چکیده………………………………………………………………………………………………………….. 1

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………… 2

فصل اول کلیات تحقیق

1-1.بیان مسأله……………………………………………………………………………………………….. 4

1-2. پرسش اصلی تحقیق(مسائله تحقیق)……………………………………………………………… 5

1-3. اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………….. 5

1-4.فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………… 5

1-5.هدف كاربردی…………………………………………………………………………………………. 5

1-6.محدودیتهای تحقیق…………………………………………………………………………………… 6

فصل دوم مرور منابع

2-1.مفهوم شهر………………………………………………………………………………………………. 8

2-1-1.مفهوم ساخت شهر………………………………………………………………………………… 8

2-1-2.فضا و فضای شهری……………………………………………………………………………… 10

2-1-3.اهداف برنامه ریزی کاربری اراضی شهری ………………………………………………….. 10

2-1-3-1.اهداف کلان……………………………………………………………………………………… 10

2-1-3-2. اهداف خرد…………………………………………………………………………………….. 11

2-1-4.معابر شهری…………………………………………………………………………………………. 11

2-1-4-1.طبقه بندی معابر شهری……………………………………………………………………….. 12

2-1-5.مفهوم كلان شهر……………………………………………………………………………………. 12

2-1-6.مشخصات كلان شهرها…………………………………………………………………………… 13

2-2. مفهوم توسعه …………………………………………………………………………………………. 13

2-2-1.تاریخچه مطالعات توسعه شهری……………………………………………………………….. 14

2-2-2.توسعه کالبد شهری………………………………………………………………………………… 15

2-2-3.اشکال توسعه فیزیکی……………………………………………………………………………… 15

2-2-4.توسعه فیزیکی نواحی شهری جهان……………………………………………………………. 15

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                      صفحه

2-2-5.توسعه فیزیکی نواحی شهری کشورهای توسعه یافته………………………………………. 16

2-2-6.توسعه فیزیکی نواحی شهری در کشورهای درحال توسعه……………………………….. 16

2-2-7.توسعه فیزیکی شهرها در ایران………………………………………………………………….. 17

2-3.نقش شیب در برنامه ریزی شهری…………………………………………………………………. 17

2-3-1.شیب مورد نیاز برای طراحی های شهری ……………………………………………………. 18

2-4. سوابق تحقیق………………………………………………………………………………………….. 18

2-4-1.سوابق تحقیق در جهان……………………………………………………………………………. 18

2-4-2.سوابق تحقیق در ایران…………………………………………………………………………….. 19

2-4-3.سوابق تحقیق در محدوده مورد مطالعه………………………………………………………… 20

فصل سوم روش اجرای تحقیق

3-1.موقعیت جغرافیایی شهرستان رشت……………………………………………………………….. 23

3-2.داده ها…………………………………………………………………………………………………… 25

3-2-1. اقلیم شهر رشت…………………………………………………………………………………… 25

3-2-1-1.دما ………………………………………………………………………………………………… 25

3-2-1-2.بارندگی…………………………………………………………………………………………… 25

3-2-1-3.برف……………………………………………………………………………………………….. 26

3-2-1-4.رطوبت نسبی……………………………………………………………………………………. 26

3-2-1-5.باد…………………………………………………………………………………………………. 26

3-2-2.زمین شناسی شهر رشت………………………………………………………………………….. 26

3-2-3. توپوگرافی شهر رشت……………………………………………………………………………. 28

3-2-4. کاربری اراضی شهری رشت……………………………………………………………………. 29

3-2-5. شیب شهر رشت………………………………………………………………………………….. 29

3-3. روش کار………………………………………………………………………………………………. 32

3-3-1.نوع روش تحقیق…………………………………………………………………………………… 32

3-3-2. روش گردآوری اطلاعات(میدانی،كتابخانه ای و…)……………………………………….. 32

3-3-3. ابزار گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………. 32

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                       صفحه

3-3-4.روش تجزیه و تحلیل اطلاعات………………………………………………………………… 32

3-3-5. بررسی مکانهایی که بیشترین مشکل آب گرفتگی را دارند………………………………. 32

3-3-6.دلیل آبگرفتگی در سطح شهر رشت…………………………………………………………… 33

3-3-7. مقدار حجم ورودی روانابها به کانالهای جمع آوری آبهای سطحی شهر رشت…….. 35

فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

4-1.ویژگی های جغرافیایی شهر رشت………………………………………………………………… 38

 

 

4-1-1.توپوگرافی شهر…………………………………………………………………………………….. 39

4-1-2.شیب شهر و جهات توسعه………………………………………………………………………. 41

4-1-2-1.شیب های مؤثر در عمران شهر……………………………………………………………… 43

4-1-3. نزولات جوی در شهر رشت…………………………………………………………………… 43

4-1-3-1. بارندگیهای شدید بالای 100 میلی متر در شهر رشت…………………………………. 44

4-2.نقاط بحرانی شهر رشت از نظر بروز سیل……………………………………………………….. 45

4-2-1.حركت آب های سطحی…………………………………………………………………………. 48

4-2-2.آبهای سطحی اطراف شهر……………………………………………………………………….. 50

4-2-3.موقعیت مسیل ها…………………………………………………………………………………… 51

4-3.توسعه شهر رشت……………………………………………………………………………………… 54

4-3-1.جهات و مناطق توسعه……………………………………………………………………………. 54

4-3-2.عوامل طبیعی و عوارض زمینی (عوامل محدود كننده توسعه شهر)……………………… 56

4-3-3.عمده ترین تنگناها و محدودیتهای توسعه……………………………………………………. 59

4-3-4.روند توسعه ی فضایی شهر رشت ……………………………………………………………… 59

4-3-5.محدودیتهای توسعه ی کالبدی شهر رشت…………………………………………………….. 62

4-3-6.عوامل مؤثّر در توسعه ی فیزیكی شهر رشت………………………………………………….. 63

4-3-7.تعیین توان محیط شهر رشت……………………………………………………………………. 69

4-3-8.ارزیابی پیامدهای توسعه شهر رشت…………………………………………………………… 70

4-4.دفع فاضلاب…………………………………………………………………………………………… 71

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                    صفحه

4-4-1.مشكلات دفع فاضلاب…………………………………………………………………………… 72

4-4-1-1.آلودگی آبهای سطحی…………………………………………………………………………. 73

4-4-1-2.آلودگی منابع آب زیرزمینی………………………………………………………………….. 73

4-5-معضلات و مشکلات ناشی از آب گرفتگی در سطح شهر رشت………………………….. 79

4-5-1.عوامل ایجادآبگرفتگی درشهر…………………………………………………………………… 81

فصل پنجم بحث و نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1.بحث……………………………………………………………………………………………………… 83

5-2.آزمون فرضیات………………………………………………………………………………………… 83

5-3.نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………… 84

5-4. پیشنهادات……………………………………………………………………………………………… 85

منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………….. 87

چکیده:

امروزه با گسترش شهرها و رشد آهنگ شهر نشینی ، همچنین افزایش مشکلات و معضلات ناشی از این فرایند و اهمیت یافتن مدیریت یکپارچه و توسعه متوازن، همه جانبه و پایدار شهر، بحث بهسازی زیر ساخت های موجود شهری بیش از پیش قوت یافته است.در این راستا بهسازی شبکه معابر شهری و همچنین شبکه فاضلاب شهری به عنوان شریانی مهم و حیاتی دارای اهمیت ویژه ای می باشد.

مساله مهم در این تحقیق پاسخ به این سوال است که مشکلات و معضلات زیرساختی کلانشهر رشت باتوجه به پایین بودن شیب عمومی در شهرچه اثرات وپیامدهایی بر توسعه شهری دارد.

روش تحقیق در این پژوهش توصیفی– تحلیلی ، بر پایه مطالعات اسنادی و کتابخانه ای بوده و برای جمع آوری اطلاعات مربوطه از کتابها ، تحقیقات و مقالات و طرح جامع رشت استفاده شده است.وهدف از آن شناخت مشکلات زیرساختی و ارائه راهکار جهت رفع آنها می باشد.نتایج تحقیق نشان داد که علت اصلی آبگرفتگی‌های سطح شهر رشت هجوم آبهای سطحی سرگردان ناشی از بارندگی‌های شدید از سمت زمین‌های سپیدرود به سمت پشت مخابرات مرکز شش، کوی باهنر، کوی جماران، کوی معلولین، جاده جیرده، کوی حمیدیان، کوی صف سر و … بوده و با بالا آمدن سطح آب رودخانه های زرجوب، گوهررود و کانال‌های زهکش حاشیه شهر،(نقاط تخلیه فاضلاب شهر رشت) خروجی لوله ها به زیر آب می‌روند و باعث کاهش تخلیه جریان آبهای سطحی می‌شوندو به دلیل شیب کم زمین بسیاری از نقاط شهر دچار آبگرفتگی می شود. از سوی دیگر ساخت و سازهای گسترده در سطح شهر که با وارد کردن نوخال‌ های ساختمانی، شیرابه‌های بتن و همچنین استفاده از ماشینهای سنگین باعث انسداد و تخریب شبکه‌های فاضلاب شده و در مواقع بارندگی‌های شدید ایجاد بحران می کند.

معابر شهری و همچنین کانالهای هدایت آب و فاضلاب شهری بر اثر گذر زمان و عدم توجه به بازسازی و لایروبی آنها دچار تخریب فیزیکی و اکولوژیکی و به تبع آن کاهش عملکرد می شوند.همچنین به دلیل اینکه وظیفه جمع آوری آبهای سطحی و فاضلاب شهری در رشت، به صورت سنتی توسط یک شبکه واحد صورت می گیرد ، بحث جداسازی شبکه فاضلاب شهری و آبهای سطحی از یکدیگر از اهمیت دوچندان برخوردار شده است.

واژگان کلیدی: معابر شهری، فاضلاب شهری، آبگرفتگی، بارندگی‌های شدید، شهر رشت

مقدمه

اصولا استقرار و پیدایش یک شهر بیش از هر چیز تابع شرایط محیطی و موقعیت جغرافیایی است، زیرا عوارض و پدیده های طبیعی در مكان گزینی، پراكندگی، حوزه نفوذ، توسعه فیزیكی، زیر ساختی شهر و امثال آن اثر قاطعی دارند و گاه به عنوان یک عامل مثبت و زمانی به صورت یک عامل منفی و بازدارنده عمل می كنند . در هنگام احداث شهرها باید به دینامیسم محیط طبیعی مثل سیل، زلزله ، باد، گسل … توجه كافی مبذول داشت وگرنه شهر در آینده دچار مشكل خواهد شد . لذا شایسته است قبل از وقوع حوادث تلخ، دردناك و پرهزینه، مسئولان در هنگام احداث شهرها نسبت به پیش بینی وقوع وقایع اتفاقیه دغدغة لازم را داشته باشند و احساس مسئولیت كنند و علاوه بر اهمیت دادن به مطالعات زیر ساختی شهر، كار را به متخصصان امر بسپارند. البته ناگفته نماند كه علاوه بر مطالعات زیر ساختی، سایر مطالعات جغرافیایی نیز در مكان گزینی شهرها و برنامه ریزی شهری اهمیت فوق العاده ای دارند و بی توجهی به آن ها خسارات جبران ناپذیری را در آینده به وجود خواهد آورد.

