استاد مشاور :

دکتر زهره نجفی

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

چکیده

با بررسی گنجینه هزار ساله شعر و ادب فارسی به روشنی در خواهیم یافت که شاعر یا نویسنده متاثر از اوضاع فردی و اجتماعی خویش به یکی از انواع ادبی ضمن بیان ارزش های اخلاقی و اجتماعی ، در حقیقت نوعی آرمان خواهی را به خواننده القاء می کند ؛ به عنوان مثال جامعه مطلوبی  که سعدی در بوستان به تصویر
می کشد ، چیزی جز روحیه پاک انسانی نیست و شکل گیری چنین جامعه­ مطلوبی مستلزم مبارزه با ظلم و بی عدالتی ها ومردی ونامردمی هاست به همین دلیل در تاریخ ادبیات فارسی ، شاعرانی به عنوان « شاعران اعتراض » با رویهً «اعتراضی» برخاسته اند :چون  ناصر خسرو ، سنایی و … در دوره معاصر نیز بسیاری همچون متقدمان رسالت شاعری خود را در گرو بازگفتن مشکلات اجتماعی و جریان های سیاسی مربوط به عصر خود قرار داده اند و اهداف مقدسی همچون آزادی خواهی، مبارزه با ظلم و تبعیض ، میهن پرستی و … را به رشته نظم کشیده اند ، با این همه تلاش درخور توجهی در جهت معرفی همه جانبه اشعار اعتراضی علی­رغم وسعتی که دارند صورت نگرفته است،بررسی اشعار اعتراضی در سالهای سلطنت پهلوی اول ودوم در آن شرایط انگیزهً لازم جهت انجام این پژوهش است هرچند حاصل این پژوهش در دسترس بودن منبعی در خصوص این اشعار باشد.روش تحقیق در این پژوهش اسنادی و کتابخانه ای و به صورت فیش برداری است.

واژگان کلیدی: آرمان خواهی، اعتراض،اشعار اعتراضی، دوره پهلوی

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                    صفحه

مقدمه………………………………………………………………………………………………………….. ت

فصل اول:  کلیات شعر اعتراض

1-1- عناصر تشکیل دهنده یک اثر هنری…………………………………………………………………… 1

1-2-اعتراض در لغت……………………………………………………………………………………………

1-3-ادب اعتراض چیست…………………………………………………………………………………….. 2

1-4- روح انتقادی مدرنیته………………………………………………………………………………………………………………… 3

1-5- مولفه ها و مبانی اندیشگی ادب اعتراض………………………………………………………………………………………

1-6- عوامل پیدایش و ظهور شعر اعتراض…………………………………………………………………… 3

1-7- قالب های شعر اعتراض………………………………………………………………………………… 4

1-8- سیری اجمالی بر شعر اعتراض از آغاز در ادبیات فارسی……………………………………………… 5

1-9- شعر اعتراض در دوره معاصر…………………………………………………………………………… 15

فصل دوم: شعر اعتراض در دوره سلطنت رضاخان (سکوت ادبی(

2-1- چگونگی به سلطنت رسیدن رضاخان و اوضاع سیاسی، اجتماعی این دوره………………………… 17

2-2- نمای کلی اشعار دوره قبل از سلطنت رضاخان………………………………………………………. 18

2-2-1- از کودتای 1299 ش تا آبان ماه 1304……………………………………………………………. 18

2-2-2- قرارداد 1919م:……………………………………………………………………………………… 18

2-2-3- کودتای سوم اسفند…………………………………………………………………………………. 20

2-2-4- ادبیات کارگری……………………………………………………………………………………… 22

2-2-5- مخالفت با کابینه رضاخان………………………………………………………………………….. 24

2-3- اوضاع اجتماعی………………………………………………………………………………………… 33

2-4- دوران سلطنت رضاشاه…………………………………………………………………………………. 36

2-4-1 دورنمای کلی اشعار دوره سلطنت رضا شاه…………………………………………………………. 40

2-4-2-جنبه اجتماعی شعر اعتراض در دوره سلطنت رضا شاه……………………………………………. 57

عنوان                                                                                                                                    صفحه

