1 فصل اول: کلیات

 

  1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

2 1-2- تاریخچه کشت چای در جهان و ایران………………………………………………………………………..

 

3 1-3- سطح زیر کشت و تولید چای در جهان و ایران……………………………………………………………

 

4 1-4- گیاه‌شناسی چای و جایگاه آن در علوم باغبانی……………………………………………………………..

 

7 1-5- تهیه و تولید چای (صنعت چای) ………………………………………………………………………………

 

8 1-6- ارزش غذایی و دارویی چای……………………………………………………………………………………..

 

8 1-7- اهمیت نماتدهای انگل گیاهی به‌ویژه نماتدهای مولد زخم ریشه…………………………………..

 

9 1-8- مشخصات جنس 1936 Pratylenchus Filipjev,. ………………………………………………………

 

10 1-9- نماتد مولد زخم ریشه چای (Tea root lesion nematode) ………………………………………….

 

11 1-9-1- مشخصات گونه Pratylenchus loosi Loof, 1960…………………………………………………

 

11 1-9-2- دامنه میزبانی نماتد مولد زخم ریشه چای (P. loosi) ……………………………………………….

 

13 1-9-3- علائم آلودگی نماتد مولد زخم ریشه چای (P. loosi) ……………………………………………..

 

14 1-9-4- انتشار و بقای نماتد مولد زخم ریشه چای در خاک………………………………………………….

 

16 1-9-5- زیست‌شناسی نماتد مولد زخم ریشه چای………………………………………………………………

 

16 1-9-6- همبستگی دما و رطوبت با دینامیک جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای…………………….

 

17 1-9-7- راهكارهای مدیریت مبارزه با نماتد مولد زخم ریشه چای…………………………………………

 

19 1-10- میزان برداشت عناصر غذایی توسط گیاه چای…………………………………………………………….

 

20 1-11- عناصر غذایی و اهمیت آن در چای …………………………………………………………………………

 

20 1-12- نقش جداگانه هر یک از عناصر غذایی………………………………………………………………….

 

23 1-12-1- نیتروژن……………………………………………………………………………………………………………

 

23 1-12-2- پتاسیم………………………………………………………………………………………………………………

 

23 1-12-3- فسفر……………………………………………………………………………………………………………

 

23 1-13- تعریف مسأله و بیان اهداف اصلی تحقیق………………………………………………………………….

 

24 فصل دوم: ی بر مطالعات انجام شده

 

  2-1- تحقیقات صورت گرفته در زمینه‌ ارتباط نماتدها با عناصر غذایی …………………………………..

 

26 2-2- مطالعات انجام شده روی نماتد مولد زخم ریشه چای…………………………………………………..

 

29 2-2-1- مطالعات انجام شده در دنیا……………………………………………………………………………………

 

29 2-2-1-1- روش‌های زراعی موثر در کنترل نماتد مولد زخم ریشه چای…………………………………

 

30 2-2-1-2- انتخاب ارقام متحمل و مقاوم ……………………………………………………………………………

 

31 2-2-1-3- روش‌های شیمیایی موثر در کنترل نماتد مولد زخم ریشه چای………………………………

 

31 2-2-1-4- همبستگی بافت، pH و درصد ماده آلی خاک با جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای

 

31 2-2-1-5- همبستگی عناصر غذایی با جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای…………………………….

 

32 2-2-2- مطالعات انجام شده در ایران………………………………………………………………………………….

 

32 فصل سوم: مواد و روش‌ها

 

  3-1- نمونه‌برداری برای بررسی میزان جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای و انجام آزمون خاک..

 

36 3-2- استخراج نماتد مولد زخم ریشه چای (از خاک و ریشه) ………………………………………………

 

39 3-2-1- استخراج نماتد از خاک…………………………………………………………………………………………

 

40 3-2-2- استخراج نماتد از ریشه گیاه…………………………………………………………………………………..

 

40 3-3- شمارش میزان جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای (در خاک و ریشه)…………………………..

 

41 3-4- انجام آزمون‌ خاک (اندازه‌گیری عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم) ……………………………………

 

43 3-4-1- اندازه‌گیری ازت كل در خاک………………………………………………………………………………..

 

43 3-4-2- اندازه‌گیری فسفر قابل جذب در خاک…………………………………………………………………….

