مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………….. 2

الف) بیان مسئله …………………………………………………………………………………………………….. 2

ب) سوالات تحقیق …………………………………………………………………………………………………. 3

ج) فرضیه‌ها ………………………………………………………………………………………………………….. 3

د) اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………. 3

هـ) پیشنه تحقیق …………………………………………………………………………………………………….. 3

و) روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………….. 4

ز)سازماندهی تحقیق ……………………………………………………………………………………………….. 4

فصل اول: کلیات……………………………………………………………………………………………………. 5

مبحث اول: مفهوم تاریخچه و مزایا و معایب داوری……………………………………………………… 6

گفتار اول: مفهوم داوری……………………………………………………………………………………………. 6

بند اول: مفهوم لغوی داوری……………………………………………………………………………………….. 6

بند دوم: مفهوم حقوقی داوری…………………………………………………………………………………….. 6

بند سوم: مفهوم فقهی داوری………………………………………………………………………………………. 8

گفتار دوم: تاریخچه داوری………………………………………………………………………………………… 8

بند اول: انگیزه‌های داوری در تاریخ حقوق اسلام…………………………………………………………….. 10

بند دوم: انگیز‌ه‌های ظهور داوری در عصر حاضر……………………………………………………………… 11

گفتار سوم: مزایا و معایب و علل رجوع به داوری …………………………………………………………… 12

بند اول: محاسن و معایب داوری…………………………………………………………………………………. 12

بند دوم: مزایای داوری در مقایسه با دادگاه‌های دادگستری…………………………………………………. 13

بند سوم: علل رجوع به داوری…………………………………………………………………………………….. 14

مبحث دوم: اقسام و چگونگی تعیین داور……………………………………………………………………. 16

گفتار اول: اقسام داوری…………………………………………………………………………………………….. 16

بند اول: داوری اختیاری…………………………………………………………………………………………….. 16

بند دوم: داوری اجباری…………………………………………………………………………………………….. 17

گفتار دوم: چگونگی تعیین داور………………………………………………………………………………….. 18

بند اول: تعیین داور توسط اصحاب دعوا……………………………………………………………………….. 18

بند دوم: تعیین داور توسط شخص ثالث……………………………………………………………………….. 19

بند سوم: تعیین داور توسط دادگاه ………………………………………………………………………………. 20

مبحث سوم: مفهوم، محتوا و اوصاف وآثار رأی داوری………………………………………………….. 21

گفتار اول: مقهوم رأی داوری، محتوا و اوصاف آن…………………………………………………………… 21

بند اول: تعریف رأی داوری……………………………………………………………………………………….. 21

بند دوم: محتوای رأی داوری………………………………………………………………………………………. 22

بند سوم: اوصاف رأی داوری……………………………………………………………………………………… 23

الف) اوصاف درونی رأی داور…………………………………………………………………………………… 23

1- توصیف رأی داور……………………………………………………………………………………………….. 23

2- قصد انشاء در صدور رأی…………………………………………………………………………………….. 25

3- موجه و مدلل بودن رأی داور…………………………………………………………………………………. 27

ب) اوصاف بیرونی رأی داور…………………………………………………………………………………….. 29

1- داخلی خارجی بودن رأی……………………………………………………………………………………… 29

2- اعلامی و اجرایی بودن رأی داور…………………………………………………………………………….. 30

3- سند عادی یا رسمی بودن رأی……………………………………………………………………………….. 31

گفتار دوم: آثار رأی داوری………………………………………………………………………………………… 33

بند اول: اثر نسبی و اعتراض ثالث……………………………………………………………………………….. 33

بند دوم : بررسی توان اثباتی و توان اجرایی رأی داوری……………………………………………………. 35

بند سوم: رأی داور و دارای اعتبار امر مختومه…………………………………………………………………. 36

بند چهارم: قابلیت شکایت (اعتراض)…………………………………………………………………………… 37

بند پنجم: فراغ داور………………………………………………………………………………………………….. 38

فصل دوم: ابطال رأی داوری وجهات آن…………………………………………………………………….. 40

مبحث اول: مفاهیم و جهات ابطال رأی داوری……………………………………………………………… 41

گفتار اول: مفهوم ابطال و بطلان رأی داوری…………………………………………………………………… 41

بند اول: رأی قابل ابطال و رأی باطل…………………………………………………………………………….. 41

بند دوم: نقش داوران در دعوای ابطال…………………………………………………………………………… 43

 

 

