینی سموم شیمیایی توصیه شده است و در این پژوهش بررسی هایی روی چند ترکیب شیمیایی شامل رورال‌تی‌اس‌، داکونیل ، بیکربنات سدیم، کلرید کلسیم، باسیلکس و هم چنین روغن میخک برای بازدارنگی از رشدگونه‌های قارچی A. solani وA. alternata در محیط آزمایشگاه و گلخانه پرداخته شده است.

2-1 مدیریت بیماری ناشی از گونه های Alternaria spp. :

بیماری‌های حاصل از آلترناریا عمدتا با بهره گرفتن از ارقام مقاوم، بذر عاری از بیماری یا تیمار شده، و سم پاشی با قارچکشهای مناسب کنترل می شود. کودهای نیتروژنی معمولا میزان آلودگی به آلترناریا را کاهش می دهد. تناوب زراعی، حذف و سوزاندن بقایای گیاهی آلوده و ریشه کنی علف‌های هرز میزبان به کاهش بیماری برای کشت بعدی محصولات حساس کمک می کند (ایزد‌پناه و همکاران،1389).

2-2 عامل بیماری

1. solaniدارای کنیدی‌هایی با دیواره عرضی مورب و بعضی از آنها دارای دیواره طولی هستند. اسپورها معمولا به طور انفرادی تولید می شوند، اما می توانند زنجیر وار نیز باشند. اسپورها راست و یا تقریبا خمیده هستند و تنه آنها بیضوی تا کشیده است و به تدریج تا رسیدن به نوک دراز، باریک می شوند (رجبی،1379).

کلنی‌ها اکثرا قهوه ای بی‌رنگ هستند. کنیدی انفرادی، مستقیم یا به حالت چماقی وارونه است. واریته هایی که دارای برگهای نازک هستند برای بیماری لکه موجی دارای شرایط مساعد تری می باشند (الیس ، 1971).

1. alternataکلنی‌ها معمولا سیاه و یا گاهی خاکستری هستند. کنیدیوفورها به صورت منفرد، ساده و انشعابی رشد می کنند. معمولا دارای چندین دیواره طولی هستند و یکی از بزرگترین ساپروفیت هایی است که در اکثرگیاهان، مواد غذایی، خاک و یا بافت گیاهی به صورت جهانی یافت می‌شود.