ویژگی های کودک

با توجه به آنچه در مورد فرایند رشد می آید کودکان در این مقطع سنی به طور خلاصه و با جمع تمام جنبه‌های رشد جسمی- حرکتی، شناختی، عاطفی دارای ویژگیهای زیر می‌باشند:

• تمایل به خود محوری و خودمرکزی دارند و اساساً هر چیز از دیدگاه و دریچه چشم خود می‌بینند.
• تمایل به یادگیری از طریق اشیای واقعی و عینی و تجربه‌های دست اول دارند، زیرا توانایی تفکر انتزاعی و استدلال هنوز در آنان رشد نیافته است. بنابراین از طریق بازی و فعالیت به نحوه بهتری یاد می‌گیرند.
• تأمل کوتاهی می‌کنند، یعنی توانائی برای تمرکز کردن و توجه به فعالیتها را برای مدت طولانی ندارند. مدت زمان توجه آنان حدوداً ۷ تا ۱۵ دقیقه در هر دوره زمانی است که این زمان برای فعالیتهای جسمانی و ذهنی مانند قصه گویی، ساختمان سازی، بازی با شن و مواردی از این قبیل متناسب است.
• برای یادگیری، کنجکاو، خودجوش و مشتاق هستند و به امور تازه با علاقه پاسخ می‌دهند. هنوز به فعالیتهای گروهی عادت ندارند بنابراین از فعالیتهای گروهی کوچک بهره بیشتری می‌برند.
• نمی‌توانند به مدت طولانی ساکت و آرام بنشینند، زیرا نیازی درونی برای تحرک و فعالیت جسمی در این سنین وجود دارد.
• از تکرار، به ویژه قصه و داستان و اشعار لذت می‌برند.
• به طور طبیعی و با طیب خاطر به موسیقی و اشعار دارای وزن و قافیه پاسخ می‌دهند.

البته گرچه ویژگی های مشترکی در هر گروه سنی وجود دارد، تفاوتهای فردی در کودکان هم از نظر میزان رشد و هم قابلیت‌ها و توانایی‌هایشان وجود دارد. کودکان ۶-۳ ساله نیز از بسیاری جهات با یکدیگر تفاوت دارند (عمادی، ۱۳۹۰).

 ۳-۴-کودک و نیازهای اجتماعی

اگر چه شرایط خلقتی انسان، به مانند یک بوم ساخت شرایط زیست او را از نظر طبیعی فراهم ساخته است، ولی دو وجه که لازمه استمرار حیات او بر سطح زمین است، امکان ادامه زیست را برای انسان توجیه می کند. این دو وجه، یکی نیاز طبیعی انسان است و دیگری نیازی است که از نظر اجتماعی بر او مرتبط است. همانطور که از نظر طبیعی و علم رغم فراهم بودن شرایط آن در وجود انسان، نیاز به نفس کشیدن، خوابیدن و غذا خوردن از لازمه های گردش کار حیات طبیعی او محسوب می شود. بنابراین باید هوایی برای تنفس، جای راحت برای خوابیدن و غذای سالمی برای خوردن او فراهم باشد. به همان نسبت نیز انسان به منظور تأمین نیازهای اجتماعی اش لازمه هایی دارد. شرایط طبیعی به مثابه پرنده ای است که همه گونه امکانی برای آن از نظر خلقتی فراهم شده و نیاز اجتماعی لازمه پرواز این پرنده و حد و مرز پرش و چگونه پریدن او را مهیا می سازد.

نیازهای اساسی کودک، قابل دسترسی و حصول است. فقط این نکته قابل اهمیت است که شرایط مناسب رشد کودک، همواره به صورت کامل و یک جا فراهم نیست. از یک بشر با دست درازی در طبیعت و با مصرف هزینه های فراوان به تولد آزمایشگاهی انسان پرداخته از سوی دیگر شرایط لازم زندگی کودکان را در نقاط مختلف جهان با تفاوت های بسیاری همراه ساخته است. صرف نظر از نیازهای اجتماعی انسان که کودک نیز جزیی از آن است، مهمترین نیاز کودک به قرار زیر است :

• مراقب جسمی که نیازمند خانه یا پناهگاه مناسب، غذا، استراحت و بهداشت است.
• حمایت که شامل امنیت و حمایت در برابر سوء استفاده ها و آسیبهای جسمی است.
• امنیت، مراقبت، حمایت و نظارت بر شرایط او که باید با رفتار اجتماعی قابل قبول و در موقعیتی منسجم وجود داشته باشد.
• عشق، محبت، عاطفه و احترام که کودک بتواند در هنگام بروز فشارها احساس راحتی کرده و با مهربانی نگهداری شود.

