مقدمه…………………………………… 1

فصل اول : کلیات …………………………. 4

مبحث اول : مفهوم تضامن و اقسام آن ……………. 5

گفتار نخست : مفهوم تضامن………………… 5

بند اول : تضامن طلبكاران …………………. 5

بند دوم: تضامن بدهكاران ………………….. 6

گفتار دوم : اقسام تضامن ………………… 7

بند اول : تضامن مثبت و منفی……………….. 7

الف) تضامن مثبت یا تضامن طلب………………. 7

ب) تضامن منفی یا تضامن سلبی ………………. 8

بند دوم : تضامن كامل و ناقص……………….. 9

بند سوم : تضامن عرضی و طولی ………………. 10

مبحث دوم: منابع مسئولیت تضامنی……………….. 11

گفتار نخست: تضامن قراردادی ……………… 11

گفتار دوم : تضامن قانونی ……………….. 15

مبحث سوم : آثار تضامن………………………. 17

گفتار اول : آثار وحدت دین ………………. 17

بند اول : امكان مراجعه طلبكار به هر یک از مسئولان برای دریافت تمام دین…………………………………….. 17

بند دوم : برائت ذمه تمام بدهكاران در صورت وفای به عهد از سوی یكی از متضامنان ……………………………….. 19

بند سوم : حق استناد به ایرادات مشترك توسط هر بدهكار متضامن   20

گفتار دوم : آثار تعدد روابط …………….. 20

بند اول: گذاشتن شرط در رابطه بدهكار با طلبكار . 20

بند دوم : تهاتر …………………………. 20

بند سوم : تبدیل تعهد …………………….. 22

بند چهارم : مالكیت مافی الذمه …………….. 23

گفتار سوم: آثار نمایندگی متقابل ………… 23

بند اول: زمان ………………………. 24

بند دوم: درخواست تجدیدنظر…………………. 24

فصل دوم : مسئولیت تضامنی در حقوق مدنی ……… 25

مبحث اول : مسئولیت تضامنی در عقد ضمان ………… 26

گفتار اول : مفهوم ضمان …………………. 26

گفتار دوم : ضمان و تضامن ……………….. 27

بند اول : وجوه اشتراك ……………………. 28

بند دوم : وجوه اختلاف …………………….. 28

گفتار سوم : ماهیت عقد ضمان ……………… 29

گفتار چهارم : ضمان وثیقه ای و تضامنی…….. 30

بند اول : ضمان وثیقه ای………………….. 31

الف) بقاء ذمّه مضمون عنه…………………… 31

ب) ابراء مضمون عنه ………………………. 31

پ )بقاء وثائق دین………………………… 31

ت) امكان اقاله ضمان………………………. 32

ث) عدم امكان ضمان مضمون عنه از ضامن ……….. 32

بند دوم : ضمان تضامنی…………………….. 33

الف) اثر ضمان تضامنی……………………… 33

ب) اثر ضمان یک نفر به نفع چند نفر………….. 34

پ) ضمان دو ضامن از یكدیگر…………………. 34

مبحث دوم : مسئولیت تضامنی در غصب……………… 34

گفتار اول : مفهوم غصب و اركان تشكیل دهنده آن    35

گفتار دوم : مبنای تضامن در غصب………….. 36

گفتار سوم : مسئولیت ایادی متعاقبه در مورد غصب   37

بند اول : ضمان غاصبین نسبت به عین در رابطه مالك با غاصبین    39

الف) ابراء مالك و رجوع از حق نسبت به عین مال… 39

ب) انتقال حقوق مالك به یكی از غاصبان……….. 41

 

 