نیاكان ما در گذشته در مكان گزینی شهرها، بیشتر به تجربه تكیه داشتند كه در بسیاری از مواقع با علم روز هماهنگ نبود، ولی امروزه زندگی سادة آن زمان به زندگی پیچیدة شهری تبدیل شده است و مردم شهرهای پیشرفته و صنعتی با سیستم فاضلاب، مترو و آسمانخراش و … مأنوس شده اند . در زمان های قدیم اگر مكانی دور از دسترس سیل بود یا موقعیت پناهگاهی و یا سوق الجیشی می داشت، سایر عوامل مؤثر در مكان گزینی شهر را تحت الشعاع قرار می داد و یا مورد بی توجهی قرار می گرفت؛ اما در سبز فایل، زیر ساختهای شهری برای مسئولان و مردم اهمیت زیادی دارد و در صورت غفلت و بی توجهی به آن خسارات جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.

معابر از ارکان اصلی یک شهر شمرده می شوند در واقع جابجایی ساکنین یک شهر وابسته به شبکه معابر آن شهر (كه در خدمت حمل و نقل عمومی و نیمه عمومی و سایر مدها است) می باشد. علاوه بر معابر شهری که شامل آزاد راه ها ، بزرگراه ها ، خیابان ها ، پیاده روها می شوند؛ شبکه هدایت آبهای سطحی و فاضلاب داخل شهر ها از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. شبکه هدایت آبهای سطحی عموماً با هدف سود رسانی به بشر و در جهت تامین آب مورد نیاز شهر ها ، جمع آوری و خروج فاضلاب شهری و صنعتی ، خروج رواناب و کاهش خسارات ناشی از سیل مورد استفاده قرار می گیرند.

معابر شهری و همچنین کانالهای هدایت آب و فاضلاب شهری بر اثر گذر زمان و عدم توجه به بازسازی و لایروبی آنها دچار تخریب فیزیکی و همچنین کاهش عملکرد می شوند با توجه به تخریب های فیزیکی و اکولوژیکی صورت گرفته در آن ها بحث بهسازی معابر و فاضلاب شهری از اهمیت دوچندان برخوردار شده است .

1-1.بیان مسأله

منطقه كلانشهری جدیدترین پدیده و شكل فضایی اسكان بشر است، بطوریكه برخی از صاحبنظران برجسته علوم شهری و منطقه‌ای آنرا نوع چهارم اسكان تلقی كرده‌اند.این پدیده حاصل نیروها و فرایندهای متمركز كننده ثروت،‌ قدرت،‌ جمعیت و فعالیت‌های انسانی در شهر مركزی – كلانشهر و سپس بازتوزیع این تمركز در محدوده فضایی – كالبدی پیرامون آن – منطقه كلانشهری است. به همین دلیل است كه تنوع و پیچیدگی درونی فوق‌العاده در هر دو وجه فضایی – كالبدی و عملكردی، خصلت ذاتی اینگونه مناطق به شمار می‌آید.تفرق و پیچیدگی ذاتی مذكور را می‌توان ریشه اصلی «مسئله مدیریت مناطق كلانشهری» دانست، مسئله‌ای مشترك در تمام اینگونه مناطق. چگونگی مواجهه نظری و عملی با این مسئله است كه سبب شده است تا امروزه مناطق كلانشهری نقشی دوگانه در جوامع مختلف ایفا كنند: موتور و عامل توسعه در برخی جوامع (كشورهای پیشرفته) و عامل ناكارآمدی فرایند توسعه و مصرف كننده منابع در جوامع در حال توسعه.

حكومت شهری مبین رویكرد سنتی به مدیریت شهری و كلانشهری است و بیشتر به مناسبات حكومت مركزی با شهرداریها و نهادهای رسمی پرداخته و بر روابط عمودی بین نهادهای رسمی تأكید دارد. اما حكمروایی یک فرم متفاوت از حكومت است كه به روابط بین جامعه مدنی با دولت، قانونگذاران با مخاطبان قانون و بالاخره حكومت با حكومت شوندگان معطوف است.

در این رویكرد فرض بر این است كه استراتژی اصلی برای غلبه برتفرق، ناپایداری و ناكارآیی در ساختار قدرت و مدیریت و نیز ساختار فضایی – كالبدی مناطق كلانشهری، گردهم‌آیی و انسجام بخشی این عناصر پراكنده و متفرق در چارچوب نهادی و فراگیر منبعث از الگوی حكمروای شهری است.شكل‌گیری عملی مناطق كلانشهری در ایران و به تبع آن ظهور مشكلات كلانشهری، باعث مطرح شدن جدی چگونگی اداره این منطقه در سالهای اخیر شده است. اگرچه تاكنون چارچوب نهادی ویژه‌ای برای اداره این مناطق شكل نگرفته است، اما می‌توان گفت دیدگاه ها و روش های غالب و عملاً رایج در این حوزه را می‌توان در چارچوب الگوی حكومت شهری و كاملاً نامتناسب با رویكرد حكمروایی شهری ارزیابی كرد.

در کلانشهر رشت وجود مشکلات زیرساختی مانعی اساسی در راه توسعه شهری بوده وهست ، این مشکلات شامل کم عرض بودن معابر و ظرفیت پایین خیابانها برای عبور با تراکم زیاد خودروها ، عدم احداث زیر گذر و پل عابر پیاده در اکثر خیابانها وتقاطع ها ، نابسامانی پیاده روها و مشکل تردد عابرین پیاده ، نبود کمربندی جدید ، بالا بودن سطح آبهای زیرزمینی ، عدم گنجایش سیستم فاضلاب شهری و ناکارآمد بودن آن برای جمع آوری فاضلاب و آبهای سطحی درمواقع بارندگی ، تخلفات فراوان در شهرداری در خصوص عدم رعایت حریم ها و ساخت و ساز بر خلاف پروانه ساختمانی همراه با سوء مدیریت شهرداری ، عدم هماهنگی بین شهرداری با سایر سازمان های زیربط در مدیریت شهری و … که وجود این معضلات باعث هدر رفتن منابع و سرمایه ها می گردد و نیازمند برنامه ریزی صحیح می باشد.

1-2. پرسش اصلی تحقیق(مسائله تحقیق)

مشکلات و معضلات زیرساختی کلانشهر رشت چه اثرات و پیامد هایی بر توسعه شهری دارد؟

1-3. اهداف تحقیق

1.شناخت مشکلات زیر ساختی

2. ارائه راهکار جهت رفع مشکلات
3. بررسی تبعات مشکلات ومعضلات موجود درکلانشهر رشت

1-4.فرضیات تحقیق

1.به نظر می آید مشکلات و معضلات زیر ساختی مانع توسعه شهر رشت می شود.

2.به نظر می آید مشکلات و معضلات زیر ساختی باعث افزایش هزینه پروژه های شهری و مانع از اجرای آنها می گردد.

1-5.هدف كاربردی

این تحقیق در سازمان هایی از جمله :

1. استانداری گیلان(معاونت عمرانی)
2. استانداری گیلان(ستاد بحران وحوادث غیر مترقبه)

3.اداره آب و فاضلاب گیلان

4.فرمانداری رشت

5. شهرداری رشت

و همچنین موسسات آموزشی قابل استفاده می باشد

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

چکیده

یكى از مقاصد و اهداف قرآن فراخواندن به تهذیب نفس است، كه رستگارى انسان در دنیا و آخرت جز به وسیله آن ممكن نیست. نفس انسان مستعدّ آن است كه دنبال فسق و فجور برود و خود را پلید و آلوده گرداند. در عین حال، استعداد تقوا و پرهیزكارى را نیز دارد و مى‏تواند كه آن­را تهذیب كند و پاكیزه گرداند. این مسئولیت انسان است كه با بهره گرفتن از عقل و اراده خویش یكى از آن دو راه را انتخاب كند: یا راه پاكى و رشد و تعالى، یا بیراهه آلودگى و ركود و عقب‏ماندگى.

باید دانست كه تهذیب جز به فضل و توفیق خداوند میسر نمى‏شود؛ اما در عین حال، به تلاش انسان احتیاج دارد؛ تحقّق این هدف مشروط به جهاد و كوشش فراوان است؛ برای همین در پژوهش حاضر به بیان راهکارهای عملی تهذیب نفس از منظر قرآن و نهج البلاغه پرداخته شده است. پژوهش حاضر به بیان راهکارهایی برای تهذیب نفس در دو منبع مهم دینی یعنی قرآن و نهج البلاغه می ­پردازد. هدف این بوده که با بیان این موارد از این دو کتاب ارزشمند باعث خودسازی بهتر انسان ­شود.

از مهمترین نتایجی که از این پژوهش به دست آمده این است که برای قدم گذاشتن در این راه ابتدا انسان باید در خود مقدماتی را فراهم کند و مراحلی را طی کند، ازجمله تخلیه، تحلیه، تجلیه و … عواملی نیز بر این راه تأثیر دارد مانند: توفیق الهی، رهبران شایسته.

در قرآن به راهکارهای بسیاری برای تهدیب اشاره شده که مهمترین آن‌ ها تقوی، نماز، شب زنده‌داری، ذکر و … می‌باشند. در کنار قرآن از نهج‌البلاغه نیز در این پژوهش استفاده شده که مهم‌ترین این راهکارها عبارتند از تذکر، توکل، صبر، مجاهدت و ریاضت و … ، در کنار این موارد بهترین نتیجه‌ای که می‌توان به دست آورد این است که مسلمانان از عمل به دستورات این دو کتاب آسمانی غافل نباشند و در مسئله مهم تهذیب نفس و خودسازی از دستورات این کتب استفاده نمایند.

 

واژگان کلیدی: تهذیب و تزکیه نفس، قرآن، نهج البلاغه

 

 

فهرست مطالب

 

مقدمه. 1

2- بیان مسئله. 1

3- سؤالات تحقیق.. 1

4- فرضیه ­های تحقیق.. 2

5- پیشینه تحقیق      2

6- ساختار تحقیق.. 2

فصل اول: کلیات تحقیق.. 3

1-1-تهذیب 4

1-2-تزکیه  4

1-3-تفاوت تهذیب و تزکیه نفس          5

1-4-اخلاق عملی و اخلاق نظری…………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………….. 6

 -5-1تهذیب و تزکیه نفس در قرآن .      7

1-6- دلایل اهمیت تهذیب نفس….. 9

1-7- زمان آغاز تهذیب نفس…………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………….. 10

1-8- مراحل تهذیب نفس..                                                                                                                                                                                           11

1-7-1- خودشناسی.. 12

1-7-2- عزم بر حرکت.. 13

1-7-3- امید به رحمت الهی.. 14

1-7-4-تفکر. 14

1-7-5- تخلیه. 15

1-7-6- تحلیه. 16

1-7-7- تجلیه. 16

1-7-8- مرابطه. 17

1-7-8-1- مشارطه. 18

1-7-8-2- مراقبه. 20

1-7-8-3- محاسبه. 22

1-7-8-4- معاتبه (توبیخ نفس) 23

1-8- چگونگی تهذیب نفس… 24

1-9- مقدمات تهذیب نفس… 26

1-10- عوامل و اسباب مؤثر در تهذیب نفس… 26

1-10-1- توفیق الهی.. 26

1-10-2- رهبران الهی.. 27

1-10-3- قرآن کریم. 28

1-10-4- ایمان و عمل صالح. 28

1-10-5- تقوا 28

1-10-6- خوف خداوند. 29

1-11- موانع تهذیب نفس… 31

1-11-1- تداوم گناه 31

1-11-2- تعلقات دنیایی.. 31

 