فصل سوم: دوره اول سلطنت محمدرضا پهلوی

3-1- اوضاع سیاسی، تاریخی دوره اول حکومت محمدرضا پهلوی…………………………………………. 65

3-2-نمای کلی شعر در دوره  اول حکومت محمدرضا پهلوی………………………………………………. 67

3-3- شعر اعتراض اجتماعی در دوره اول حکومت محمدرضا پهلوی………………………………………. 69

3-4-سروده های سیاسی و تأثیر افکار سوسیالیستی در شعر دوره اول حکومت محمدرضا پهلوی………. 73

فصل چهارم: دوره دوم سلطنت محمدرضا پهلوی

4-1-اوضاع سیاسی، تاریخی، از مرداد 32 تا خرداد 42…………………………………………………….. 90

4-2-نمای کلی شعر در این دوره……………………………………………………………………………. 91

4-3-کودتا و انعکاس نتایج سیاسی و اجتماعی آن در شعر این دوره……………………………………… 93

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………….. 114

منابع و مأخذ…………………………………………………………………………………………………. 116

مقدمه

اصولا” پایه و اساس تمدن هر جامعه ای فرهنگ و ادب آن جامعه است و تمام مسائل جامعه اعم از سیاسی ، اجتماعی ، تاریخی و … تحت تاثیر آن قرار می گیرد .در این جوامع انسانی همیشه حوادث و مسائلی رخ می نماید که با خشم و اعتراض توده های مختلف مردم مواجه می شود ، این اعتراضات در پاره ای از موارد جنبه عمومی دارند و تمام یا اکثر جامعه در آن سهیم هستند اما زمانی هم پیش می آید که عموم مردم چندان واکنشی در قبال مسائل روز و جامعه ندارند و این بار سنگین تنها بر دوش گروهی از مردم تیزبین جامعه می افتد ، اینان همواره تلاش می کنند تا مردمی را که با روز مرگی خود سازگار شده اند از خواب خوش خیالی بیدار کنند و عمق فاجعه را به آنان هشدار دهند .

شاعران و نویسندگان به واسطه ذوق خدادادی و احساس قوی ودرک بالاتر نسبت به سایر اقشار جامعه ، به مثابه طبیبی، با تشخیص مشکلات و عیوب اجتماع خود ، آن ها را بیان می کنند و دیگران خصوصا” تصمیم گیرندگان ، را آگاه می کنند و تا حد امکان ، خود راه چاره ای نیز برای آن معضلات می جویند و همه این ها را در قالب اثری هنری عرضه می کنند که تاثیر آن بسیار بیشتر از بیان عادی مسئله است ، به نظر می آید که توانایی هنرهای مختلف در به انجام رساندن این رسالت انسانی و اجتماعی به یک اندازه نیست و هنرهایی موفق ترند که به ساحت اندیشه نزدیک تر و در عین حال ، برای مخاطب خود ملموس تر باشند ، در این میان شعر یکی از قالب های خوب هنری است که با به کارگیری زبان در قالبی آهنگین و موزن ، راه نفوذ خود را تا عمق جان شنونده خود در زمان ها و مکان های مختلف باز می کند و رسالت خود را به انجام می رساند .

عدالت خواهی ، آرمان گرایی و ظلم و فساد ستیزی از مضامینی است که خصوصا در شعر معاصر فارسی ، از زمان مشروطه ، حضوری پر رنگ دارد و شعرا نیز همراه سایر اقشار جامعه و حتی مقدم بر آن ها ، با تیغ زبان به جنگ ظالمان و استبداد گران و فاسدان رفته اند و به ستیز و مقاومت در برابر ناراستی های عقیدتی و فساد در جامعه روزگار خود پرداخته اند از آن جا که ادبیات و به خصوص شعر وسیله و ابزاری بوده است برای بیان احساسات ، افکار و ایده های مردم به خصوص روشنفکران ، همواره یکی از جنبه های آن به جهت گیری و بیان اندیشه های مخالف اختصاص یافته است به گونه ای که امروزه این جهت گیری های اعتراضی به یکی از شاخصه های مهم و عمدهً ادبیات تبدیل شده است و عناوین نسبتا تازه ای را وارد عرصه ادبیات نموده است ، عناوینی همانند « ادب مقاومت » ، « ادب اعتراض » و « شعر اعتراض » .

