فهرست مطالب

چکیده. ‌ز

مقدمه.. 1

الف) بیان مسئله.. 1

ب) سؤالات تحقیق: 1

پ) فرضیه‌های تحقیق: 2

ت) اهداف و کاربردهای تحقیق… 2

ث) سوابق انجام پژوهش…. 3

ج) روش تحقیق… 4

چ) ساختار و پلان تحقیق… 4

فصل اول: مفاهیم مقدماتی… 6

مبحث اول: بزهکاری… 6

گفتار اول: تعریف بزهکاری… 6

بند اول: تعریف حقوقی بزهکار. 8

بند دوم: تعریف جرم‌شناسی بزهکاری… 8

گفتار دوم: عوامل بزهکاری… 9

بند اول: عوامل فردی بزهکاری… 10

بند دوم: عوامل اجتماعی بزهکاری… 14

مبحث دوم: اطفال و نوجوانان.. 15

گفتار اول: تعریف لغوی اطفال و نوجوانان.. 16

گفتار دوم: تعریف حقوقی اطفال و نوجوانان.. 16

بند اول: تعریف اطفال و نوجوانان در حقوق ایران.. 18

بند دوم: تعریف اطفال و نوجوانان در اسناد بین‌المللی… 20

مبحث سوم: خانواده. 23

گفتار اول: مفهوم خانواده. 23

بند اول: خانواده از دیدگاه جامعه‌شناسان.. 24

بند دوم: خانواده از دیدگاه حقوق‌دانان.. 27

گفتار دوم: اهمیت خانواده در بزهکاری اطفال و نوجوانان.. 28

مبحث چهارم: رسانه.. 32

گفتار اول: تعریف رسانه جمعی… 32

بند اول: تعریف لغوی رسانه جمعی… 34

بند دوم: تعریف اصطلاحی رسانه جمعی… 34

گفتار دوم: مصادیق رسانه جمعی… 36

بند اول: رسانه‌های نوشتاری… 36

الف: مطبوعات و مجلات… 37

ب: کتب و مقالات… 40

بند دوم: رسانه‌های صوتی و تصویری… 41

الف: رادیو. 43

ب: تلویزیون.. 44

پ: سینما. 46

ت: ماهواره. 50

بند سوم: رسانه‌های مبتنی بر داده‌های دیجیتال.. 52

فصل دوم: نقش خانواده در بزهکاری اطفال و نوجوانان.. 55

مبحث اول: وضعیت و رفتار و ویژگی‌های خانوادگی… 55

گفتار اول: وضعیت اشتغال والدین… 57

گفتار دوم: سطح تحصیلات والدین… 61

گفتار سوم: میزان درآمد خانواده. 63

گفتار چهارم: تعداد اعضای خانواده. 67

مبحث دوم: ازهم‌گسیختگی کانون خانواده. 72

گفتار اول: زندگی والدین با یکدیگر. 72

گفتار دوم: ازدواج مجدد والدین… 75

بند اول: ازدواج پدر. 76

بند دوم: داشتن نامادری… 77

 

 