1-11-3- پرخوری.. 31

1-11-4- حبّ ذات.. 32

1-12- آثار تهذیب نفس… 33

1-12-1- رستگاری.. 33

1-12-2- رضایت الهی.. 33

1-12-3- درک حقایق قرآن. 34

1-12-4- زمینه جلب محبت خداوند. 34

فصل دوم: راهکارهای عملی تهذیب نفس در قرآن.. 35

مقدمه. 36

2-1- یقظه. 37

2-2- توبه. 40

2-2-1- توبه از حرام­ها 41

2-2-2- توبه از رذایل اوصاف و اخلاق. 42

2-2-2-1- حجاب اوصاف رذیله. 43

2-2-3- توبه نصوح. 44

2-3- تقوی.. 45

2-4- صبر و استقامت.. 48

2-4-1-  اقسام صبر. 50

2-5- توکل در کارها 51

2-6- توجه به نوافل. 53

2-7- زهد. 54

2-8- نماز 56

2-9- روزه 57

2-10- ریاضت نفس… 58

2-11- تذکر. 60

2-12- رفیق و همنشین خوب.. 62

2-13- شب زنده داری.. 63

2-14- تمسک به قرآن. 64

2-15- ذکر مداوم. 65

2-16- سعه  صدر 67

فصل سوم: راهکارهای عملی تهذیب نفس در نهج البلاغه. 69

مقدمه. 70

3-1- اهمیت تهذیب از دیدگاه امام علی(ع) 70

3-2- راهکارهای تهذیب نفس در نهج البلاغه. 71

3-2-1- تقوی.. 71

3-2-2- زهد. 77

3-2-3-  نماز 78

3-2-4- انجام واجبات و ترک محرمات.. 79

3-2-5- مجاهدت و ریاضت.. 81

3-2-6- رضا و تسلیم در برابر قضا و قدر الهی.. 83

3-2-7- تذکر. 84

3-2-8- ترک معاشرت با دوستان بد. 85

3-2-9- صبر. 86

3-2-10- توکل. 87

نتایج و یافته­ ها 88

کتابنامه. 89

 

مقدمه

از مهم­ترین اهداف بعثت پیامبران الهی «تهذیب نفس» بوده و از این­رو همواره مورد توجه رهبران الهی از آدم تا خاتم بوده است. هر کدام از انبیاء الهی به نوبه خود، بشر را به تهذیب نفس فراخوانده‌اند و در این راه از هیچ گونه سعی و تلاش دریغ نکرده‌اند.

تهذیب نفس و پاکسازى قلب از غبار گناه‏ و آلودگى‏هاى مادى، صیقل دادن دل، و دریافت یک سلسله آگاهى‏هاى غیر حسى و عقلى را به دنبال دارد. مراقبت از خویشتن و زدودن حجاب‏هاى مادى، خضوع و خشوع و عبادت در برابر پروردگار، زمینه‏ساز راه‏یابى به اسرار مى‏شود و موجب مى‏گردد كه بخشى از حقایق در جان و روح انسان منعكس شود.

برای همین در تحقیق حاضر به بیان مهم ترین راهکارهای عملی برای تهذیب و تزکیه روح  پرداخته شده و این راهکارها از مهم­ترین منبع دینی مسلمانان یعنی قرآن و نهج البلاغه بیان شده ­اند به این امید که این راهکارها راهگشا باشند.

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

هویت دارای ابعادگوناگونی چون هویت تاریخی، سیاسی، ملی، اجتماعی، قومی، دینی، خودی و فرهنگی است. هویت فرهنگی احساس تعلق و همبستگی به جامعه و فرهنگ آن است و نیز بخشی از مفهوم خود است که از دانش و احساس درباره ی تعلق فرد به گروه خاص فرهنگی است و آن درایتی از خویشتن است که مشتق ازعضویت (چه رسمی و چه غیررسمی) در یک گروه اجتماعی بر مبنای انتقال و پرورش دانش، باورها، ارزش ها، نگرش ها، سنت ها و شیوه های زندگی معین مشترکی بین اعضاست، به گونه ای که در رفتار اعضاء تأثیر می گذارد و در مقابل هنجارها و ارزشهای جامعه، احساس تعهد و تکلیف کند و در امور مختلف آن مشارکت جوید، انتظارات جامعه را از خود پاسخ دهد و در مواقع بحرانی سرنوشت جامعه و غلبه بر بحران برای او مهم باشد (هال و همکاران، 1996).
هویت فرهنگی حاکی از موجودیت معنوی جامعه و پویایی آن است و بی هویتی، ایستایی جامعه است، هر جامعه ای معمولا در همه جا و همه وقت بر اصالت فرهنگی خود تأکید می کند و می کوشد که با قدرت و غرور مشخصه های این هویت را زنده نگه دارد و از آن دفاع کند. از مهمترین مولفه های هویت فرهنگی می توان به: مذهب، زبان، ارزش های فرهنگی، علاقه به برپایی رسوم سنتی، احساس تعلق و افتخار به میراث فرهنگی اشاره کرد.
امروزه انقلاب اجتماعی ارتباطات علاوه بر افزایش رسانه های ارتباط جمعی و فناوری های نوین ارتباطی، تحول نمادها و باورها را نیز به ارمغان داشته است و بیش از پیش ارتباطاتِ انسانی و اجتماعی متکی به فضای مجازی شده است که در آن حس از امکانات رهایی بخش وجود دارد و شبکه های رقمی چیزی ساخته اند که کمتر از محیطِ اجتماعی نوینی نیست(رابینز و بستر،338:1384). منظور ازحسِ رهایی در این فضا، ابعادِ زمانی و مکانی است که دگرگون شده و یا از بین رفته اند. محدودیتی برای کاربران وجود ندارد و همین طور محیطِ اجتماعی نوین مربوط به نوعی از ارتباطات می شود که قاعده های ارتباطی فضای طبیعی یا واقعی در آن کم رنگ و یا متحول می شوند. از سوی دیگر فرهنگ مجازی را در چارچوب حلقه های پیوند نوین فناوری- فضا قرار داده است که وجه مشخصه ی آن فرهنگ صمیمانه و باز ترکیبی و سازنده ی تجمع های ارتباطی است(رابینز و بستر،338:1384). بدین صورت مشخص می شود، فضای مجازی که به وسیله اینترنت در گونه های شبکه های اجتماعی، سایت و وبلاگ ها واقعیت های فضای طبیعی را بازسازی نموده و هر کدام به عنوان یک رسانه ضمن ایجاد ارتباطِ موثر، منعکس کننده واقعیت و رویداد ها در جامعه نیز به شمار می آید، واقعیت های که در سیاست، فرهنگ و عقایدِ مردم وجود دارند و بطور روزمره ممکن است در زندگی اجتماعی انسانها بروز و ظهور کنند، درحال حاضر بیش از دیگر رسانه ها در فضای مجازی و در قالب سایت و شبکه های اجتماعی متجلی و منعکس می شوند. البته، با این تفاوت که این نوع ارتباط و انتقالِ پیام هاگفتمانی را شکل می دهند که در محیط صمیمانه صورت می پذیرند و در این فضا هیچ شخص، گروه یا جماعتی نمی‌تواند اراده خود را بر دیگران تحمیل کند. هر فرد یا جماعتی می‌تواند، بخشی از این فضا را در اختیار بگیرد و به نشر آرا و عقاید خود بپردازد.
یکی از انواع فناوریهای ارتباطی نوین شبکه های اجتماعی مجازی به خصوص شبکه اجتماعی فیس بوک است. شبکه های اجتماعی، امروزه به یکی از ارکان جدایی ناپذیر زندگی ما- حداقل در بعد مجازی آن تبدیل شده اند که دارای کارکردهای گوناگونی مثل سرگرمی، آموزشی، اطلاع رسانی، شرح حال شخصی، حفظ روابط خانوادگی و دوستانه و… و تصور دنیای وب بدون حضور پررنگ این پدیده همه گیر،تقریبا غیرممکن است. شبکه اجتماعی نوعی ساختار اجتماعی محسوب می شود که از گره های متعددی تشکیل شده که این گره ها می توانند افراد حقیقی یا سازمان ها باشند. از مهمترین شبکه های اجتماعی می توان به اورکات، مای اسپیس و فیس بوک اشاره کرد. در آماری که در اکتبر 2012 اعلام شده کاربران فیس بوک به حدود یک میلیارد نفر رسیده که به گفته نایب رییس مجلس شورای اسلامی و به رغم محدودیت های که برای دسترسی به فیس بوک بزرگترین شبکه اجتماعی موجود تحمیل می شود بیش از دو میلیون ایرانی عضو این شبکه اجتماعی هستند (شریف پور،76:1391).
فضای شبکه اجتماعی فیس بوک مشتمل بر فرهنگ و دانشی است که میان کاربران آن ایجاد می‌شود و نیز منتقل کننده میلیون ها پیام است، پیام های که بر ارزشها، نگرش ها و هویت فرهنگی کاربران آن در سطح خرد و کلان تاثیر می گذارد در این شبکه هر کاربر صفحه ای مختص خود دارد که در آن به معرفی خود پرداخته است. در واقع، این صفحه نشانگر هویت شخصی و فرهنگی اوست. این ارتباطات نه تنها روابط اجتماعی را می سازد، بلکه فضایی است که در آن روابط اجتماعی و فرهنگی رخ می‌دهد. موسیقی، زبان مشترک، ملیت مشترک، دین مشترک که همه اینها از شاخص های هویت فرهنگی هستند را در فضای مجازی دور هم جمع می کند. به نظر می رسد؛ تغییراتی که سبب بروز روابط جدید اجتماعی و فرهنگی می شود، ضمن ایجاد و حفظِ هنجار های خاص فضای مجازی ارزشها و انگیزه های مشترک و مورد توافق مردم را نیز داراست چیزی که کوین رابیز و فرانک وبستر در کتاب عصر فرهنگ فناورانه از آن بنام ((محیط معرفتی)) یاد می کند که در آن رابطه های نوین بطور مستقیم تبدیل به گرایش ها و ارزشهای اجتماعی شده است.
فیس بوک یکی از رسانه های بسیار تأثیرگذار در عصر حاضر است که همانند سایررسانه ها و وسایل ارتباطی، اساساً محصول غرب بوده و در طول چند سال اخیر وارد کشور شده است که در فضای آن فرهنگ های متنوعی وجود دارد اما آیا این رسانه صرفاً دارای ماهیت غربی است؟ آیا فرهنگ ها وجوامع به تبع اصول و ارزش های خاص خود از آن استفاده می کنند؟ آیا تقابل و رویاروی حاکم در فضای فیس بوک به یک نوع استعمار یا استیلای فرهنگی توسط فرهنگ دیگری و محو ارزشها و هنجارهای سنتی و خرده فرهنگ ها توسط فضای حاکم بر این فناوری ارتباطی نوین منجر می شود و یا اینکه در نتیجه آزادی حاکم و نیز تضاد و تقابل صورت گرفته در این فضا هویت فرهنگی اعضا برساخته می شود و تجلی قویتری پیدا میکند و اعضا به بروز و نشان دادن مشخصه های هویت فرهنگی خود علاقمند می شود که از این جمله تفسیر دیگری که می توان کرد این است که به فیس بوک به عنوان یک عامل فرصت ساز یا تهدید کننده برای هویت فرهنگی نگاه کرد.
فیس بوک به عنوان یک نماد ارتباطی که دستاورد تغییر و تحول در فضای مجازی است؛ طبیعتا در طول زمان متاثر از تغییراتی خواهد شد که اقتضای فناوری های نوین است حال؛ با توجه به اینکه کاربران فیس بوک به ویژه دانشجویان با داشتن یک سری مشخصه های هویتی سنتی که از خانواده و جامعه خود اکتساب کرده اند با ورود به محیط دانشگاه و نیز با عضویت در فیس بوک و متاثر از روند موسوم به جهانی شدن بعنوان گروهی تاثیر پذیر و تاثیرگذار محسوب گردیده که از فرهنگ ها و خرده فرهنگ های گوناگون و متنوعی هستند که با تمام مشخصه های فرهنگی خود از بین المللی، ملی، قومی و مذهبی گرفته تا مولفه های شخصیتی و خانوادگی پا در دنیای پرزرق و برق مجازی می گذارند، خواسته و ناخواسته در کوتاه ترین زمان با گستره بسیار وسیعی از انسانها با اقوام، ملیت ها، مذاهب، شخصیت ها و عقاید متفاوت و متناقض مواجه هستند و به نوعی شاهد تنوع فرهنگی زیادی درفضای این شبکه هستیم ، وضعیت هویت در یک فضای متغیر چگونه خواهد بود؟ آنچه که در بررسی این موضوع شایان توجه است وجود تناقض بین تنوع فرهنگی موجود در فیس بوک و فلسفه وجودی تشکیل شبکه های اجتماعی در قالب شبکه جهانی اینترنت است که یک نوع یکسان سازی فرهنگی در قالب دهکده جهانی را دنبال می کند و از طرفی لزوم توجه به هویت جوانان که به تعبیری در حال گذار از تغییر و دگرگونی به سمت ثبیت شدن است را می طلبد.
بنا به نظرکاستلزکه؛ شبکه ای شدن و از میان رفتن نظام های سنتی را باعث رشد بنیادگرایی می داند می توان اینگونه تفسیر کرد که با کم رنگ شدن نظارت ها و پیوستن افراد به جمع کاربران رسانه های نوین میزان آزادی بیان تا آنجا گسترش می یابد که ممکن است ساختارهای سنتی، ارزشها و هنجارها زیر سوال بروند و به نوعی با یک هویت شبکه ای(مجازی) روبرو هستیم با وجود این نظرات هویت فرهنگی در این فضا دارای چه تعریفی است، وضعیت باورها، ارزشها و اعتقادات گوناگون وقتی در این فضا که خود دستخوش تغییر است چگونه است و وقتی که کاربران با این تناقض ها و گوناگونی ارزشها و باورها روبرویند نسبت و رابطه هویت و فرهنگ در این فضا، تعریفی که این دو با هم در فضای مجازی پیدا می کنند و توجه به اینکه کاربرانی که در فیس بوک به تعامل و ارتباط می پردازند، آیا هویت فرهنگی خود را بروز می دهند یا آن را ترک می گویند و اینکه وقتی کاربر در فیس بوک قرار می گیرد با توجه به باورها و ارزشهای که دارد به تناسب فضا و فرهنگ حاکم بر فیس بوک با آن همخوان می شود، یا اینکه باورها، ارزشها و اعتقادات خود را بنا بر خاصیت، ساختار و کارکرد این فضا تغییر، نقد یا اینکه آنها دوباره برساخته و محکمتر می شود.
اما با توجه به تعاریف و نکاتی که پیشتر به آن پرداخته شد؛ آن دسته از اندیشمندانی که هویت را پدیده ای سیال و نسبی دانسته اند به این نکته نپرداخته اند که با توجه به اینکه هویت افراد از فرهنگ و همچنین هنجارها، ارزشها و باورهای افراد نیز از هویت آنها نشات می گیرد، چگونه می توان یک امر متغیر را اندازه گرفت. بنابراین تعریفی که در این پژوهش می توان به آن اتکا کرد این است که هویت فنومنی ثابت است که در گذر زمان و در بخش اجتماعی با توجه به تغییراتی که در آن رخ می دهد پدیده ای تاثیرپذیر از تغییرات اجتماعی و فناوری های نوین ارتباطی است و با توجه به نسبت میان

