عنوان

 

صفحه چكیده

 

1 مقدمه

 

2 فصل اول: تبیین ماهیت مهریه و حكمت‌ها و كاركردهای آن 1. معنای‌ لغوی مهریه

 

10 2. مهریه در اصطلاح

 

11 3. مستند فقهی پرداخت مهر

 

12 3ـ1 مهر در قرآن

 

12 3ـ2 مهر در سنت و روایات

 

14 4. تاریخچه مهریه

 

17 4ـ1 مهریه در اقوام مختلف

 

17 4ـ1ـ1 مهریه در یونان قدیم

 

17 4ـ1ـ2 مهریه در عربستان قبل از اسلام

 

17 4ـ2 مهریه در ادیان مختلف

 

19 4ـ2ـ1 مهریه در حقوق زرتشتی

 

19 4ـ2ـ2 مهریه در آیین یهود و مسیحیت

 

19 4ـ2ـ3 مهریه در حقوق اسلام

 

19 4ـ2ـ4 مهریه در ایران

 

20 5. جایگاه مهریه

 

22 6. فلسفه و حكمت‌های پرداخت مهر

 

23 6ـ1 حكمت پرداخت مهر در روایات

 

23 6ـ1ـ1 استحباب کم بودن مهریه

 

24 6ـ1ـ2 نکوهش مهر زیاد

 

25 6ـ1ـ3 فلسفه وجوب مهریه

 

26 6ـ2 حكمت پرداخت مهر در دیدگاه برخی ‌اندیشمندان مسلمان

 

26 6ـ2ـ1 مهریه در مقابل استمتاع

 

26 6ـ2ـ 2 مهریه در مقابل بضع

 

26 6ـ2ـ 3 مهریه پاسخی به نیاز فطری

 

26 6ـ2ـ 4 مهریه مکمل سهم الارث

 

26 6ـ2ـ 5 مهریه وثیقه‌ای در مقابل طلاق

 

27 6ـ3 حكمت‌ پرداخت مهر از نظر جامعه‌شناسان

 

27 6ـ3ـ1 نظریه کارکردگرایی

 

27 6ـ3ـ 2 نظریه مبادله

 

30 7. علل افزایش میزان مهریه در عصر حاضر

 

30 8. تدابیر اسلام برای مهار طلاق ناشی از مهریه

 

37 فصل دوم: احكام مهریه مقدمه

 

39 1ـ ماهیت فقهی، حقوقی مهریه

 

39 1ـ1ـ تعریف مهریه

 

39 1ـ2ـ مهریه و ماهیت‏حقوقى آن:

 

41 1ـ3ـ اقسام مهر

 

41 1ـ4ـ مقادیر و مصادیق مهریه

 

43 1ـ5ـ شرایط صحت مهریه

 

49 1ـ6ـ استحقاق و عدم استحقاق مهریه در صورت عدم تعیین مهریه

 

54 1ـ7ـ معیوب بودن مهریه قبل یا بعد از عقد نكاح

 

55 1ـ8ـ نكات مختلفى درباره مهر

 

57 فصل سوم: مهریه‌های غیرعقلایی 1ـ مهریه غیرمتعارف و غیر عقلایی

 

63 2ـ کارکردهای منفی افزایش مهریه

 

67 3ـ راهكارهای جلوگیری از مهریه‌های غیرمتعارف

 

71 4ـ پیشنهادات

 

74 سخن نهایی

 

75 فهرست منابع

 

76 چکیده انگلیسی

 

82

چكیده

 

 

تعیین مهریه‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی به دلیل فقدان قدرت بر تسلیم آن از نظر فقهی و حقوقی باطل انگاشته می‌شود و از عوامل تداوم زندگی زناشویی به شمار نمی‌آید بلكه آثار نامطلوبی را درپی خواهد داشت. در این رساله سعی شده است تا با گردآوری اطلاعات به شیوه‌ی كتابخانه‌ای به بررسی كتب فقهی وحقوقی مهریه‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی و آثار آن پرداخته شود تا شاید در یک مجموعه‌ی مدوّن اطلاعات سودمندی در اختیار طالبان این مباحث قرار دهد. به همین جهت با توجه به جایگاه مهریه به عنوان یک سنّت كهن در سیره‌ی قولی و عملی ائمه وتفاوت نگرش مردم درزمان حال به تبیین و روشنگری اقسام مهریه، صحت و بطلان آن، ماهیت فقهی و حقوقی آن، تفاوت‌ مهریه‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی و احكام مربوط به هر یك، علل افزایش میزان مهریه و… پرداخته شده است.

بنابراین در خصوص مهریه رجوع به اصل دین، یكی از منابع مهم تولید ارزش و تعریف رفتار بهنجار در جامعه‌ی ماست. مهریه‌‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی از منظر دینی یک ناهنجاری شمرده می‌شوند. روایات متعددی بر سبك بودن مهریه تأكید می‌كنند و افزایش آن را منشأ خصومت می‌دانند. برخی از جامعه‌شناسان نیز در شناساندن رفتارهای بهنجار از رفتار نابهنجار فقط به تعاریف مرسوم در منابع غربی توجه می‌كنند و احیاناً در تحلیل و تبیین آنها دچار اشتباه می‌شوند.