تا قبل از انقلاب مشروطیت اشعار اعتراضی شکل و ظاهر دیگری داشت اما با انقلاب مشروطیت هم سو با سایر تغییرات شکل و محتوا اشعار اعتراضی نیز دگرگون شد ، ادبیاتی که تا پیش از تکاپوهای مشروطه خواهی ، کمتر و یا در پاره ای از بخش ها ، هیچ رویکردی به زندگی اجتماعی نداشت و بیشتر در بند به کارگیری مضامینی بود که چندان پیوندی با زندگی مردم به رفتار سیاسی و اجتماعی آنان نداشت ، پس از آن پا به کوچه و بازار گذاشت و آینه ای شد برای نمایاندن زندگی جامعه ی ایرانی آن زمان .

در دوره ای که بحث در مورد آن صورت می گیرد حوادث و مسائل زیادی رخ داد که در شعر معاصر انعکاس وسیعی یافته است و همین مسئله موجب شده است تا ارتباط تنگاتنگی بین شعر و جامعه ایجاد گردد . در این رساله هدف این نیست تا تمامی این رویدادها و حوادث و انعکاس آن ها در ادبیات و شعر معاصر مورد بررسی قرار گیرد اما همان گونه که از عنوان رساله برمی آید هدف این نوشتار بررسی و تحلیل شعر اعتراض در دهه های 10 الی 40 است . هر چند که این موضوع هم مفهومی بسیار گسترده و وسیع را در بر می گیرد اما سعی می شود با تعریف نسبتا” جامعی از شعر اعتراض ، حوزه معنایی آن به طور تقریبی مشخص گردد ( به این دلیل تقریبی زیرا در ادبیات و به خصوص شعر ، مرزبندی دقیقی از لحاظ معنایی صورت نگرفته است و این امر تقریبا” غیرممکن است ، زیرا یک سروده ممکن است هم دارای مفهومی اخلاقی باشد و هم یک معنای اعتراضی از آن استنباط شود ، در عین حال این موضوع به برداشت های متفاوتی که از سوی مخاطبان از یک سروده انجام می پذیرد بستگی دارد و باید به آن توجه داشت ) .

در این رساله ابتدا تعریف مقوله اعتراض و شعر اعتراض و عوامل به وجود آورنده آن و  ذکر پیشینه ادب اعتراض در شعر شاعران کلاسیک و سرچشمه و مضمون و محتوای اشعار آن دوره و نمونه هایی نیز از اشعار اعتراضی شاعران آن عصر درفصلی ذکر می گردد ، پس از آن به تحلیل شعر اعتراض در دوره پهلوی اول و دوم  پرداخته می شود، برای این منظور این دوره تاریخی را به 3 فصل تقسیم کرده و مبنای این تقسیم بندی را براساس حوادث مهم تاریخی قرار داده ایم که در تاریخ معاصر ، تقریبا همه آن را پذیرفته اند .

دوره اول : سال های حکومت رضاخان از 1304 تا 1320 را شامل می شود و دوره ای را در بر می گیرد که با نام « سکوت ادبی » شناخته شده است .

دوره دوم : از سال 1320 تا 1332 که دورهً تسلط اندیشه های بیگانه بر شعر است .

دوره سوم : از سال 1332 تا سال های پایانی حکومت محمدرضا پهلوی را در بر می گیرد ، دوره ای که با نام « دورهً شکست » معروف است .

در ارتباط با فصل ها و محتوای آن ها باید اذعان نمود که می توان سرفصل های دیگری نیز داشت با محتوای دیگر ولی با توجه به این که خواننده باید یک ذهنیتی نسبت به موضوع اصلی داشته باشد مجبور به ذکر و بیان بعضی از مطالب شده ایم.