 فرهنگ و هویت، که یکی از ویژگی های فرهنگ که ثابت ولی متغیر است که منظور از این تغییرات، تغییراتی آرام و تدریجی درگذر زمان است، هویت نیز به همین ترتیب در طول زمان و با توجه به مکانهای گوناگون و به خصوص در ارتباط با فضای شبکه های اجتماعی مجازی که دارای ویژگی برتر لامکان و لازمان بودن هستند تغییر و تاثیر می پذیرد و دارای خاصیتی،انعطاف پذیر، تجمعی و به روز است. با توجه به اینکه افراد در فضای مجازی بدلیل فقدان ارتباط چهره ای می توانند بازنمایی متفاوتی از خود داشته باشند و از هویت های جعلی، بی نام و نشان و برخی دیگر از چند هویت که گاه حتی بسیار متناقض اند در یک شبکه اجتماعی استفاده کنند؛ به نظر می رسد که هویت در فضای شبکه های اجتماعی به سمت واقعی تر شدن پیش می رود و دلیل این ادعا این است که تقریبا هیچ کس مایل نیست فرد ناشناسی را درفضای فیس بوک به لیست دوستان خود اضافه کند و نیز اینکه افرادی که با هویت جعلی ورود می کنند در نهایت هویت واقعی خود را با توجه به اظهار نظرهای گوناگون در این فضا آشکار می کنند و یا اینکه امکان تشخیص هویت این افراد در طول زمان برای کاربران فراهم می شود.

• طرح و تحدید موضوع

                    با توجه به اینکه موضوع اصلی این تحقیق، بررسی وضعیت پایبندی به هویت فرهنگی اعضای شبکه اجتماعی فیس بوک است و از آنجا که علاوه بر سه عامل اصلی، کمبود زمان، بودجه و منابع انسانی (پرسنل) و همچنین گستردگی جامعه آماری ( دانشجویان) و نیز دسترسی سخت به این شبکه بدلیل فیلتر بودن آن در امر پژوهش دخیل هستند، محقق را برآن داشت تا ازمیان دانشجویان کل کشور تنها به بررسی دانشجویان مقطع کارشناسی رشته های علوم انسانی دانشگاه تهران بسنده کنم. در نهایت موضوع مورد بررسی را به صورت زیر تحدید نماید:
بررسی وضعیت پایبندی به هویت فرهنگی اعضای شبکه اجتماعی فیس بوک( نمونه مورد مطالعه دانشجویان مقطع کارشناسی رشته های علوم انسانی دانشگاه تهران)

• ضرورت و اهمیت تحقیق

با توجه به اهمیت و ضرورت و نیز گسترش فناوریهای جدید ارتباطی تحت عنوان رسانه های جدید جدید و به خصوص شبکه اجتماعی فیس بوک و نیز عضویت بیش از یک میلیارد نفری افراد جهان در این شبکه که لقب محبوبترین شبکه اجتماعی مجازی را به خود اختصاص داده و نیز محبوبیت این شبکه اجتماعی در میان کاربران ایرانی و به ویژه دانشجویان، بعضی دغدغه های جامعه شناختی، روان شناختی و ارتباطی از سوی صاحبنظران مطرح شده است.
طرح این دغدغه ها از سوی صاحبنظران به معنی مخالفت یا انکار بنیادین شبکه های اجتماعی نبوده. اصولا امروزه سرعت تغییرات در دنیای فناوری به قدری زیاد است که ناخودآگاه همه افراد را درگیر خود می کند و پرداختن به منظور نفی یا اثبات این فناوریها نتیجه ای جز اتلاف وقت ندارد در نتیجه، سهم بشریت از این دست پدیده ها، شاید صرفا هماهنگ شدن، بهره برداری از زوایای مثبت و اجتناب از زوایای تاریک و در یک کلام، بهینه سازی است.
شبکه های اجتماعی به طور عام و فیس بوک به طور خاص، به این گروه از پدیده ها تعلق دارند و نقش ما در قبال آنها، نه نفی است ونه اثبات. بلکه باید از این پدیده تاثیرگذار در شروع هزاره سوم، به نحو مناسب استفاده کنیم. حضور و استفاده صحیح و منطقی از تمام امکانات شبکه های اجتماعی به ویژه فیس بوک می تواند تهدیدهای اجتماعی و فردی رسانه ها و شبکه های اجتماعی را به فرصت های بی بدیلی در مقیاس فردی، خانوادگی، حرفه ای و اجتماعی بدل نماید.
کارکردهای شبکه ها و رسانه های اجتماعی در هرجامعه ای متفاوت است. در ایران در حال حاضر اکثر مخاطبین شبکه های اجتماعی، جوانان بین 18تا35 سال هستند که اکثر آنها از تحصیلات عالی برخوردارند، با توجه به عضویت زیاد و روزافزون این قشر آینده ساز و نیز دانشجویان جامعه در فضای شبکه های اجتماعی و به ویژه فیس بوک و نیز با عنایت به اینکه این فضا دارای فرهنگ خاص و متنوعی است و به تبع آن نیز این فرهنگ خاص حاکم بر فضای شبکه اجتماعی فیس بوک در فرایند شکل گیری و تثبیت هویت فرهنگی جوانان در این سنین و با توجه به روند تغییرات در جامعه اثر می گذارد و دلیل انتخاب مقطع کارشناسی این است که دانشجویان در این مقطع با ذهنیتی خالی و با آلودگی ذهنی کمتر به لحاظ سنی به کاربری مشغول می شوند و با مرور زمان و کم کم الگوی ارتباطی– فرهنگی لازم را برای خود شکل می دهند و درنهایت نیز کمبود منابع مطالعاتی در این زمینه، ضرورت پژوهش درباره این موضوع را می رساند.
4-1- اهداف تحقیق
1-بررسی بازتاب هویت فرهنگی با توجه به نشانه های فرهنگی موجود در فیس بوک
2-آشنایی با تعریف ارزشها و هنجارها در فضای فیس بوک
3-آشنایی با نحوه هویت پذیری در فیس بوک
 
5-1- سوالات و فرضیات تحقیق:
1-5-1- سوالات تحقیق

• با توجه به نشانه های فرهنگی موجود در فیس بوک، هویت چگونه برای دانشجویان شکل می گیرد؟
• فضای معنایی ارزش ها و هنجارها در فیس بوک چیست؟
• فیس بوک چه تاثیری بر بروز و بر ساخته شدن هویت فرهنگی دانشجویان دارد؟
• فیس بوک چه نوع تغییراتی را برای هویت فرهنگی دانشجویان نهادی كرده است؟

 
         2-5-1- فرضیات تحقیق

• به نظر می رسد بین نشانه های فرهنگی (شکل دهنده ی هویت) موجود در فیس بوک و وضعیت تاهل پاسخگویان رابطه وجود دارد.

 

استاد مشاور:

 دکتر غدیر مهدوی کلیشمی

 

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

          چکیده

در این تحقیق تبیین مفهوم، مبانی و ساختار نظریه­ی بیمه و پوشش ریسک در اقتصاد اسلامی مدّنظر بوده است.  همچنین انجام یک مطالعه­ تطبیقی بین آراء اندیشمندان مسلمان در مورد بیمه در مالیه­ی اسلامی به منظور روشن شدن محل اختلاف و تبیین مرز دانش در این حوزه صورت گرفته است. لذا در این راستا لازم بود تا ابتدا مفهوم نظری ریسک و روش های مدیریت آن مورد توجه قرار گیرد، سپس از این رهگذر وارد بحث بیمه به عنوان یک تکنیک عملی و مالی جهت مدیریت ریسک در اقتصاد متعارف شده، آتگاه به دلیل اقتضای فضای تحقیق در ادامه با توجه به روش­های معمول و شناخته شده در جهان به توضیح پیرامون پوشش ریسک و تکافل به عنوان جایگزین بیمه­ی متعارف در اقتصاد اسلامی پرداخنه شده است. در پژوهش حاضر با بهره گرفتن از مطالعات کتابخانه­ای در مرحله­ اول مباحث ریسک و بیمه در دو گستره­ی اقتصاد متعارف و اسلامی توصیف شده است. سپس تحلیل فقهی و تطبیقی بین آراء اندیشمندان اسلامی راجع به استفاده­ی مسلمانان از قراردادهای بیمه­ی متعارف که مورد نیاز روز جوامع است، ارائه گردیده تا مبانی اختلاف­نظرها از این رهگذر مشخص شود.