بند سوم: تعیین محدوده جهات ابطال رأی داور……………………………………………………………….. 45

گفتار دوم: ماهیت دعوای ابطال…………………………………………………………………………………… 49

مبحث دوم: جهات و موارد ابطال رأی داوری……………………………………………………………… 52

گفتار اول: رأی داور مخالف قوانین موجد حق باشد…………………………………………………………. 52

بند اول: مفهوم قانون و انواع آن…………………………………………………………………………………… 52

بند دوم: قوانین تفسیری و قوانین آمره …………………………………………………………………………. 54

بند سوم: قانون موجد حق و قوانین شکلی……………………………………………………………………… 55

گفتار دوم: صدور رای خارج از موضوع داوری………………………………………………………………. 57

بند اول: شرایط موضوع داوری……………………………………………………………………………………. 58

بند دوم: مصادیق موضوعات غیر قابل ارجاع به داوری……………………………………………………… 59

گفتار سوم: اصدار رأی خارج از حدود اختیارات داوری……………………………………………………. 62

گفتار چهارم: صدور رأی داور پس از انقضای مدت داوری ………………………………………………. 64

گفتار پنجم: مخالفت رأی داور با موارد ثبت شده در دفتراملاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی     66

بند اول: بطلان رأی داور به سبب مخالفت با مندرجات دفتراملاک……………………………………….. 66

بند دوم: بطلان رأی داور به سبب مخالفت با سند رسمی تنظیم شده بین طرفین دعوا……………….. 67

بند سوم: بطلان رأی داوری به سبب مخالفت با مقررات مربوط به اموال غیر منقول…………………… 68

گفتار ششم: عدم جواز داور یا داوران در صدور رأی………………………………………………………. 69

بند اول: شرایط اشخاصی که به عنوان داور انتخاب می‌شوند……………………………………………….. 69

بند دوم: عدم اهلیت مطلق برای داوران…………………………………………………………………………. 69

بند سوم: عدم اهلیت نسبی برای داوران…………………………………………………………………………. 70

گفتار هفتم: عدم اعتبار قرارداد رجوع به داوری……………………………………………………………….. 72

مبحث سوم: قواعد دادرسی حاکم بر دعوای ابطال و آثار آن………………………………………….. 73

گفتار اول: مهلت و مرجع صالح برای رسیدگی ………………………………………………………………. 73

بند اول: مهلت طرح دعوای ابطال………………………………………………………………………………… 73

بند دوم: مرجع صلاحیت‌دار برای رسیدگی به دعوای ابطال………………………………………………… 78

بند سوم: ذینفع و خوانده دعوای ابطال…………………………………………………………………………… 82

بند چهارم: مالی یا غیر مالی بودن دعوای ابطال……………………………………………………………….. 84

گفتار دوم: تشریفات رسیدگی به دعوای ابطال ……………………………………………………………….. 85

بند اول: لزوم تقدیم دادخواست…………………………………………………………………………………… 85

بند دوم: لزوم تشکیل جلسه دادرسی……………………………………………………………………………. 88

بند سوم: لزوم اخذ تامین در دعوای ابطال …………………………………………………………………….. 91

گفتار سوم: آثار ابطال رأی داوری………………………………………………………………………………… 92

بند اول: اثر رأی باطل شده…………………………………………………………………………………………. 92

بند دوم: تصحیح، تفسیر و تکمیل رأی داوری………………………………………………………………… 93

بند سوم: درخواست توقف اجرای رأی داوری………………………………………………………………… 95

گفتار چهارم: رسیدگی به ماهیت دعوا پس از ابطال رأی داوری…………………………………………… 96

گفتار پنجم: ابطال بخشی از رأی داور و سرایت آن به بخش‌های دیگر………………………………….. 100

گفتار ششم: تأثیر دعوای ابطال در اجرای رأی داوری……………………………………………………….. 102

نتیجه‌گیری و پیشنهادات …………………………………………………………………………………………… 105

منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………………….. 107

چكیده:

نهاد داوری از قدیم الایام مورد توجه مردم بوده و با توجه به مزیت‌های آن بردادرسی‌های قضایی، در بعد داخلی از اهمیت ویژه در كشور ما برخودار است. هدف این نهاد، رأی داوری است و با صدور رأی داوری این نهاد به هدف غایی و نهایی خود می‌رسد. البته برای این رأی نیز اوصاف و شرایطی از جمله موجه و مدلل بودن، قصد انشاء وغیره در نظر گرفته شده است كه با وجود تمام این اوصاف و ویژگی‌ها رأی داوری مورد قبول قرار می‌گیرد و در صورت مخالفت رأی داور با قوانین موجد حق و یا اینكه صدور رأیی توسط داور خارج از موضوع داوری و حدود اختیارات خود و یا پس از انقضای مدت داوری باشد رأی داور ابطال خواهد شد. طرح دعوای ابطال رأی داور نیز واجد شرایطی است كه از جمله مهلت طرح دعواست كه این مهلت در قانون آیین دادرسی مدنی پیش‌بینی شده و برای طرح دعوای ابطال نیز باید به دادگاهی كه دعوا را ارجاع به داوری كرده یا دادگاهی كه صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد مراجعه كرد. دعوای ابطال رأی داوری همانند هر دعوای دیگری برای خود ذینفع وخوانده دارد. ذینفع در دعوای ابطال نوعاً محكوم علیه رأی داوری و خوانده نیز تمام افرادی هستند كه در جریان صدور رأی حضور داشته‌اند و رسیدگی به این دعوا نیز مستلزم رعایت تشریفات مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی و در مواردی قانون داوری تجاری بین المللی است.