 

44 3-4-3- اندازه‌گیری پتاسیم قابل جذب در خاك…………………………………………………………………..

 

44 3-5- آنالیز داده‌ها……………………………………………………………………………………………………………..

 

45 فصل چهارم: نتایج

 

  4-1- میزان آلودگی و فراوانی نماتد مولد زخم ریشه چای در مناطق نمونه‌برداری شده…………..

 

46 4-2- نتایج همبستگی جمعیت نماتد با ازت کل خاک……………………………………………………

 

 

49 4-3- نتایج همبستگی جمعیت نماتد با فسفر خاک…………………………………………………….

 

54 4-4- نتایج همبستگی جمعیت نماتد با پتاسیم خاک………………………………………………………..

 

60 فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

 

  نتیجه‌گیری……………………………………………………………………………………………………………………….

 

69 پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………………………

 

69 منابع………………………………………………………………………………………………………………………………..

 

70

چکیده

نماتد مولد زخم ریشه چای، Pratylenchus loosi، مهم‌ترین عامل خسارت‌زای چای محسوب شده که باعث خسارت کمی و کیفی به این محصول می‌شود. این تحقیق با هدف تعیین همبستگی بین عناصر غذایی خاک (نیتروژن، فسفر و پتاسیم) با میزان جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای اجرا شد. به این منظور، در طی سال‌های 1390 و 1391 تعداد 150 نمونه (خاک و ریشه) از مناطق چای‌کاری استان گیلان جمع‌ آوری شد. استخراج نماتد موصوف از ریشه به کمک روش کولن و دهرد و از خاک با روش الک و سانتریفیوژ انجام شد. شمارش میزان جمعیت نماتد به کمک اسلاید شمارش صورت پذیرفت. درصد ازت خاک به روش کجلدال اندازه‌گیری شد. میزان پتاسیم خاک به روش استات‌آمونیوم اندازه‌گیری و برای تعیین میزان فسفر خاک از روش بری استفاده شد. نتایج نشان داد که در حدود 51 درصد از نمونه‌ها آلوده به نماتد مولد زخم ریشه چای می‌باشند. دامنه جمعیتی نماتد در میانگین یک‌صدگرم خاک و یک‌گرم ریشه از یک تا 703 نماتد شمارش گردید. در میان عناصر مورد آزمون جمعیت نماتد با فسفر (123/0- r=) و پتاسیم خاک   (136/0- r=) همبستگی منفی و با درصد ازت کل خاک (071/0r=) همبستگی مثبت نشان داد. در این بین بیش‌ترین میانگین جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای در دامنه‌های 20/0 تا 25/0 درصد ازت، 60 تا 80 فسفر و دامنه‌ صفر تا 100 پی‌پی‌ام پتاسیم و کم‌ترین میانگین جمعیت این نماتد در دامنه‌های 25/0 تا 30/0 درصد ازت، 80 تا 100 پی‌پی‌ام فسفر و دامنه‌های بالاتر از 200 پی‌پی‌ام پتاسیم خاک مشاهده شد. نتایج به‌دست آمده از این تحقیق می‌تواند در توصیه مصرف سطوح مناسب کودی برای مدیریت مبارزه با این نماتد مورد استفاده قرار گیرد.

کلمات کلیدی: چای، نماتد مولد زخم ریشه چای، ازت، پتاسیم و فسفر

 1-1- مقدمه

چای جزو اولین مصارف اجتناب‌ناپذیر همه طبقات مردم در ایران و تقریباً تمامی نقاط جهان می‌باشد. این محصول به‌واسطه ارزش غذایی و اثرات آن در بدن انسان اهمیت ویژه‌ای داشته و به‌علت ارزش‌های کمی و کیفی آن در امر تغذیه انسان، امروزه جزو یکی از قدیمی‌ترین نوشابه‌های آرام‌بخش شناخته شده‌است (ظفری، 1374). نوشابه چای دارای مقادیر مفیدی از پروتئین‌ها (یک تا دو درصد)، هیدرات‌های ‌کربن (چهار تا پنج درصد)، اسیدهای آمینه، لیپیدها و ویتامین‌ها می‌باشد و مواد معدنی آن به‌حدود پنج درصد می‌رسد؛ که از چند عنصر پتاسیم، منیزیم، کلسیم، منگنز، روی و آهن تشکیل شده‌ است (وکیلی، 1383). چای یک گیاه دائمی، پایا و محدود به منطقه جغرافیایی خاص با شرایط اقلیمی یکنواخت می‌باشد؛ و با توجه به این‌که در ایران کشت آن به‌صورت تک ‌محصول و در سطح وسیع انجام می‌گیرد، بیماری‌های اندمیک روی آن اهمیت خاصی پیدا می کنند؛ بنابراین، شناخت و مدیریت بیماری‌های چای، بخشی از نیازهای تحقیقاتی مربوط به تولید این محصول صنعتی مهم است. (سراجی، 1386).