نتایج مطالعه­ تطبیقی نشان داد که اختلا­ف­­­نظرهای اندیشمندان مسلمان هنگام ارائه­ نظرات متفاوت و گاه متضاد در خصوص مشروعیت ابزار اقتصادی نوین،که بیمه یکی از برجسته­ترین آن­ها است، از 7 حوزه ناشی گردیده که در واقع نشان از مبنای فکری و ذهنی متفاوت ایشان و زاویه­ی دید خاص ایشان نسبت به منابع دینی دارد. بطور خلاصه می­توان گفت بطور معمول مخالفان بیمه­ی متعارف به سه دسته تقسیم می­شوند: دسته­ی اول که مخالف هر گونه بیمه بوده و معتقدند که تمام لزومات نظری و عملی در دین بیان شده است و قرارداد بیمه امری مستحدث و مشروع است که جایی در باب­های فقه اسلامی ندارد. اما مخالفان این گروه اعم از کسانی که به دلیل شبهات با بیمه مخالفند و چه موافقان، معتقدند شارع مقدس نسبت به رفتار انسان مکلّف عاقل آزادی عمل قائل شده است لذا بیمه را مورد بررسی فقهی قرار می­دهند. دسته­ی دوم که به دلیل شبهات فقهی تشخیص داده در این قرارداد با مشروعیت آن مخالفت می­ کنند. ایرادات مورد نظر این گروه و نیز پاسخ­های داده شده به آنها از مباحث موضوع­شناسی و اعتقاد به مدخلیت نیازهای انسان در توجیه و جواز استفاده از طراحی­های نوین مالی، اعتقاد به حجیت عرف در تشخیص معیارهای فقهی و نیز توجه به اصول و عمومات فقهی ناشی می­ شود. دسته­ی سوم که تنها متعرض مشروعیت بیمه­ی عمر هستند. همچنین دیدگاه های موافقان با مشروعیت بیمه­ی متعارف از اعتقاد به تأیید شارع نسبت به رفتار انسان مکلّف، مدخلیت نیازهای انسان در توجیه رفتار، حجیت عرف، مباحث موضوع­شناسی و توجه به اصول و عمومات فقهی سرچشمه گرفته است.   

کلید واژگان: ریسک، مدیریت ریسک، بیمه، تکافل، غرر، قمار

 

 

عنوان                                                   فهرست مطالب                                                          صفحه

                                                                                

1-1.مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………..     1

1-2. طرح مسئله تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………….     2

1-3. سوالات تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………..     3

1-4. اهمیت مسئله …………………………………………………………………………………………………………………………….     3

1-5. اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………….     4

1-6. روش پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………..     4

1-7. پیشینه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………..     4

1-8. مفاهیم کلیدی …………………………………………………………………………………………………………………………..     7

 

بر ادبیات موضوع در ادبیات متعارف

2-1.مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………..    10

بر مبانی نظری ریسک و مدیریت آن در ادبیات اقتصادی متعارف …………………………    11

2-2-1. مفهوم ریسک …………………………………………………………………………………………………………………………    11

2-2-2. انواع ریسک …………………………………………………………………………………………………………………………..   14

2-2-3. زمینه ­های نظری مدیریت ریسک ……………………………………………………………………………………………..   15

2-2-3-1. درآمدی بر مدیریت ریسک …………………………………………………………………………………………………   15

2-2-3-2. ضرورت مدیریت ریسک ……………………………………………………………………………………………………..   15

2-2-3-3. ماهیت مدیریت ریسک ………………………………………………………………………………………………………   16

2-2-3-4. فرایند مدیریت ریسک ……………………………………………………………………………………………………….   17

2-2-3-5. راهبردهای مدیریت ریسک …………………………………………………………………………………………………   17

2-2-3-5-1. تکنیک­های مورد انتخاب ریسک­گریزها …………………………………………………………………………….   18

2-2-3-5-2. تکنیک­های مورد انتخاب ریسک­پذیرها …………………………………………………………………………….   18

2-3. بخش دوم: انواع بیمه ………………………………………………………………………………………………………………….   20

2-3-1. بیمه بازرگانی متعارف …………………………………………………………………………………………………………….   20

2-3-1-1. واژه بیمه …………………………………………………………………………………………………………………………..   20

2-3-1-2. معنای اصطلاحی بیمه ………………………………………………………………………………………………………..   21

2-3-1-3. تاریخچه بیمه بازرگانی متعارف …………………………………………………………………………………………..   21

 

2-3-1-4. ارکان قرارداد بیمه بازرگانی …………………………………………………………………………………………………   23

2-3-1-5. اصول بیمه بازرگانی …………………………………………………………………………………………………………..   24

2-3-1-6. انواع رشته­های بیمه بازرگانی ………………………………………………………………………………………………   27

2-3-1-6-1. بیمه­های اموال ……………………………………………………………………………………………………………….   29

2-3-1-6-1-1. بیمه­های اشیاء …………………………………………………………………………………………………………..   30

 

عنوان                                                                                                                                   صفحه

2-3-1-6-1-2. بیمه­های زیان پولی ……………………………………………………………………………………………………   31

2-3-1-6-1-3. بیمه­های مسئولیت …………………………………………………………………………………………………….   31

2-3-1-6-2. بیمه­های اشخاص …………………………………………………………………………………………………………..   31

2-3-1-6-2-1. بیمه عمر ………………………………………………………………………………………………………………….   31

2-3-1-6-2-1-1. تاریخچه و ماهیت بیمه عمر ……………………………………………………………………………………   32

2-3-1-6-2-1-2. تعریف بیمه عمر ……………………………………………………………………………………………………   32

2-3-1-6-2-1-3. انواع بیمه­نامه­های عمر ……………………………………………………………………………………………   33

2-3-1-6-2-1-4. حق­بیمه قرارداد بیمه عمر ………………………………………………………………………………………   33

2-3-1-6-2-2. بیمه­های حوادث اشخاص ……………………………………………………………………………………………   36

2-3-1-6-2-2-1. اقسام بیمه حوادث …………………………………………………………………………………………………   36

2-3-1-6-2-2-2. تعهدات بیمه­گر و موارد استثنا …………………………………………………………………………………   37

2-3-1-6-2-3. بیمه­های بهداشت و درمان ………………………………………………………………………………………….   37

2-3-1-6-2-3-1. معرفی بیمه درمانی ……………………………………………………………………………………………….   37

2-3-1-6-2-3-2. اقسام بیمه درمانی …………………………………………………………………………………………………   37

2-3-1-6-3. بیمه­های مسئولیت …………………………………………………………………………………………………………   37

2-3-1-6-3-1. معرفی بیمه­های مسئولیت ………………………………………………………………………………………….   38

2-3-1-6-3-2. انواع بیمه­های مسئولیت ……………………………………………………………………………………………..   38

2-3-2. بیمه تعاونی …………………………………………………………………………………………………………………………..   38

2-3-2-1. معرفی بیمه تعاونی …………………………………………………………………………………………………………….   39

2-3-2-2. ساختار مدیریتی بیمه تعاونی ……………………………………………………………………………………………..   39

2-3-3. بیمه اجتماعی متعارف ……………………………………………………………………………………………………………   39

2-3-3-1. تاریخچه و ماهیت بیمه­های اجتماعی …………………………………………………………………………………..   39

2-3-3-2. بیمه اجتماعی تحت تأثیر سیاستهای اقتصادی و اجتماعی ………………………………………………………   40

2-3-3-3. سیر تکامل خدمات بیمه­ای دولتی ……………………………………………………………………………………….   44

2-3-3-4. ویژگی­های بیمه­های اجتماعی ……………………………………………………………………………………………..   46

2-3-3-5. اصول و موازین نظام بیمه اجتماعی ……………………………………………………………………………………..   47

2-3-3-5-1. اصول حاکم بر نحوه اداره امور تأمین اجتماعی …………………………………………………………………..   47

2-3-3-5-2. اصول حاکم بر نحوه تأمین مالی بیمه­های اجتماعی …………………………………………………………..   48

2-3-3-5-3. اصول حاکم بر نحوه ارائه مزایا …………………………………………………………………………………………   48

2-3-3-6. طرح­ها و برنامه ­های بیمه اجتماعی ……………………………………………………………………………………….   50

 

3-1.مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………..   53

3-2. انواع تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………….   53

عنوان                                                                                                                                 صفحه

3-3. روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………   54

3-3-1. روش تحقیق توصیفی ……………………………………………………………………………………………………………..   54

3-3-1-1. هدف تحقیق توصیفی …………………………………………………………………………………………………………   55

3-3-1-2. انواع تحقیقات توصیفی ……………………………………………………………………………………………………….   55

3-3-2. تعریف روش تحلیل محتوا ………………………………………………………………………………………………………   55

3-3-2-1. مراحل تحلیل محتوا …………………………………………………………………………………………………………..   56

3-3-3. درآمدی بر روش تحقیق تطبیقی ……………………………………………………………………………………………..   56

3-3-3-1. تعریف مطالعه تطبیقی…………………………………………………………………………………………………………   57

3-3-3-2. هدف مطالعه تطبیقی…………………………………………………………………………………………………………..   57

 

4-1. مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………….   58

4-2. بخش اول: پوشش ریسک و بیمه در مالیه اسلامی …………………………………………………………………………   59

4-2-1. مدیریت ریسک در اسلام ………………………………………………………………………………………………………..   59

4-2-2. الگوی تکافل در پوشش ریسک ………………………………………………………………………………………………..   59

4-3. بخش دوم: ماهیت فقهی بیمه متعارف؛ اختلاف نظرهای اندیشمندان اسلامی ……………………………………   60

4-3-1. موافقان مشروعیت ………………………………………………………………………………………………………………….   61

4-3-1-1. بیمه های بازرگانی متعارف در تطبیق با عقود شرعی …………………………………………………………….   61

4-3-1-1-1. قرارداد بیمه و عقد مضاربه ……………………………………………………………………………………………..   62

4-3-1-1-2. قرارداد بیمه و عقد ضمان ……………………………………………………………………………………………….   62

4-3-1-1-3. قرارداد بیمه و صلح ………………………………………………………………………………………………………..   62

4-3-1-1-4. قرارداد بیمه و هبة معوّضه ………………………………………………………………………………………………   63

4-3-1-2. بیمه های بازرگانی متعارف در تطبیق با نهادهای حقوقی صدر اسلام ……………………………………….   63

4-3-1-2-1. نظام عاقله و عقد بیمه ……………………………………………………………………………………………………   63

4-3-1-2-2. عقد بیمه و ضَمان خطرالطریق ………………………………………………………………………………………..   64

4-3-1-2-3. قرارداد بیمه و عقد موالات ………………………………………………………………………………………………   64

4-3-1-3. بیمه های بازرگانی متعارف به عنوان عقود جدید و مشروع …………………………………………………….   65