بند سوم: داشتن ناپدری… 80

گفتار سوم: نحوه رفتار والدین با یکدیگر. 81

گفتار چهارم: نابسامانی‌های موجود در خانواده. 86

بند اول: رابطه والدین با فرزندان.. 87

بند دوم: تبعیض در خانواده. 91

بند سوم: بزهکاری والدین… 94

الف: اعتیاد والدین… 96

ب: حبس والدین… 100

گفتار پنجم: نظارت و رسیدگی والدین… 101

بند اول: حضور پدر در منزل.. 103

بند دوم: اشتغال مادر. 107

بند سوم: میزان توجه و رسیدگی به مشکلات فرزندان.. 109

بند چهارم: میزان اطلاع والدین از روابط فرزندان.. 111

بند پنجم: نحوه برخورد والدین در قبال عمل خلاف فرزندان.. 114

بند ششم: پیگیری والدین جهت اصلاح رفتار فرزندان.. 117

فصل سوم: نقش رسانه‌های جمعی در بزهکاری اطفال و نوجوانان.. 122

مبحث اول: رسانه‌ها و تحریک به ارتکاب جرم.. 122

گفتار اول: اشاعه الگوهای تبلیغاتی انحراف آمیز. 125

بند اول: تبلیغات تجاری… 127

الف: استفاده از مضامین مبتذل و تصاویر مستهجن… 128

ب: پورنو گرافی خشونت آمیز. 131

ج: تبلیغ مصرف‌گرایی… 134

بند دوم: تبلیغات مذهبی… 137

بند سوم: تبلیغات سیاسی… 139

بند چهارم: تبلیغات نفرت‌انگیز. 142

گفتار دوم: عدم انطباق مضامین رسانه‌ای با وضعیت مخاطبین… 145

بند اول: ایجاد ترس و اضطراب… 147

بند دوم: عارضه بلوغ زودرس…. 149

بند سوم: اختلالات پنداری… 154

بند چهارم: فرهنگ پذیری انحراف آمیز. 155

الف: تخریب باورهای مذهبی… 158

ب: تخریب باورهای ملی… 160

بند پنجم: بزرگ‌پنداری… 162

گفتار سوم: قهرمان‌پروری… 165

گفتار چهارم: خشونت رسانه‌ای… 167

مبحث دوم: رسانه و تسهیل ارتکاب جرم.. 173

گفتار اول: عادی جلوه دادن بزهکاری… 175

بند اول: تئوری مشارکت هدایت‌شده. 176

بند دوم: مصادیق تئوری مشارکت هدایت شده. 178

الف: بی‌حجابی و بدحجابی… 180

ب: موسیقی و مبتذل.. 184

پ: برگزاری و شرکت در مجالس لهو لعب… 186

گفتار دوم: همسان‌سازی انحراف آمیز رسانه‌ای… 188

بند اول: روش اجرائی جرم.. 190

بند دوم: رفتار امضائی بزهکار. 191

گفتار سوم: همسان‌سازی رسانه در رفتار امضایی… 193

بند اول: کسب عناصر تحصیلی و تکنیکی… 195

بند دوم: انتقال تجربه و القا اعتماد مجرمانه.. 196

نتیجه‌گیری و پیشنهادات: 199

منابع و مآخذ: 202

چکیده

بزه‌کاری کودکان و نوجوانان علاوه بر آنکه امروزه یکی از دشواری‌های این گروه سنی است، خسارت‌ها و صدمه‌هایی هم برای بزه دیدگان و جامعه ایجاد می‌کند. از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی که نقش اساسی در کنترل و پیشگیری از بزه‌کاری کودکان و نوجوانان دارد، نهاد خانواده است. ازجمله نقش‌های مهم این نهاد، نقش کنترلی است. این کارکرد با رویکرد به حساسیت دوران کودکی و نوجوانی، اهمیت فراوان دارد. اگر نقش کنترلی خانواده دچار اختلال شود و نتوانند کنترل درست و مناسبی بر کودکان و نوجوانان اعمال کنند، خطر گرایش به بزه‌کاری در کودکان و نوجوانان افزایش می‌یابد.

کودکان و نوجوانان با الگوپذیری و همانندسازی خود باشخصیت‌های رسانه‌ها بدون در نظر گرفتن خیالی بودن آن‌ ها دست به ارتکاب جرم و جنایت می‌زنند. همین‌طور در افرادی که بنا به دلایل روحی و روانی و اجتماعی مستعد انجام ارتکاب بزه هستند، قدرت و توانایی لازم را برای انجام کار می‌دهد. برای جلوگیری از این امر باید روشی صحیح را خانواده‌ها و رسانه‌ها دنبال نمایند تا از اثرات این‌گونه رفتارها کاسته شود.

