جناب آقای دکتر محمّدحسن حسن‌زاده‌نیری و

جناب آقای دکتر علی‌اکبر عطرف

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                           صفحه

چکیده …………………………………………………………………………………………………………………………..

مقدّمه…………………………………………………………………………………………………………………………….

شیوة تحقیق و تصحیح……………………………………………………………………………………………………….

فصل اوّل: کلیّات تحقیق

بیان مسأله و سوألات تحقیق………………………………………………………………………………………………..

فرضیه ها………………………………………………………………………………………………………………………..

روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………..

پیشینة تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..

اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..

تعریف واژگان : نسخة خطی ………………………………………………………………………………………………

غنی ……………………………………………………………………………………………………………………………..

دیوان غنی………………………………………………………………………………………………………………………

تصحیح………………………………………………………………………………………………………………………….

فصل دوم: آشنایی با سبک هندی و احوال و آثار غنی کشمیری

سبك هندی ……………………………………………………………………………………………………………………

اساس تفکّر در سبك هندی…………………………………………………………………………………………………

عوامل پیدایش سبك هندی …………………………………………………………………………………………………

ساختار سبكی بیت هندی …………………………………………………………………………………………………..

پیش مصرع و مصرع برجسته ……………………………………………………………………………………………..

دو شیوه در سبك هندی …………………………………………………………………………………………………….

مختصّات سبك هندی………………………………………………………………………………………………………..

شرح حال: زندگینامه …………………………………………………………………………………………………………

تخلّص شاعر ………………………………………………………………………………………………………………….

جایگاه علمی و ادبی………………………………………………………………………………………………………….

ویژگی های شعری غنی: زبانی، فکری، ادبی……………………………………………………………………………

بررسی زیبایی شناسی شعر غنی……………………………………………………………………………………………

محتسب ستیزی غنی………………………………………………………………………………………………………….

اوضاع سیاسی و ادبی عصرشاعر …………………………………………………………………………………………

تاریخ سیاسی دوران حیات غنی……………………………………………………………………………………………

غنی و حکومت ……………………………………………………………………………………………………………….

ادبیّات در دورة گورکانیان هند …………………………………………………………………………………………….

غنی، صائب و کلیم ………………………………………………………………………………………………………….

غنی و عزلت…………………………………………………………………………………………………………………..

معرفی نسخه ها……………………………………………………………………………………………………………….

جدول مقایسه ای نسخ ………………………………………………………………………………………………………

شیوة تصحیح……………………………………………………………………………………………………………………

معرّفی علائم اختصاری و نشانه ها………………………………………………………………………………………..

فصل سوم : متن دیوان غنی کشمیری

پیوست ………………………………………………………………………………………………………………………….

فصل چهارم : شرح و تعلیقات ابیات

فهرست منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………..