4-3-2. مخالفان مشروعیت …………………………………………………………………………………………………………………   66

4-3-2-1. فقهایی که عقود شرعی را محصور در تعدادی خاص می­دانند ………………………………………………….   67

4-3-2-2. فقهایی که شرایط کلی صحت عقود را در نظر می­گیرند …………………………………………………………   67

4-3-2-2-1. وجود غرر ……………………………………………………………………………………………………………………..   67

4-3-2-2-2. وجود رهان ……………………………………………………………………………………………………………………   69

4-3-2-2-3. وجود میسر ……………………………………………………………………………………………………………………   69

4-3-2-2-4. وجود ربا ……………………………………………………………………………………………………………………….   71

عنوان                                                                                                                                    صفحه

4-3-2-2-5. ضمان مالم یجب …………………………………………………………………………………………………………..   72

4-3-2-2-6. اکل مال به باطل …………………………………………………………………………………………………………..   72

4-3-2-2-7. وجود غبن …………………………………………………………………………………………………………………….   73

4-3-2-2-8. معلق بودن عقد …………………………………………………………………………………………………………….   74

4-3-2-2-9. معامله کالی به کالی ………………………………………………………………………………………………………   74

4-3-2-2-10. مغایرت با اصل توکل …………………………………………………………………………………………………..   74

4-3-2-2-11. معامله بر معدوم ………………………………………………………………………………………………………….   75

4-3-2-2-12. مغایرت با آزادی اراده …………………………………………………………………………………………………..   75

4-3-2-2-13. اجماع بر تحریم …………………………………………………………………………………………………………..   76

4-3-2-2-14. سفهی بودن ………………………………………………………………………………………………………………..   76

4-3-3. قائلان به تفکیک بیمه­های حلال و حرام …………………………………………………………………………………..   76

4-3-3-1. وجود غرر ………………………………………………………………………………………………………………………….   76

4-3-3-2. وجود میسر ……………………………………………………………………………………………………………………….   77

4-3-3-3. وجود ربا ……………………………………………………………………………………………………………………………   77

4-3-3-4. مغایرت با اصول میراث و وصیت ………………………………………………………………………………………….   78

4-3-3-5. مغایرت با اصل توکل ………………………………………………………………………………………………………….   78

4-3-3-6. اکل مال به باطل ……………………………………………………………………………………………………………….   79

4-4. بخش سوم: معرفی بیمه­ی تکافل  ………………………………………………………………………………………………..   80

4-4-1. کلیات تکافل …………………………………………………………………………………………………………………………   80

4-4-1-1. واژه و اصطلاح تکافل …………………………………………………………………………………………………………..   80

4-4-1-2. خاستگاه تکافل ………………………………………………………………………………………………………………….   80

4-4-1-3. اولین شرکت تکافل ……………………………………………………………………………………………………………   81

4-4-2. سازوکار کلی تکافل ………………………………………………………………………………………………………………..   82

4-4-2-1. ارکان مدل های تکافل ……………………………………………………………………………………………………….   82

4-4-2-2. ایجاد هیئت فقه اسلامی ……………………………………………………………………………………………………..   83

4-4-3. الگو های عملیاتی تکافل (الگوهای متعارف) ……………………………………………………………………………..   84

4-4-3-1. الگوهای یک وجهی ……………………………………………………………………………………………………………   84

4-4-3-1-1. الگوی مضاربه ………………………………………………………………………………………………………………..   84

4-4-3-1-1-1. تکافل عمومی با الگوی مضاربه ……………………………………………………………………………………   85

4-4-3-1-1-2. تکافل خانواده با الگوی مضاربه­ ……………………………………………………………………………………   86

4-4-3-1-2. الگوی وکالت …………………………………………………………………………………………………………………   89

4-4-3-1-2-1. تکافل عمومی با الگوی وکالت …………………………………………………………………………………….   89

4-4-3-1-2-2. تکافل خانواده با الگوی وکالت …………………………………………………………………………………….   90

4-4-3-2. الگوهای ترکیبی …………………………………………………………………………………………………………………   93

عنوان                                                                                                                                   صفحه

4-4-3-2-1. مضاربه-وکالت ………………………………………………………………………………………………………………   93

4-4-3-2-1-1. مضاربه- وکالت- عمومی …………………………………………………………………………………………….   93

4-4-3-2-1-2. مضاربه- وکالت- خانواده …………………………………………………………………………………………….   93

4-4-3-2-2. وقف ……………………………………………………………………………………………………………………………..   96

4-4-3-2-2-1. وقف-مضاربه-عمومی …………………………………………………………………………………………………   96

4-4-3-2-2-2. وقف-مضاربه-خانواده …………………………………………………………………………………………………   96

4-4-3-2-2-3. وقف-وکالت-عمومی …………………………………………………………………………………………………..   99

4-4-3-2-2-4. وقف-وکالت-خانواده …………………………………………………………………………………………………..   99

4-4-3-2-2-5. وقف- مضاربه-وکالت؛ عمومی ……………………………………………………………………………………..   102

4-4-3-2-2-6. وقف-مضاربه-وکالت؛ خانواده ………………………………………………………………………………………   102

4-4-3-3. الگوی تکافل مبتنی بر تبرّع (تکافل غیرانتفاعی) ……………………………………………………………………   105

4-4-3-4.  الگوی تکافل مبتنی بر  تعاون (تکافل تعاونی) ……………………………………………………………………..   105

4-4-4. الگوهای نظری (غیر عملیاتی) تکافل ………………………………………………………………………………………..   106

4-4-5. الگوهای شیعی تکافل ……………………………………………………………………………………………………………..   107

4-4-5-1. الگوی تکافل براساس پیشنهاد آیت الله سیدعبدالهادی شاهرودی ……………………………………………   107

4-4-5-2. الگوی تکافل براساس پیشنهاد آیت الله دکتر حسن­آقا نظری …………………………………………………..   111

4-4-6. تکافل و بیمه های تعاونی ………………………………………………………………………………………………………..   114

4-4-7. تکافل خانواده ………………………………………………………………………………………………………………………..   114

4-4-7-1. معرفی ………………………………………………………………………………………………………………………………   114

4-4-7-2. منطق وجود بیمه تکافل خانواده ………………………………………………………………………………………….   115

4-4-7-3. اصول حاکم بر قرارداد تکافل خانواده ……………………………………………………………………………………   115

4-4-8. تکافل اتکایی …………………………………………………………………………………………………………………………   116

4-4-8-1. تاریخچه، مفهوم و ماهیت تکافل اتکایی ………………………………………………………………………………..   116

4-4-8-2. اهداف و عملیات تکافل اتکایی …………………………………………………………………………………………….   117

4-4-9. محصولات تکافل ……………………………………………………………………………………………………………………   118

4-4-9-1. گستره­ی محصولات در صنعت تکافل …………………………………………………………………………………..   118

4-4-9-2. محصولات تکافل عمومی …………………………………………………………………………………………………….   118

4-4-9-3. محصولات تکافل خانواده …………………………………………………………………………………………………….   118

4-5. بخش چهارم: ماهیت فقهی تکافل؛ اختلاف نظرهای اندیشمندان اسلامی …………………………………………..   119

4-5-1. مشروعیت تکافل ……………………………………………………………………………………………………………………   119

4-5-1-1. مبانی نظری تکافل …………………………………………………………………………………………………………….   120

4-5-1-2. مبانی عملی تکافل …………………………………………………………………………………………………………….   120

4-5-2. تطبیق تکافل با عقود معین شرعی …………………………………………………………………………………………..   121

4-5-2-1. بحث­های فقهی در تطبیق تکافل با عقود شرعی …………………………………………………………………….   122

عنوان                                                                                                                                   صفحه

4-5-3. تکافل به عنوان یک عقد مستقل …………………………………………………………………………………………….. 124

4-5-4. مخالفان تکافل ……………………………………………………………………………………………………………………… 125

4-6. بخش پنجم: بررسی مبانی اختلاف نظرها …………………………………………………………………………………….. 125

4-6-1. مبانی اختلاف نظرها در رأی بر عدم مشروعیت …………………………………………………………………………. 126

4-6-2. مبانی اختلاف نظرها در رأی بر مشروعیت ………………………………………………………………………………… 126

4-6-3. جمع­بندی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 126

 

5-1. جمع­بندی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………… 137

5-2. یافته­ های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………….. 139

5-3. پیشنهادات تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………….. 142

منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 143

 

 

 

عنوان                                         فهرست شکل                                                         صفحه

شکل 2-1: ارتباط مفهومی ریسک با سایر مفاهیم ………………………………………………………………………………….   12

شکل 2-2: دسته بندی استراتژیهای مدیریت ریسک با معیار روحیه مواجهه با ریسک ………………………………   19

شکل 2-3: دسته بندی استراتژیهای مدیریت ریسک با معیار هدف مدیریت …………………………………………….   20

شکل 2-4: انواع بیمه بازرگانی …………………………………………………………………………………………………………….   30

شکل 4-1: الگوی تکافل عمومی براساس عقد مضاربه ……………………………………………………………………………   87

شکل 4-2: الگوی تکافل خانواده براساس عقد مضاربه ……………………………………………………………………………   88

شکل 4-3: الگوی تکافل عمومی براساس عقد وکالت ……………………………………………………………………………..   91

شکل 4-4: الگوی تکافل خانواده براساس عقد وکالت ……………………………………………………………………………..   92

شکل 4-5: الگوی تکافل عمومی براساس عقود مضاربه_وکالت ……………………………………………………………….   94

شکل 4-6: الگوی تکافل خانواده براساس عقود مضاربه_وکالت ………………………………………………………………..   95

شکل 4-7: الگوی تکافل عمومی براساس عقود وقف_مضاربه ………………………………………………………………….   97

شکل 4-8: الگوی تکافل خانواده براساس عقود وقف_مضاربه ………………………………………………………………….   98

شکل 4-9: الگوی تکافل عمومی براساس عقود وقف_وکالت ……………………………………………………………………

شکل 4-10: الگوی تکافل خانواده براساس عقود وقف_وکالت …………………………………………………………………   101

شکل 4-11: الگوی تکافل عمومی براساس عقود وقف- مضاربه-وکالت …………………………………………………….   103

شکل 4-12: الگوی تکافل خانواده براساس عقود وقف- مضاربه-وکالت …………………………………………………….   104

شکل 4-13: الگوی تکافل براساس پیشنهاد آیت الله سیدعبدالهادی شاهرودی …………………………………………   110

شکل 4-14: الگوی تکافل براساس پیشنهاد آیت الله دکتر حسن­آقا نظری ………………………………………………..   113

 

 

عنوان                                       فهرست جداول                                                         صفحه

جدول 2-1: اصول راهبردی در فعالیتهای بیمه­گر ………………………………………………………………………………….   29

بر سیر تاریخی انواع بیمه ……………………………………………………………………………………….   51

جدول 4-1: بررسی مبانی اختلاف نظرهای اندیشمندان اسلامی در مورد بیمه متعارف ……………………………… 131

 