پ) تهاتر بین مالك و یكی از غاصبان در مورد عین . 42

بند دوم : ضمان غاصبین نسبت به منافع در رابطه مالك با غاصبین 42

الف) ابراء مالك نسبت به منفعت……………… 43

ب) انتقال حقوق مالك نسبت به منفعت به یكی از غاصبان  44

پ) تهاتر بین مالك و غاصبان در مورد منافع …… 44

گفتار چهارم : رابطه غاصبان با یكدیگر ……. 44

بند اول : ترتیب رجوع غاصبان به یكدیگر نسبت به عین مال    45

بند دوم : ترتیب رجوع غاصبان به یكدیگر در صورت غرور  46

بند سوم : توزیع مسئولیت در مورد ضمان منافع …. 47

مبحث سوم : مسئولیت تضامنی در سایر قوانین……….. 47

گفتار اول : مسئولیت تضامنی كارگران متعدد… 48

بند اول : مبنای حقوقی مسئولیت كارفرما در برابر ثالث زیان دیده    48

بند دوم: شرایط تحقق مسئولیت كارفرما………… 49

الف) خسارت از طرف كاركنان اداری یا كارگران وارد آمده باشد    49

ب) زیان وارده به هنگام كار یا به مناسبت انجام آن باشد    49

بند سوم : امكان رجوع زیان دیده و كارفرما به كارگر یا كارمند مسئول 50

گفتار دوم : مسئولیت تضامنی چند قیم ……… 52

گفتار سوم: مسئولیت تضامنی مالکین جدید بیمه. .53

گفتار چهارم: مسئولیت تضامنی در قانون ثبت… 53

فصل سوم: مسئولیت تضامنی در حقوق تجارت ……… 56

مبحث اول: ضمان در حقوق تجارت ………………… 57

گفتار اول: تضامن طولی و عرضی …………… 57

گفتار دوم: موارد بری شدن ضامن از مسئولیت .. 58

بند اول : وفای به عهد ……………………. 58

بند دوم : اقاله …………………………. 58

بند سوم : ابراء………………………….. 59

الف)ضمان ناقل ذمه………………………… 59

1)ابراء ازبعض دین………………………… 59

2)ابراء از تمام دین………………………. 59

ب)ضمان ضم ذمه به ذمه …………………….. 60

بند چهارم : تبدیل تعهد ………………….. 60

بند پنجم : تهاتر…………………………. 61

بند ششم : مالكیت ما فی الذمه………………. 61

گفتارسوم : عدم الزام ضامن به تادیه دین با حال شدن قروض مؤجل تاجر ورشكست62

مبحث دوم : مسئولیت تضامنی در اسناد تجاری ………. 63

گفتار اول : مسئولیت تضامنی در برات………. 63

بند اول : تكالیف دارنده برات جهت استفاده از مزایای مسئولیت تضامنی ……………………………………….. 64