     در حال حاضر، نماتد مولد زخم ریشه چای با اسم علمی Pratylenchus loosi، مهم‌ترین عامل خسارت‌زای چای در ایران و جهان می‌باشد (سراجی، 1386). اهمیت نماتدهای مولد زخم ریشه تنها به خسارت مستقیم که در اغلب موارد سنگین خواهد بود محدود نمی‌شود، چرا که این نماتدها با توجه به تنوع، فراوانی گونه، پراکندگی، تراکم جمعیت، دامنه میزبانی وسیع خود و نیز خصوصیات انگلی خاص با سایر عوامل بیماری‌زای خاک‌زی در ارتباط می‌باشند (سراجی، 1386). این نماتد در باغ‌های چای شمال کشور اپیدمی شده و از طرف دیگر، در بخش تحقیقات گیاه‌پزشکی مرکز تحقیقات چای کشور به‌دلیل اهمیت این بیماری به‌عنوان مهم‌ترین عامل خسارت‌زای محصول چای، انجام کارهای تحقیقاتی بنیادی و کاربردی در این زمینه در اولویت می باشد. بدیهی‌است که تغذیه مناسب در هر گیاهی از جمله چای و مدیریت نمودن بهینه مصرف عناصر مهم غذایی در کنترل آفات و بیماری‌های گیاهی نقش به‌سزایی دارند (اخوت و وکیلی، 1377). چای گیاهی است همیشه‌سبز و خزان‌ناپذیر که اسکلت و بوته‌دهی آن متناسب با تغذیه آن می‌باشد (Willson, 1999) ؛ بنابراین شناخت همبستگی بین عناصر مهم غذایی موجود در خاک و ریشه باغ‌های چای با میزان جمعیت نماتد مولد زخم ریشه چای از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که در صورت بررسی نوع همبستگی و میزان آن می‌توان با مدیریت صحیح آن گامی در کاهش جمعیت و خسارت نماتد مولد زخم ریشه چای برداشت. لذا این بررسی برای نیل به اهدافی چون افزایش عملکرد چای در واحد سطح و بهبود کیفیت چای تولیدی انتخاب گردید.

1-2- تاریخچه کشت چای در جهان و ایران

تحقیقات نشان می دهد که بوته چای را در حدود سه هزار سال قبل از میلاد مسیح در چین می شناختند. گیاه چای و واریته‌های آن به حالت وحشی در شمال هند در ناحیه‌ای به نام آسام و مناطقی مانند تونکین و لائوس می‌روئید. کشت چای از دره یانگ‌تسه آغاز گردید و سپس از آن‌جا به‌‌طرف سواحل اقیانوس آرام و آن‌گاه به طرف جزایر ژاپن کشیده شده ‌است، پس از آن نیز از سمت جنوب و غرب توسعه یافته و سپس به هندوستان، هندوچین و جزایر اندونزی رسیده‌ است. هم‌اکنون، کشت این گیاه در کشورهای چین، هندوستان، هندوچین، ژاپن، سری‌لانکا، جاوه، برزیل، نواحی شمالی ایران و بسیاری از کشورهای اروپایی رواج دارد. از حدود قرن پانزدهم میلادی کشت چای در اروپا و آمریکا نیز رواج یافت، به‌طوری‌که در کشورهایی نظیر انگلستان، فرانسه، هلند، آلمان، آمریکای شمالی و روسیه کشت و تولید چای به‌ سرعت گسترش یافت. در حال حاضر در بیش از 50 کشور جهان که در موقعیت جغرافیایی N°42 و S°33 قرار گرفته‌اند، این گیاه پرورش داده می‌شود (اخوت و وکیلی، 1377).