هنگامی که کودک در خانواده از نظر نیازهای فوق تأمین نباشد، این وظیفه ی مسئولان آموزشی و محلی است که در برابر این شرایط از کودکان حمایت کنند (شارپ و کاوی، ۱۳۷۹؛ ۱۳-۹ ).

میاپرینگل[۱] پیشنهاد می نماید که کودکان باید در برابر چهار نوع نیاز عاطفی اساسی و به منظور ورود به مرحله بزرگسالی تأمین باشند. این نیازهای عاطفی شامل محبت و امنیت، تجاربی که کودک یافته است ( تجارب جدید )، تعریف و تمجید و شناخت و بالاخره احساس مسئولیت می باشد (داگلاس، ۱۳۷۴؛ ۲۲).

نیازهای کودک به منظور اجتماعی بار آمدن وی، در سه فضا قابلیت برآورده شدن دارد. این سه فضا شامل فضای خانوادگی، فضای آموزشی و فضای عمومی است. فضای عمومی شهر برای کودک را می توان در قالب فضاهای مختلفی از شهر متصور شد. فضای عمومی محله و شهر، فضای همبازی ها و همشاگردی ها، مراکز جمعی مربوط به امور فرهنگی و پرورش کودک مانند کتابخانه ها، مراکز مذهبی، تالارهای اجتماعات، موزه ها، فرهنگسراها، سینما و تئاترها، تالارهای ورزشی، خیابانها و معابر عمومی از جمله نقاطی است که علاوه بر خانه و مدرسه به تماس با کودک می پردازند.

مطالعاتی که توسط گروه تحقیقاتی محیط کودکان[۲] در آمریکا انجام شده، حاکی از ان است که به منظور بهبود شرایط کودکان و مرتفع ساختن نیاز آنان باید به برنامه ریزی و تحقیق در زمینه نوع و نقش اسباب بازی کودکان، کودکان و حیوانات، کودکان و همسایگان، تحرک اجتماعی محله و کودکان محله، بازیهای سلامتی بخش، فضای خانه، فضای مدرسه، موزه کودکان، کودکان و آب، کودکان و بهداشت محیطی، کودکان خیابانی و خانواده های بی سرپرست، تصویرهای ذهنی کودکان از شهر، کودکان و گیاه کاری و زراعت، روانشناسی محیطی کودکان، کودکان و محیط های الکترونیکی، سیاست های حفاظت از کودکان، سلامتی کودکان، آموزشی محیطی و محیط آموزشی کودکان، دسترسی کودکان به فضاهای عمومی، محیط تولد و خردسالی کودکان، حفاظتهای محیطی کودکان، کودکان و محیط های فشار، نحوه دسترسی کودکان به فضاهای عمومی و دوران بلوغ کودکان پرداخت. در این زمینه ها، تحقیقات گسترده ای صورت پذیرفته است ( Http../Web.Gc.Cuny ). این اقدامات، ضمن آنکه به شناخت نیازهای کودکان در ابعاد طبیعی و اجتماعی کمک می کند، در بهبود شرایط رشد آنان نقش تعیین کننده ای دارد. چنانچه نیاز اجتماعی کودکان در محدوده مربوط به خود و شرایط کودکی آنان و آنگونه نیازهایی که او را برای جامعه ی فردا آماده می کند، به خوبی مورد برنامه ریزی قرار گیرد در این مرحله نقش مراکز جمعی خدماتشان برای رفع این نیازمندی ها به خوبی معین گردد، دستیابی به جامعه سالم و بدون عارضه های اجتماعی خاص، دور از ذهن نخواهد بود (شیعه،۱۳۸۵: ۴۲-۳۹).

[۱] Mia Pringle

[۲] Children,s Enviroment Research Group