بند دوم : آثار عدم اعمال تكالیف قانونی توسط دارنده 66

الف) رجوع به براتگیر …………………….. 67

ب) رجوع به برات دهنده…………………….. 67

پ) رجوع به ظهرنویس ها…………………….. 68

ت) رجوع به ضامن………………………….. 69

گفتار دوم : مسئولیت تضامنی در سفته………. 70

بند اول : مسئولیت صادركنندگان متعدد سفته……. 71

بند دوم : استثناء وارده بر اصل تساوی صادركنندگان متعدد سفته 72

گفتار سوم : ضمانت در اسناد تجاری………… 73

بند اول : تعهدات اطراف ضمان در مقابل یكدیگر…. 75

الف) تعهد ضامن در مقابل دارنده ……………. 75

1- تضامنی بودن مسئولیت ضامن……………….. 75

2- محدودیت مسئولیت ضامن به مسئولیت مضمون عنه .. 76

ب) تعهد مضمون عنه نسبت به پرداخت وجه……….. 76

پ) تعهد مضمون عنه در مقابل ضامن……………. 77

ت) تعهد مسولان دیگر برات در مقابل ضامن………. 78

بند دوم : ضمانت از ضامن…………………… 78

گفتار چهارم : مسئولیت تضامنی در چك………. 79

بند اول : مسئولیت تضامنی صادر كننده چك و ظهرنویس ها 80

الف) رعایت مهلت در مراجعه به بانك………….. 80

ب) اقامه دعوی……………………………. 81

بند دوم : شكایت كیفری چك………………….. 81

بند سوم : مسئولیت تضامنی نماینده و صاحب حساب در چك 82

بند چهارم : مسئولیت صادركنندگان چك از حساب مشترك    83

مبحث سوم : بررسی مسئولیت تضامنی در شركت تضامنی….. 84

گفتار اول : اسم شركت …………………… 85

گفتار دوم : میزان مسئولیت شركا …………. 86

مبحث چهارم : بررسی مسئولیت تضامنی در شركت با مسئولیت محدود    87

گفتار اول : اسم شركت …………………… 88

گفتار دوم : ضمانت اجرای عدم رعایت شرایط تشكیل شركت با مسئولیت محدود…………………………………… 89

بند اول : بطلان شركت ……………………… 89

بند دوم : نتایج بطلان شركت ………………… 91

بند سوم : مسئولیت مدنی ناشی از بطلان شركت …… 92

مبحث پنجم : بررسی مسئولیت تضامنی در شركت سهامی….. 93

گفتار اول : مسئولیت مؤسسان شركت ………… 94

گفتار دوم : بطلان شركت ………………….. 95

گفتار سوم : قراردادهای مدیران با شركت …… 96

گفتار چهارم : شخص حقوقی سهامدار به عنوان مدیر شركت  97

گفتار پنجم : مسئولیتهای مدنی مدیران و مدیرعامل  98

بند اول : مسئولیت عادی……………………. 99

بند دوم : مسئولیت تضامنی………………….. 100

نتیجه گیری و پیشنهادات………………………….  102

منابع   105

مقدمه

بیان مسأله

مسئولیت تضامنی یعنی اینكه برای انجام یک تعهد، حداقل دو نفر مسئولیت داشته باشد، بطوریكه اگر آن تعهد انجام نشود متعهد له اختیار داشته باشد كه از هر یک از آنان به طور مستقل، انجام آن تعهد را به صورت كامل بخواهد. در حقوق ایران، مسئولیت تضامنی بیشتر در حقوق تجارت وجود دارد و در خارج از امور تجارت، خلاف اصل است و تنها در صورتی پذیرفته می شود كه در عقد تصریح شود. به عبارت دیگر، گفته می شود كه در حقوق تجارت ایران اصل بر مسئولیت تضامنی است ولی در حقوق مدنی ایران مسئولیت تضامنی، جنبه استثنایی دارد.

از جمله موارد مسئولیت تضامنی مورد مذكور ماده 249 ق. ت می باشد كه در آن صادر كننده و محال علیه و ظهر نویس ها در مقابل دارنده برات مسئولیت تضامنی داشته و همچنین ضامنی كه ضمانت هر یک از آنان را نموده با كسی مسئولیت تضامنی دارد كه از او ضمانت نموده است. ضمانت در حقوق تجارت، سبب ضم ذمه به ذمه است برخلاف حقوق مدنی كه قائل بر نقل ذمه به ذمه می باشند یعنی با عقد ضمان دین از ذمه مضمون عنه به ذمه ضامن منتقل می شود و در نتیجه در حقوق تجارت در صورت ابراء ضامن، از ناحیه دارنده، ذمه مضمون عنه مشغول باقی می ماند برخلاف حقوق مدنی كه ذمة هر دو بری می شود. از موارد دیگر مسئولیت تضامنی ماده 19 ق. ص . چك می باشد كه بیان داشته در صورتی كه چك به وكالت یا نمایندگی از طرف صاحب حساب صادر شده باشد صادر كننده و صاحب حساب متضامناً مسئول پرداخت چك هستند و به علت وجود تضامن، اجرائیه علیه هر دو نفر صادر می شود. از موارد دیگر مسئولیت تضامنی مسئولیت شركای شركتهای تضامنی می باشد كه حداقل از دو نفر تشكیل شده و مسئولیت شریک علاوه بر اینكه شخصی است، تضامنی نیز هست و در صورت انحلال شركت، هر یک از شركا مسئول پرداخت تمام دیون شركت است. در این تحقیق سعی بر آن شده كه مفهوم و آثار مسئولیت تضامنی و مصادیق آن در حقوق ایران بررسی شود.