1-1.مقدمه

هر نوع فعالیتی در فرایند اجرای خود با احتمال وقوع حوادث و یا مخاطراتی رو به رو می‌باشد كه حاصل آن می‌تواند از برآورده شدن نتیجه و یا بازده مورد انتظار جلوگیری كند. بنابراین احتمالی را كه موجب گردیده تا بازده مورد نظر حاصل نشود ریسك می‌نامند. این امر اشاره به وضعیت ناخوشایندی دارد كه ممكن است یک فرد و یا سازمان در معرض آن قرار گرفته و درصد احتمال وقوع نتیجه منفی را بالا ببرد و باعث به وجود آمدن زیان گردد. افراد و سازمان­ها جهت دستیابی به اهداف مورد نظر خویش لزوماً به مدیریت ریسک پرداخته و متناسب با هدف و امکانات خویش راهبرد متناسب را جهت تسلط بر شرایط در پیش می­گیرند. در این بین بیمه به عنوان یک ابزار مدیریتی به معنای انتقال زیان احتمالی ناشی از ریسک، از یک موجودیت حقیقی یا حقوقی در مقام بیمه­گذار در ازای پرداخت حق­بیمه به بخشی که بیمه­گر نامیده می­ شود؛ جهت کسب امنیت خاطر و پشتوانه مالی، مؤثر خواهد بود. بیمه­کردن به عنوان یک تکنیک انتقال ریسک، راهبردی قابل اتکا و مؤثر است که مورد استفاده وسیع قرار می­گیرد. این استراتژی ممکن است توسط متصدّی خصوصی و یا دولتی اداره شود. بیمه تحت قرارداد طرفینی و خصوصی و مشتمل بر جنبه­ بازرگانی و تجاری، با همان اصول و ارکان متعارف، در دایره­ی ارتباطات اقتصادی بین ­المللی به کشورهای مسلمان هم راه یافته است و از آنجا که طبق اعتقاد مسلمانان لازم است تمام عناصر رفتاری انسان مکلّف در چارچوب اصول و قواعد شرعی آنالیز و طبق دستورالعمل­های موجود در آموزه­های کتاب و سنّت صورت گیرد؛ بیمه به عنوان یک تعامل اقتصادی برای طرفین قرارداد بر منابع فقهی عرضه و مورد اظهار نظر فقهای مسلمان قرار گرفته است و فتواهای متفاوتی راجع به آن صادر شده است، در همین راستا موافقان و مخالفان هر یک استدلالاتی را جهت توجیه نظر خود ارائه داده­اند. گروه مخالف که عمدتاً از فقهای عامّه هستند طرح تکافل را جهت پاسخگویی نیاز مسلمانان به بیمه در مالیه اسلامی گنجانده­اند و ادعا کرده ­اند که این طرح علاوه بر کارآیی اصلی (بیمه­گری)، از عناصر غیر شرعی بارز در سازوکار بیمه­ی متعارف مبرّی و به دلیل اینکه با عدالت و تعاون به عنوان ارزش­های اسلامی همسو می­باشد، شرعی است. به دلیل استفاده­ی وسیع جمعیت مسلمان از بیمه، بررسی مشروعیت این ابزار مالی در قالب متعارف و نیز اسلامی، از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. پژوهش پیش­رو جهت ارائه طرحی جامع از تحلیل فقهی ساختار و الگوی بیمه­ای متعارف و تکافل در اقتصاد اسلامی با رویکردی تطبیقی بین آراءِ اندیشمندان اسلامی انجام شده است.

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

– فصل دوم: ادبیات و مبانی نظری تحقیق
مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………. 25
1-2) پیشینه تحقیق   ……………………………………………………………………………………… . 26
2-2) مفاهیم نظری   ……………………………………………………………………………………….. . 28
3-2) مبانی نظری   ………………………………………………………………………………………….   63
4-2) چارچوب نظری   …………………………………………………………………………………….. .. 98
– فصل سوم: روش اجرای تحقیق
مقدمه   …………………………………………………………………………………………………………… 126
1-3) روش پیمایشی و كاربرد آن   ………………………………………………………………………….   128
2-3) جامعه آماری و واحد تحلیل   ………………………………………………………………………….   129
3-3) روش نمونه‌گیری و حجم نمونه   ………………………………………………………………………   132
4-3) اعتبار و پایایی تحقیق   ……………………………………………………………………………….   133
5-3) روش و ابزار گردآوری اطلاعات   …………………………………………………………………….. 134
6-3) روش تجزیه و تحلیل اطلاعات   …………………………………………………………….. . 135
7-3) ضریب اطمینان در پژوهش   …………………………………………………………………. .. 135
8-3) تعریف نظری و عملی مفاهیم و مقوم‌های تحقیق   ………………………………… . 135
– فصل چهارم: یافته‌های تحقیق
1-4) جداول و تحلیل توصیفی داده‌ها   …………………………………………………………. .. 136
2-4) جداول و تحلیل آزمون سؤالات تحقیق   ……………………………………………….. .. 151
– فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها
مقدمه   ………………………………………………………………………………………………………….   209
1-5) نتایج حاصل از یافته‌های تحقیق   ………………………………………………………… 210
2-5) پیشنهادات   ………………………………………………………………………………………… .. 212
3-5) پیشنهادات کاربردی ………………………………………………………… ..                        216
4-5) پیشنهادات برای مطالعات بعدی…………………………………………………………………. .             219
چكیده
 
پژوهش حاضر بررسی رابطه بین استفاده از شبكه‌های اجتماعی و گرایش دینی كاربران عضو شبکه های اجتماعی را با بهره گرفتن از روش پیمایشی مورد مطالعه قرار داده است. این پژوهش در دانشکده هنر های زیبا دانشگاه تهران و در بین دانشجویان رشته­ها و دوره­ های مختلف تحصیلی این دانشکده انجام گرفته است.
تحلیل یافته‌های این مطالعه كه گرایش دینی كاربران در در پنج حیطه‌ی احساس، باور و اعتقاد،انجام مناسک، پایبندی به ارزش‌ها و اعتقادات دینی مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد نشان از آن دارد که شبکه های اجتماعی به عنوان اساسی ترین رغیب رسانه های سنتی نقش مهمی در زندگی امروز ایفا می نمایند و بیش از هر رسانه سنتی برای خود جا باز کرده اند.
به نظر می­رسد پذیرش زندگی و حضور در این شبکه­ ها اجتناب ناپذیر است اما با برنامه ریزی نهاد های تصمیم گیر و آسیب شناسی جامع و استفاده از همه­ی ظرفیت­های ارتباطی می­توان از آن به عنوان یک فرصت و بستر مناسب در جهت تقویت و نشر ارزش های دینی و مذهبی بهره جست.
1-1مقدمه:
انسان ها در حالی به قرن بیست و یکم گام نهاده اند که ارتباطات جهان را تسخیر کرده و کتاب، رایو، فیلم و ماهواره و اینترنت به گونه ای احوال آنها را به همدیگر پیوند داده است که برای زیستن به دنبال شیوه ها و ابزار های جدید هستند.
یکی از دستاورد های عصر ارتباطات آگاهی یافتن مردم از باور های دینی و گرایش های دینی دیگران است که با از میان رفتن سد ها و فاصله ها بیشاز هر زمان دیگری با ادیان و مذاهب دیگر آشنا هستند. (توفیقی ، حسین: 1390)
بشر امروزی به ویژه نسل جوان به مدد رسانه های نوین ارتباطی، شیوه های متفاوتی را جهت حفظ رابطه ی خود با دوستان و آشنایان، برقراری رابطه های جدید و انتشار افکار تجربه می کند.آدمی قدرت این ابزار های ارتباطی را به منظور تامین نیاز های ارتباطی خود به خدمت گرفته است.
سایت های شبکه ی اجتماعی، از جمله رسانه های نوینی هستند که بستر مناسبی برای حفظ روابط آفلاین، ایجاد روابط آنلاین و بسط دادن این روابط به زندگی واقعی فراهم کرده اند.
نتایج تحقیقات نشان داده است که سبک ها و رفتار های ارتباطی کاربران سایت های شبکه اجتماعی از فرهنگ ها و ملل مختلف، به دلیل نگرش ها و ارزش های فرهنگی متفاوت فرق دارد. به عبارت دیگر افراد تحت تاثیر فرهنگ های حاکم در جامعه در جامعه ی خود دست به رفتار های ارتباطی در شبکه های اجتماعی آنلاین می زنند.
تكنولوژی‌های نوین ارتباطی که به واقعیت انکارناپذیر زندگی بشر امروز تبدیل شده است دنیای نوینی را رقم زده که فضای مجازی و شبکه های اجتماعی از مصداق مهم آن هستند.تکنولوژی های امروز که در عرصه های مختلف نمود خود را به نمایش گذاشته ابعاد مختلف زندگی انسان را در عرصه های دینی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی و … تحت تاثیر قرار داده است.
اصولا فناوری همواره زندگی انسان ها را تحت تاثیر قرار داده و بهره برداری از آن هم موجب سادگی امور و در ابعاد گسترده آن استفاده موجبا شکل گیری ابعاد پیچیده اجتماعی و فرهنگی می شود.
اختراع خط، تكنولوژی چاپ، تلگراف، تلفن و تكنولوژی كامپیوتر را می‌توان در همین راستا ارزیابی كرد؛ چرا كه هر‌یک به نوبه خود با تغییراتی كه به‌همراه آوردند، باعث دگرگونی در زندگی بشر شدند. رسانه‌های نوین اطلاعاتی و در رأس آن اینترنت ، موجب نوسازی فرایندهای اجتماعی است . این تکنولوژی تمام جنبه‌های زندگی مردم را تحت الشعاع قرارداده است. (جهانگرد، 1384: 3)
هرچند که انسان‌ها به طور معمول در مقابل هر گونه تغییری مقاومت می‌کنند ولی باید این مهم را پذیرفت که مواجهه با این تغییرات گریزناپذیر است و این مقاومت‌ها نیز شکسته‌خواهد شد و به همین علت باید همواره خود را برای این تغییرات که به سرعت و شتابان نیز صورت می‌پذیرد، آماده کرده و با یک شناخت خوب نسبت به میزان تأثیر هر یک از این تغییرات، اثرات سوء آن را به حداقل ممکن برسانیم. ُ
با رشد شتابان تكنولوژی‌های ارتباطات و اطلاعات، به ویژه اینترنت و انتقال پرشتاب فعالیت‌ها به زندگی فردی و جمعی انسان؛ فضاهای سایبر و محیط‌های مجازی، اهمیتی روزافزون یافته و مجازی شدن را به نیروی محرك تغییر محیط زندگی انسان و از آن مهم‌تر به عامل اصلی تغییر الگوهای فكری و رفتاری و به معنایی دقیق‌تر “وجود انسان” تبدیل كرده‌است. ( اوحدی، 1380: 9 )
همان‌طور كه جامعه شناس انگلیسی، آنتونی گیدنز[1] ( 1999 ) یاد‌آور می‌شود، هرچه این تغییرات نه‌تنها ” در بیرون از اینجا ” اتفاق می‌افتد بلكه ” در اینجا نیز اتفاق می‌افتد – در خانه‌هایمان و درون سرهای ما -، و در اینكه ما چگونه دنیا و جایی كه در آن هستیم، می‌بینیم. بنابراین، ما همه مسؤولیم تا در مورد تجربیاتمان از این تغییرات فرهنگی بیاندیشیم و بحث كنیم. واقعیت این است كه نمی‌توان نسبت به این تغییرات بی‌تفاوت بود. بنابراین مهم است كه بدانیم كه چگونه این تغییرات می‌تواند تعاملات انسانی هر روزه‌ی ما را تحت تأثیر قرار دهد. مهم‌تر اینكه برای تمام كسانی‌ كه وارد دنیای كار می‌شوند لازم است تا نظرات خردمندآن‌ های راجع به اینترنت داشته باشند.
( تربتی،1389:12)
کشورهای جهان سوم و در حال توسعه مثل ایران نیز در مسیر رشد تکنولوژیک خود همواره تحت تاثیر این شرایط بودند. از زمان حکومت قاجار و شکست ایران در مقابل قشون روس نیز بکارگیری از فناوری ها در عرصه های مختلف به مقوله اساسی در تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانی تبدیل شد.
رشد روزافزون سواد و افزایش مهاجرت های ایرانیان به کشور های اقلیم فرنگ زمینه و بستر روزافزون استفاده از فناوری های جدید و همچنین درک دستاوردهای ان سامان در زمینه استفاده از قانون و زندگی و سیاسی و اجتماعی مردم اروپا در بلند مدت، منجر به تغییر ذائقه‌ی ارتباطی عموم جامعه می‌شود.
اندیشمندان و صاحب نظران علوم اجتماعی و ارتباطات بر این باورند كه تركیب و همگرایی، فن‌آوری‌های ارتباطاتی و تجدید ساختار نظام سرمایه‌داری در دهه‌ های اخیر، سبب گشایش مرحله‌ی تازه‌ای در تاریخ جوامع بشری شده‌است. مرحله‌ای كه با اصطلاحاتی نظیر جامعه فراصنعتی[2]، جامعه شبكه‌ای[3]، جامعه اطلاعاتی[4]، جامعه پست‌مدرن[5]، جامعه مجازی[6] و امثالهم توصیف و تبیین شده است. “ویژگی‌های این جامعه نو را می‌توان پدیده‌هایی از جمله اقتصاد اطلاعاتی جهانی، هندسه متغیر شبكه‌ای، فرهنگ مجاز واقعی، توسعه حیرت انگیز فناوری‌های دیجیتال، خدمات پیوسته و نیز فشردگی زمان و مكان، برشمرد”     ( كاستلز، 1380: 15 )