در این مختصر سعی بر آن شده است تا در حد امكان با بهره‌گیری از قوانین و كتب حقوقی و سایر منابع مرتبط، به تجزیه وتحلیل موضوع پرداخته و با انعكاس اهمیت موضوع داوری و نقش مهم آن در حل و فصل سریع اختلافات به بررسی وتبیین مفهوم بطلان و تأثیر آن بر آرای داوری ونیز به تبیین جایگاه واقعی این نهاد درجلوگیری از اطاله دادرسی و كاهش پرونده های قضایی و نهایتاً احقاق حق زیان دیده بپردازد.

واژگان كلیدی: داور، رأی داوری، بطلان، دعوای ابطال،

مقدمه

الف) بیان مسئله

داوری یکی از ریشه دارترین شیوه‌های حل و فصل دعاوی و اختلافات در میان عامه مردم است و از نهادهای بسیار دیرینه در ایران باستان و عربستان قبل از اسلام به شمار می‌آید. این نهاد یکی از احکام امضایی شرع مقدس است. با توجه به ارزش روز افزون داوری، آشنایی با این نهاد اهمیت ویژه‌ای دارد. در کشور ما با وجود تصویب مقرررات مربوط به داوری در قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال 1379 و همچنین اصلاحات بعدی در سال 1381، که باب هفتم آن اختصاص به مقررات داوری دارد طی مواد 404 الی 501 به آن اشاره شده، در مقایسه با کشورهای پیشرفته به لحاظ استقبال مردم کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

در هر حال در کنار این قانون در ایران، قانون برجسته دیگر ی وجود دارد که به قواعد و مقررات داوری و به دعاوی خاص تجاری بین المللی اختصاص دارد و آن قانون داوری تجاری بین المللی مصوب سال 1376 می‌ باشد. این دو قانون که در حقیقت قواعد داوری داخلی ایران را تشکیل می‌دهند، دو سیستم داوری مستقل، جامع و کامل را می‌سازند و قواعد مختص شناسایی و اجرای رأی داوری را هم دارا هستند.

داوری در مفهوم حقوقی عبارت از این است که اصحاب دعوا به میل واراده خود موافقت کنند که به جای آن‌که دعاوی آن‌ ها در مراجع دادگستری رسیدگی شود توسط افراد مورد اعتماد آن‌ ها صورت گیرد. مقصود از داوری، حل و فصل دعاوی بر طبق همان اصولی است که قضات در تصمیم گیری رعایت می‌کنند. قانون گذار انتخاب داور را از سه طریق پیش بینی نموده است. گاه ممکن است داور از طریق اصحاب دعوا و گاهی توسط شخص ثالث ویا از طریق دادگاه تعیین شود.

از طرفی داور باید دارای شرایط ثبوتی و سلبی برای انجام وظیفه داوری برخوردار باشد. به موجب ماده 454 قانون آیین دادرسی مدنی کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا را دارند می‌توانند با تراضی یکدیگر منازعه و اختلافات خود را اعم از اینکه در دادگاه‌ها مطرح شده یا نشده باشد و در صورت طرح در هر مرحله از رسیدگی باشد، به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهد. بعد از ارجاع امر داور یا داوران در محدوده مقررات داوری و موافقت نامه داوری به رسیدگی می‌پردازند. رأی داور همانند رأی دادگاه باید موجه و مدلل بوده و مخالف قوانین موجد حق نباشد. چنانچه رأی داور غیر موجه یا بدون دلیل یا مخالف قوانین موجد حق باشد ذینفع حق دارد ابطال رأی را از دادگاه درخواست کند.

درخواست حکم بطلان رأی داور مستلزم تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی نیست. شکایت نسبت به رأی داور اثر تعلیقی براجرای رأی داور ندارد و مانع اجرای آن نیست برای اعتراض به رأی داور قانون‌گذار در ماده 489 موارد و جهاتی را پیش بینی کرده و تصریح نموده که رأی داور در هر یک از آن موارد باطل است و قابلیت اجرایی ندارد.

ب) سوألات تحقیق

مهمترین پرسش‌‌های تحقیق عبارتند از:

1- تفاوت بین مفاهیم بطلان و ابطال در چیست؟

2- دعوای ابطال رأی داوری مالی است یا غیر مالی؟

3- آیا درخواست حکم بطلان رأی داور، مستلزم درخواست و پرداخت هزینه دادرسی است؟

4- آیا اساساً رأی داوری اعتبار امور مختوم دارد ؟

ج) فرضیه‌ها

فرضیه‌های اساسی این رساله به شرح ذیل می‌باشند:

1- تفاوت مهم مفاهیم بطلان و ابطال که از آن ها به بطلان مطلق و نسبی یاد می‌شود این است که در بطلان نسبی (قابلیت ابطال) تنها ذی‌نفع بطلان رأی، حق درخواست ابطال را دارد اما در بطلان مطلق هر ذی‌نفع می‌تواند ابطال رأی را از دادگاه بخواهد.