سؤالات اصلی تحقیق:

1- قاعدة كلی مسئولیت در حقوق تجارت چیست؟

2- آیا در حقوق مدنی ایران می توان مسئولیت تضامنی را به عنوان یک قاعده پذیرفت؟

3- آیاظهرنویس می تواند مسئولیت تضامنی خود را در مقابل دارنده یا دارندگان جدید با قید عبارت( بدون تضمین) محدود كند؟

4- در شركتهای تضامنی هرگاه بر اثر انتقال سهم الشركه یكی از شركاء، شخص دیگر وارد شركت شود مسئولیت او چگونه است؟

فرضیه های تحقیق :

1- در حقوق تجارت ایران، قاعده كلی مسئولیت، مسئولیت تضامنی است

2- از استقراء در مواد مختلف قانونی، می توان در حقوق مدنی ایران نیز برای حمایت از طلبكار، مسئولیت تضامنی را پذیرفت

3- ظهرنویس طبق اصل كلی ماده 249 ق. ت نمی تواند با قید شرط خلاف، مسئولیت خود را محدود نماید.

4- هرگاه بر اثر انتقال سهم الشركه یكی از شركاء شخص دیگر وارد شركت شود، متضامناً با سایر شركا مسئول قروضی هم خواهد بود كه شركت، قبل از ورود او داشته است.

اهداف تحقیق :

هدف از ارائه این تحقیق، پرداختن به مسئولیت تضامنی و بررسی آثار آن و موارد كاربرد آن می باشد و با جمع آوری مطالب، متوجه می شویم كه در حقوق مدنی ایران مسئولیت تضامنی یک نوع مسئولیت خلاف اصل و احتیاج به صراحت در عقد و قانون داشته و بیشتر در حقوق تجارت و جهت حمایت هر چه بیشتر از متعهد له و طلب او می باشد لیكن در حقوق مدنی نیز برای حمایت از طلبكار می توان قائل بر مسئولیت تضامنی شد.

پیشینه تحقیق:

در مورد مسئولیت تضامنی و موارد آن در حقوق ایران ،كتاب یا تحقیق مستقلی انجام نشده است اما بسیاری از حقوقدانان به صورت مختصر و گذرا هر كدام راجع به قسمتی از موضوع بحث نموده اند از جمله می توان به موارد زیر اشاره كرد:

1- اسكینی، ربیعا، حقوق تجارت، ج3، ص 140: «دارنده برات، طبق ماده 249 ق.ت در صورت پرداخت نشدن برات در سر وعده می تواند پس از اعتراض عدم تأدیه علیه هر یک از مسئولان برات اقامه دعوی نماید. و همین حق را هر یک از ظهرنویس ها نسبت به ما قبل خود دارد. این قواعد، جز اجرای قواعد كلی مسئولیت تضامنی نیست»

2- جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ضمان عقدی در حقوق مدنی، ص 250 « مقصود از ضمان تضامنی آن است كه به موجب عقد ضمان، بستانكار بتواند طلب خود را چه از مدیون اصلی و چه از ضامن مطالبه كند.»

3- كاتوزیان، ناصر، نظریه عمومی تعهدات، ص140« مسئولیت تضامنی وسیلة تأمین وصول طلب و وثیقه شخصی به سود طلبكار است، تضامن به مقدار بدهی بدهكاران، چیزی نه می افزاید و نه كم می كند.»

روش تحقیق :

روش تحقیق، روش كتابخانه ای بوده كه با بررسی و مطالعه كتابها و دیگر منابع موجود در خصوص موضوع، به جمع آوری اطلاعات و نقد و بررسی موضوع پرداخته می شو