این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای، به بررسی نقش عوامل اجتماعی (با تأکید بر خانواده و رسانه) در بزهکاری اطفال و نوجوانان پرداخته و ویژگی‌های این اختلال را بیان کرده است. نتیجه‌های حاصل از این تحقیق، اثبات رابطه مستقیم بزهکاری کودکان و نوجوانان در صورت اختلال در رویکرد خانواده و رسانه و عدم توجه آنان به مطالب مضر برنامه‌ها و پیام‌های صادره از سوی رسانه و اختلافات و مشکلات خانوادگی است.

واژگان کلیدی: خانواده-رسانه-بزهکاری-جرم- اطفال – نوجوانان       

مقدمه

الف) بیان مسئله

در میان پدیده‌های اجتماعی نهاد خانواده از مهم‌ترین آن‌ هاست. نهادی که تمامی افراد و گروه‌ها با آن در ارتباط مستقیم بوده و ضمن ارتباط تنگاتنگ با اکثر نهادهای اجتماعی دیگر، نقش مهم و مؤثری را در نقل‌وانتقال اعتقادات و باورها و پایستارها ارزش‌های اجتماعی و به‌طورکلی فرهنگ و تمدن بشری داشته و دارد. اما رسانه‌ها با قدرت اسطوره‌ای خود در دنیای امروز بیشترین تعامل را با اطفال و نوجوانان دارند و می‌توانند در خلع والدین نقش پررنگ داشته باشند.

زندگی اجتماعی انسان به‌وسیله قواعد و هنجارها و ارتباطی که آنان با دیگران و محیط اطرافشان دارند تنظیم می‌شود. گاهی مواقع این قواعد و هنجارها و ارزش‌ها توسط عده‌ای از انسان‌ها نقض می‌شود که در بعضی از مواقع عنوان قانون‌شکنی و مجرمانه به خود می‌گیرد. بزهکاری اطفال و نوجوانان یکی از اشکال قانون‌شکنی است. بزهکاری اطفال و نوجوانان معلول علت‌های متفاوتی است. از آنجایی که خانواده و رسانه‌ها می‌توانند تأثیر بسزایی در تکامل و رشد و شکوفایی و همچنین افول و زوال آن‌ ها بنا به دلایلی داشته باشند و آنان را به‌سوی ارتکاب جرم و بزهکاری سوق دهند، لذا در این پژوهش به این موضوع می‌پردازیم که خانواده و رسانه تا چه اندازه می‌تواند در بزهکاری اطفال و نوجوانان مؤثر بوده باشد و آیا می‌توان با مدیریت در خانواده و رسانه نقشی در پیشگیری این مهم به وجود آورد.

ب) سؤالات تحقیق:

• خانواده به‌عنوان اساسی‌ترین واحد اجتماعی که تشکیل‌دهنده اساس جامعه است چگونه در بزهکاری اطفال و نوجوانان تأثیرگذار است؟
• رسانه‌های جمعی چگونه در بزهکاری اطفال و نوجوانان تأثیر می‌گذارند؟
• چگونه می‌توان با خانواده و رسانه از بزهکاری اطفال و نوجوانان کاست؟

پ) فرضیه‌های تحقیق:

با توجه به سؤالات مطرح‌شده در این تحقیق به بیان فرضیاتی پرداخته می‌شود که با تجزیه و بررسی و تحلیل این فرضیات نتایج نهایی تحقیق اخذ می‌گردد.

• خانواده می‌تواند بستری برای پرورش کودکان و نوجوانان بزهکار فراهم آورد.
• نقش جرم‌زایی رسانه‌های جمعی بیشتر در مورد کودکان و نوجوانانی که در ابتدای وادی راه سرنوشت‌ساز آن‌ هاست، به دلیل نداشتن آگاهی و شناخت و تجربه لازم و همچنین به دلیل عدم انطباق دادن مضامین و دلایلی از این قبیل می‌باشد.
• در متغیر خانواده عدم نظارت و رسیدگی آنان بیشترین تأثیر را بر بزهکاری اطفال و نوجوانان داشته است.
• با افزایش سواد رسانه ای و ارتقاء فرهنگ و استفاده صحیح از رسانه ها توسط خانواده ها و کنترل صحیح بر نمایش برنامه ها و داده های رسانه ای می توان از اثرات سوء و افزایش بزهکاری به خصوص در اطفال و نوجوانان کاست.
• عوامل اجتماعی مخصوصاً رسانه های ارتباطات جمعی می توانند از سریق آموزش و همزاد پنداری افراد مستعد برای ارتکاب بزه را به سمت و سوی بزهکاری سوق دهند.