چکیدة انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………………

چکیده

غنی، از شاعران بزرگ فارسی­زبان کشمیر است. شعر او آن­چنان که از اشعارش بر می آید، سهل و ممتنع است. با این همه، گاه شعر او دچار پیچیدگی­هایی می­ شود که فهم آن بر خوانندگان عادی دشوار است. در باب تدوین و گردآوری دیوان شعرش، بنا به تحقیق، نخستین بار محمّد‌علی‌ماهراکبرآبادی دیوانی از وی ترتیب داده است که البتّه این نسخه موجود نیست. نسخ موجود، همه بر اساس نسخه­ای که توسّط محمّد‌مسلم صنعی با همکاری لاله ‌ملک شهید فراهم آمده، استنساخ شده است. شعر او را باید در زمرة ادبیّات تعلیمی شمرد، هرچند بارقه­هایی از زهد و عرفان نیز در آن دیده می­ شود. عشق در زبان او، عشقی آمیخته با حجب و حیاست. شاعر نه چون شاعران سبک عراقی به وصف امردان می ­پردازد و نه چون شاعران سبک هندی، دیوانش آمیخته به شهرآشوب­سرایی و مادّه تاریخ نویسی است. هر چند در بعضی از نسخ، در پایان دیوان، اشعاری شبیه به شهرآشوب دارد، امّا این اشعار محدود و انگشت­شمارند. سبک بیان غنی در سروده هایش کاملاٌ مطابق با خصیصه های بارز سبک هندی است. شعر او نیز به تبع سایر شاعران سبک هندی شعر مضمون است نه موضوع ؛ مضامین  اعجاب انگیز این شاعر درویش مسلک مدح گریز در غزلیات و تک بیتی های ناب و بکرش آشکار می شود. مضامین بدیع ، خیال انگیز و باریک او که در زمینة اخلاق، تصّوف، فقر و ماورائیّت است؛ گاه آمیخته با تعقید و ابهام است . دیوان اشعار او سراسر مشحون است از نازک بندی ها ، تعبیرات و اصطلاحات و ترکیبات ویژه و ارسال المثل های  ناب. او شاعری  مستند و مسلمّ است از این روی عدة کثیری ازسخنوران به تضمین اشعار او پرداخته اند. انواع زیورهای لفظی و معنوی با بسامد های گوناگون چاشنی سخنش شده و بر حلاوت معانی و لطافت الفاظ وی افزوده است.دیدگاه او در مورد شاعری ، ذمّ سرقت و تکرار و ضرورت تلمّذ نزد استادان فن از اشعارش دریافت می شود.

در این تصحیح،کوشیده شد تا با بهره گرفتن از پنج نسخة موجود (به استثنای نسخه­ای که کاملاً ناخواناست)، به تصحیح دیوان غنی پرداخته شود. این پنج نسخه، در حقیقت، استنساخ از دو نسخة  متفاوتند. نسخة اساس (نسخة کتابخانه­ی ملّی)، و دو نسخة دیگر نیز، بر همین اساس به لحاظ تقدیم و تأخیر اشعار و  نیز ترتیب ابیات در هر شعر، مشابه هم هستند. در میان نسخ سه­گانه، یکی از نسخه­ها، پر از اغلاط نگارشی است که مشخّصاً از کم دقّتی کاتب رخ داده است. در این نسخه، واو عطف، به ندرت به صورت مستقل نوشته می­ شود. مثلا واو عطف در میان دو واژة «سر» و «کار»، نوشته نمی­ شود و به صورت «سرکارش» ضبط می­ شود. در ضبط نسخة اساس، بعضی کلمات نظیر راه نما، به صورت منفک از هم نوشته می شوند ولی کلماتی نظیر بیهوشی به هم چسبیده نوشته می­ شود.  این دیوان در مجموع شامل149 غزل، 76 قطعه،  78رباعی و460 تک بیتی است. اشعار به هم پیوسته، در حدّ غزل های بلند ، کمتر دارد. او غالب مضامین خود را در قالب تک بیتی آورده است . قطعات وی نیز اغلب سه یا چهار بیتی و بعضاً دو بیت است. رباعیاتش متوسّط است و در قصیده و مثنوی موفقیّتی ندارد.

در باب کل دیوان، نکتة قابل تأمّل این­که غنی در بعضی از حروف الفبا، نظیر ردیف­های عین و غین، فا و قاف، کم سخن بوده. ردیف فا تنها یک غزل دارد. ردیف غین و ردیف و او تنها چهار بیت دارد. تصحیح دیوان، با توجّه به مشکلاتی که در خوانش متن نسخ وجود داشت، و نیز اشتباهات فراوان کاتبان برخی از نسخ، سخت بود و  گاه طاقت­فرسا. از سویی، مشکل دیگری که در این پژوهش با آن مواجه بودیم، کمبود اطّلاعات راجع به غنی بود.

کلیدواژگان: نسخه­، غنی کشمیری، دیوان، تصحیح و تحشیه، سبک هندی، قرن یازدهم قمری.