 

در سال‌های اخیر “شبکه‌های اجتماعی مجازی” با سرعتی بینظیر گسترش یافته‌اند. پایگاه‌های مجازی مای اسپیس فیس بوک[7] ، فیس بوک[8] ، فایو های[9] ، فرندستر[10] ، یوتیوب[11] ، فیلکر[12] ، اورکات[13] و تویتر[14] مشهورترین این شبکه‌ها هستند که فضایی جذاب را برای ارتباط شبکه‌ای در فضای مجازی میان کاربران اینترنت و عمدتاً از نسل جوان، فراهم آورده و در مدت زمانی کوتاه به سرعت رشد کرده‌اند. به عنوان مثال FaceBook با توجه به اعلام خبرگزاری ایسنا تا سپتامبر سال 2012 بیش از یک میلیاردکاربر فعال دارد.(ایسنا، 09/09/1391)
شبکه‌های اجتماعی گرچه به نظر می پاید از ابزارهای ساده برای نوشتن و به اشتراک گذاری اطلاعات بهره می برند ولی از چنان جذابیت و تاثیرگذاری در دنیای مدرن برخوردار هستند که میلیون ها نفر هر هفته و هر ماه به برای استفاده از این جذابیت ها و خدمات متقابل به عضویت آنها در می آیند.
بی‌شك شبكه‌ی اجتماعی فیس‌بوك را می‌توان مهمترین شبكه‌های اجتماعی دانست که بیش از سایر شبکه ها در خدمت کابران اینترنتی قرار گرفته است . این شبکه چنان تاثیر عمیقی برای کاربران بجا گذاشته است که حضور در آن به به نوعی کلا و وجاهت اجتماعی در بین نخبگان و همچنین عامه مردم تبدیل شده است و یكی از راه‌های برقراری ارتباط با دوستان، همكاران و آشنایان می‌باشد.
با نفوذ بیشتر این شبكه در بین ایرانیان هر چند در ابتدا با تقویت ابعاد عاطفی و احساسی بیان شده بود، اما از طریق و نوع رویه خود شبكه‌ی فیس‌بوك می‌توان حدس زد كه تغییراتی در این رویه انجام‌گرفته و خواهدگرفت. شركت فیس‌بوك با ورود كاربران ایرانی، افغانی و تاجیكی تصمیم به اضافه كردن زبان فارسی به جمع زبآن‌ های این سایت گرفت، هر چند كه هنوز در جمع كاربران فارسی‌زبان كمتر استفاده می‌‌گردد(مزینانی، کاظم 1389 دانشگاه سوره).
یكی از مهم‌ترین ابعاد زندگی انسان كه از این پدیده تأثیرات عمیقی را پذیرا خواهد شد، بعد دینی و گرایش دینی است. دین[15] یكی از مهم‌ترین مسائل جوامع می‌باشد. بی‌گمان می‌توان گفت كه دین از نیازهای روانی انسان و پیش‌نیاز هر گونه زندگی جمعی است.
از سوی دیگر امروزه جنبه‌های گوناگون مسأله‌ی دین از سوی متفكران و نظریه‌پردازان اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. شرایط كنونی ارتباطات جهانی، توسعه و رشد تكنولوژی‌های مختلف، رویارویی مداوم فرهنگی و … سبب شده است كه مسأله‌ی هویت در ابعاد مختلف به موضوعی كانونی در بررسی‌های اجتماعی تبدیل شود. انقلاب اطلاعات و گسترش روز افزون تکنولوژی های ارتباطاتی نظیر شبکه های ماهوارهای و اینترنتی تاثیرات بسیاری بر شئون اجتماعی،فرهنگی ،سیاسی و اقتصادی در جوامع جدید گذاشته است به نحوی كه بسیاری از اندیشمندان همچون امانوئل كاستلز و یا فرانك وبستر از پدیده ای به نام جامعه شبكه ای در دوره معاصر یاد كردند.
در این میان، شبكه‎‎‌های اجتماعی مجازی كه نسل جدیدی از وب سایت‌های اینترنتی هستند،كاربران اینترنتی را حول محور مشتركی به صورت مجازی گرد هم جمع كرد و جوامع آنلاین را تشكیل داد.
شبكه‎‎های اجتماعی زیادی با موضوعاتی از قبیل انگیزه‎‎های حرفه‎ای و شغلی، دوست­یابی، علایق مشترك در حوزه‎‎های مختلف (سینما، ورزش، موسیقی)، زبان مشترك، ملیت مشترك، دین مشترك و غیره در فضای مجازی فعال هستند و هر كدام میلیون‏‎ها كاربر اینترنتی را جذب كرده اند. آمار‎های مربوط به رفتار كاربران اینترنتی نشان می دهد، گرایش به سایت ‎های شبكه اجتماعی در سراسر دنیا همچنان رو به رشد است و این سایت‌‎ها در آینده فضای مجازی و حتی فضای بیرون از نت نقش بیشتری خواهندداشت.
اما آنچه باعث شده است، چنین موضوعی در این مجال بررسی شود،آن است که این شبكه‎‎های اجتماعی در سال­‎های اخیر در زندگی آنلاین و آفلاین كاربران اینترنتی آن‎چنان تأثیرگذار بوده‌اند كه شكل‌‎های ارتباطات اجتماعی نیز از این رسانه‎‎های جدید تأثیر پذیرفته است. بهره گیری از این شبکه ها توسط معترضان سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی، حقوق بشر و …آن را از ابزاری که فقط کارکرد تفریحی و دوست یابی داشته، خارج ساخته است و به ابزاری برای پیگیری نیازهای مهم زندگی بشری تبدیل کرده است.
از این رو، مطالعه علمی درباره شبكه‎‎های اجتماعی در مراكز دانشگاهی و پژوهشی مورد توجه قرار گیرد. در كنار دانشكده‎‎های علوم كامپیوتری كه نخستین كار‎های پژوهشی درباره شبكه‎‎های اجتماعی در آن‎‎ها آغاز شده است، مباحث مربوط به شبكه‎‎های اجتماعی در حوزه‎‎های علوم سیاسی، علوم اجتماعی، علوم ارتباطات، روان شناسی، مطالعات فرهنگی و غیره مورد توجه قرار گرفته است.
از جمله مسائل اساسی شکل دهنده زندگی هر انسانی، داشتن تعریفی از خود، از معنای زندگی، هدف در زندگی و… است و با نگاهی اجمالی به معارف دینی می‌بینیم که یكی از کارکردهای اصلی دین در زندگی این است که با دادن جهان‌بینی الهی، معنا و هدف نهایی زندگی را برای انسان تبیین می‌کند و غایت مسیر حرکت او را نشان می‌دهد. حال اگر معنا و غایت زندگی فرد بر اساس جهان‌بینی دینی شکل گرفت، دیگر ابعاد زندگی فرد مثل ( شغل، جنسیت و…) به عنوان واسطه‌های دستیابی به آن هدف و در راستای آن معنا و غایت نهایی، جهت‌دهی خواهدشد. وقتی فرد، جهان‌بینی الهی پیدا می‌کند و مبداء و مقصد خود را می‌داند و پی می‌برد که برای چه آفریده شده‌است و غایت آفرینش او چیست؛ می‌تواند در مورد سایر مسائل زندگی بهتر تصمیم بگیرد. بنابراین، به‌نظر می‌رسد زندگی دینی در مرتبه‌ای بالاتر از سایر ابعاد زندگی قرار دارد و می‌تواند در شکل‌گیری سایر ابعاد هویتی فرد، نقش اساسی ایفاکند.
شاید بتوان گفت، گرایش دینی و همچنین هویت دینی از مهم‌ترین عناصر ایجادكننده‌ی همگنی و همبستگی اجتماعی در سطح جوامع است که طی فرایندی با ایجاد تعلق خاطر به دین و مذهب در بین افراد جامعه، نقش بسیار مهمی در ایجاد و شكل‌گیری هویت جمعی دارد و به عبارتی عملیات تشابه‌سازی و تمایزبخشی را انجام می‌دهد. به طور مثال دین اسلام و مذهب شیعه، به طور هم‌زمان ضمن ایجاد تشابه دینی در بین افراد جامعه‌ی ایران، آن‌ ها را از سایر ادیان جدا می‌سازد. در جامعه‌ی ایران برخلاف سایر جوامع (که به دنبال حاشیه‌ای کردن دین و برانداختن دینداران از اریکه قدرت و منزوی کردن آنان هستند)، با بهره گرفتن از نیروی مذهب در پنج قرن گذشته، حداقل سه انقلاب تمام‌ عیار را سامان داده‌اند. نخستین حرکت‌ها در سال 880 شمسی با انقلاب صفویان برپایه‌ی مذهب تشیع، دومین حرکت در سال 1285 شمسی با رهبری علمای طراز اول شیعه در انقلاب مشروطه و آخرین هم در انقلاب اسلامی سال 1357 شمسی با رهبری و هدایت مرجعیت شیعی شکل گرفت. (گودرزی، 1387: 50 )
در جامعه‌ی ما با توجه به آمار ارائه شده از سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 از سوی مرکز آمار ایران به دلیل آنكه جوانان (علی‌الخصوص دانشجویان) درصد بالایی از جمعیت كشور را تشكیل می‌دهند؛ این مسأله در رابطه با این قشر فرهیخته و آینده‌ساز كشور اهمیتی دو چندان می‌یابد؛ چرا كه چنین قشری در هر جامعه‌ای به لحاظ برخورداری از توان و انرژی فراوان قادر است تأثیر تعیین‌كننده‌ای بر آینده‌ی جامعه بگذارد.
اینترنت نیز یک پیشرفت مثبت در زندگی انسان ها بوده است. با ورود آن ارتباطات آسان تر شده است و انواع خدمات به وسیله آن صورت میگیرد. ما اسلام رو به عنوان دینی موافق با پیشرفت و علم قبول کردیم پس اسلام با اینترنت مخالف نیست.