ت) اهداف و کاربردهای تحقیق

ازآنجایی‌که خانواده و رسانه در زندگی کودکان و نوجوانان تأثیر بسزایی دارد، لذا با برشمردن و بررسی هرکدام می‌توان در جهت پیش‌گیری از ارتکاب جرم و همچنین کاهش دادن نقش جرم‌زایی این نهادها در جامعه قدمی روبه‌جلو نهاد و با ارائه راهکارهای لازم از ارتکاب جرم و وقوع بزهکاری پیشگیری کرد. رسوخ بزهکاری در میان اطفال و نوجوانان که آینده‌سازان فردای جامعه ما هستند و ریشه‌دار شدن آن موجب بیم و نگرانی بیشتری شده است. مسئله بزهکاری و انحراف اطفال و نوجوانان در جوامع مختلف موردتوجه صاحب‌نظران علوم اجتماعی و روانشناسی و متخصصان تعلیم و تربیت و جرم شناسان بوده که به‌عنوان یک پدیده اجتماعی نظم جامعه را به خطر می‌اندازد. خانواده و رسانه‌های جمعی به‌عنوان یک عنصر تأثیرگذار در صورت کارکرد نامناسب یکی از علت‌های تکوین جرم محسوب می‌شوند که مجهول‌ترین آن نیز به‌حساب می‌آیند. رفتار نامناسب والدین و عدم نظارت و دقت والدین و رواج فیلم‌های خشن و غیراخلاقی در بین اطفال و نوجوانان و استفاده ناصحیح از فنّاوری به‌عنوان عوامل ایجاد گسترش بزهکاری نیازمند بررسی‌های مختلف در این زمینه را خواهد داشت.

ث) سوابق انجام پژوهش

در خصوص خانواده و ارتباط آن با بزهکاری اطفال و نوجوانان تحقیقاتی از سوی روانشناسان و جامعه شناسان انجام گرفته است، ولی از لحاظ حقوقی صرفاً حسن اسدی در کتاب خود تحت عنوان «خانواده و حقوق آن» در سال 1387 و علیرضا حسنی در کتاب «حقوق فرزندان در خانواده» در سال 1388 و همچنین جاوید صلاحی در کتاب «بزهکاری اطفال و نوجوانان» در سال 1387 و دانش تاج زمان در خصوص اطفال بزهکار و غیره به بررسی قسمتی چند از موضوع پرداخته اند و همین طور است در خصوص رسانه ها که صرفاً رضا مرادی مدیران در کتاب «نقش رسانه ها در پیش گیری از وقوع جرم» در سال 1391 و رضا مظلومان در کتاب با عنوان «رادیو و تلویزیون و جرم» در سال 1355 و همچنین محمد رضا نادرپور، اصحاب حبیب زاده ، حسین افخمی در مقاله «نقش دوگانه رسانه های جمعی در پیش گیری وقوع جرم» در فصلنامه های علمی، پژوهشی در سال 1388 به بررسی در رابطه با این موضوع پرداخته اند.

ج) روش تحقیق

روش انجام‌شده در این تحقیق بر مبنای روش کتابخانه‌ای است. جهت دست‌یابی به منابع مطالعاتی علاوه بر کتابخانه شخصی خود، از کتاب‌ها و منابع علمی دیگر، کتابخانه ملی، کتابخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان، کتابخانه دانشگاه پیام نور گرگان، کتابخانه عمومی میرفندرسکی گرگان و کتابخانه عمومی شهر فاضل‌آباد و کتابخانه دادگستری گلستان و پژوهشکده علوم انسانی گرگان و کتابخانه دانشگاه قم و از سایت‌های معتبر اینترنتی استفاده شده است.

چ) ساختار و پلان تحقیق