واژگان كلیدی: مهریه، مهریه‌های غیرمتعارف، مهریه‌های غیرعقلایی

مقدمه

زندگی مشترك كه با میثاق مقدس ازدواج آغاز می‌شود، یكی از با ارزش‌ترین نعمت‌هایی است كه خداوند متعال جهت تكامل انسان‌ها قرار داده است. بی‌تردید چنانچه امر ازدواج با شرایط منطقی، صحیح و منطبق با اصول موجود در شرع مقدّس اسلام انجام پذیرد، حاصلی جز نزدیكی به معبود یكتا و آرامش انسان نخواهد داشت. یكی از شرایط ازدواج كه لازم است پیش از وقع عقد زن و مرد بر سر ان به توافق رسند، مسأله‌ی مهریه است.

بر اساس دستورات شرع مقدس اسلام، شایسته است با تعیین مهریه‌ی متعادل، با توجه به اصول شرعی و در حدی كه افراط و تفریط نباشد، پایه‌های یک زندگی مشترك از ابتدا به گونه‌ای صحیح بنا نهاده شود. «براساس آیه‌ی 4 سوره‌ی نساء «واتو انساء صدقاتهن نحله…» فلسفه‌ شرع مقدس برای مهریه یک نوع هدیه دادن است. سنت پیامبر در این زمینه در مورد حضرت زهرا(س) و زنان پیامبر مهر السنه بوده و زیاد نبودن مبلغ مهریه، به عنوان امری پسندیده تلقی می‌شده است.

در اجتماع كنونی ما كه نوعاً ازدواج‌ها دچار آسیب شده است، برخی خانواده‌ها برای فرار از تزلزل و جدایی، در موقع پیوند ازدواج مهریه‌ی دختر را خیلی بالا گرفته و از این گذرگاه می‌كوشند تا پیوند ازدواج را استحكام ببخشند؛ غافل از این كه همین دوراندیشی راساً و مستقلاً عامل تزلزل و تضعیف خانواده می‌گردد.

با توجه به این كه در حال حاضر در كشور ما بین 13 تا 14 میلیون جوان در آستانه‌ی ازدواج قرار دارند و یكی از شرایط لازم امر ازدواج در شرع مقدس اسلام مسأله‌ی مهریه است و نظر به این كه 78 درصد از جوانان، مهریه‌ی سنگین را موجب گریز از ازدواج می‌دانند، تعیین میزان مهریه به نوع كه هم قابل پرداخت بوده، و هم جلوی هر گونه سوء استفاده‌ی احتمالی را بگیرد، تبدیل به یكی از معضلات اجتماعی گردیده است. لذا مطالعه‌ی وضعیت مهریه در ازدواج جوانان امروزی، آسیب‌شناسی آن به منظور برنامه‌ریزی جهت تسهیل امر مقدس ازدواج و برطرف نمودن موانع آن ضروری می‌باشد.

پرداختن قرآن كریم به موضوع مهریه در برخی از آیات(نساء آیه‌ی 4 و 24) نشان‌دهنده‌ی اهمیت آن در زندگی انسان است. در اسلام، مسأله‌ی مهر و پرداخت آن تا آن درجه اهمیت دارد كه در سنت اسلامی زن نمی‌تواند از پذیرش مهریه، ولو به مقدار ناچیز، سرباز زند. «مهریه به آن درجه از اهمیت نیست كه عدم پرداخت آن موجب گسستن زندگی گردد، اما تعیین مهریه برای زن، نوعی عنایت و توجه به اوست.

دین مبین اسلام نسبت به اصل مهریه نظر كاملاً روشنی ارائه می‌دهد و شرط صحت عقد نكاح را در تعیین میزان مهریه می‌داند، اما نسبت به مقدار آن كمینه و بیشینه‌ای تعیین ننموده و به توصیه‌های اخلاقی با توافق طرفین بسنده نموده، اما شرایطی را در تعیین مهریه لحاظ كرده است.

با وجود آن كه دین اسلام بر سبك بودن مهریه تأكید دارد، اما بررسی میزان مهریه‌ها در سال‌های اخیر افزایش میانگین مهریه را نشان می‌دهد. از آن جا كه پدیده‌ی افزایش مهریه در ایران نسبتاً جدید است ریشه‌های آن را باید در شرایط سال‌های اخیر بررسی نمود. مطالعات نشان می‌دهد كه عوامل زیادی افزایش مهریه را تحت الشعاع خود قرار داده كه به طور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: نسیه بودن مهریه، وقوع تغییراتی در نظام باورها، نگرش‌ها، رفتارها، انتظارات و ترجیحات اكثریت افراد جامعه و غلبه‌ی نگرش‌های مادی، تحركات اجتماعی و ایجاد فرصت‌های جدید و استقلال‌طلبی نسبی برای زنان، مهار طلاق و كنترل نوجویی‌های مردان با توجه به بالا رفتن آمار طلاق، افزایش ارتقای منزلت اجتماعی زنان، تشریفات ازدواج، چشم‌و هم‌چشمی‌ها، كمال‌یابی‌، شیوع ازدواج‌های برون فامیلی، تضعیف اعتماد اجتماعی، ترویج بی‌بند و باری و غیره.‌

افزایش مهریه با وجود آن كه طلاق را برای مرد مشكل می‌سازد پیامدهای منفی به دنبال دارد. افزایش سن ازدواج و عدم تأمین نیازهای روحی و جسمی جوانان، تغییر در نوع همسرگزینی، كاهش نرخ ازدواج، ایجاد خصومت و دشمنی، تحمل اجباری زندگی‌های تصنعی، تحت‌الشعاع قرار گرفتن ارزش‌های دین، افسردگی، عصبیت و بدبینی، رواج فحشاء، حیله‌گیری و بداخلاقی، عدم وفای به عهد و از بین ر