 مقدّمه

نسخ خطی ، سخن گویان خاموش و دوستان ارزندة بی زبان که هر یک گنجینه ای از علم و ادب را لابه لای برگ های خود نگاهداری کرده اند تا به مقتضای زمان و مکان راز خویش را بر اهل آن باز گویند، از گرانبها ترین میراث مکتوب هر قومی است و نشان دهندة جریانات و تحوّلات گذشتة اقوام و میزان غنای فرهنگی و اجتماعی آنها به شمار می رود.اگر چه شناخت ارزش این آثار بر جای مانده از روزگاران پیش برای همه ممکن نیست، امّا بر اهل فن و آشنا به ارزش و بهای گران آنها ارجمندی این آثار ناشناخته نیست و جای تأسّف است که این افراد به دلایل بی شمار از فراغت بال و امنیّت خیال برخوردار نیستند که بتوانند در گوشه ای بنشینند و فارغ ازقیل و قال با این سخن گویان خاموش به گفت و گو بپردازند، پرده از اسرارشان بردارند و حاصل اندیشه های بزرگان درگذشته را در اختیار معاصران خویش قرار بدهند.

رسالة حاضر در پنج فصل عمده، تحت عناوین کلیّات تحقیق ، احوال و آثار غنی کشمیری  و معرّفی سبک هندی و مختصّات آن در شعر غنی، متن اصلی نسخه، پیوست، شرح و تعلیقات ابیات فراهم آمده است.

در بخش کلیّات به بیان مسئله و سوألات تحقیق، فرضیه ها، روش تحقیق، پیشینة تحقیق و تعریف موجزی از واژگان ( نسخة خطی ، غنی ، دیوان غنی، تصحیح )پرداخته شده است. فصل بعدی به معرّفی بیشتر مصنّف، شرح حال و سبک شاعری او  و سپس معرّفی نسخ به کار گرفته شده از این کتاب و در نهایت بیان شیوة تصحیح اختصاص یافته است.

تصحیح این اثر بر مبنای شیوة بینابین صورت گرفته است.در خصوص انتخاب دیگر نسخ ، مبنای ما در دسترس بودن نسخه بوده است. نسخ معرّفی شده در فهرست نسخه های خطّی دانشگاه تهران و موجود در کتابخانه های عمومی و شخصی در ایران جمع آوری شده است. از یک نسخة چاپ سنگی نیز در مواردی که در خواندن یا معنی در چهار نسخة خطی دچار مشکل می شدیم، استفاده نمودیم؛ امّا در موارد اختلافی اولویّت را با نسخ خطی قرار دادیم. به علاوه، در مواردی معدود که در شرح لغات و معانی ابیات به دشواری هایی بر می خوردیم، از حواشی این نسخه بهره برده ایم.

روش کار آن بوده است که ابتدا با مقایسة نسخ در دست و ارزش گذاری آنها با در نظر گرفتن ملاک هایی نظیر قدمت، نیکو بودن خط، کم غلط بودن، نسخة کتابخانة ملّی را نسخة اساس قرار داده و پس از از آن سعی شده ضبط درست و صحیح که نزدیک به سبک و زبان شاعر است را  به روش بینابین انتخاب نموده تا در معرض دید و داوری خواننده گیرد. بدین نحو که پس از انتخاب نسخة اصلی و خوانش مکرّر و استنساخ دقیق آن، به مقابله با سایر نسخ پرداخته شده است و در مواردی که اطّلاعات نسخة اساس پاسخگو نبوده ، از سایر نسخ استفاده شده است و در همة موارد اختلاف بین نسخ در پاورقی و بعضاً در پیوست ذکر شده است. در مواردی که دیگر نسخ بر نسخة مبنا ارجحّیت داشتند، این ارجحیّت بر مبنای درستی وزن و معنا یا معنای بهتر بوده است ،. از آنجا که خواسته ایم خواننده بداند که فلان واژه در نسخة اساس چه بوده است ، واژة نسخة مبنا را حذف نکرده و در پاورقی ذکر کرده ایم.

بخش پایانی رساله نیز به شرح دشواری ها و تعلیق ابیات، توضیحاتی پیرامون ترکیبات و واژگان دشوار و ذکر آرایه های ادبی برجسته اختصاص یافته است.

در این پژوهش، کوشیدیم تا با مطالعه و خوانش دقیق نسخ موجود از متن دیوان غنی کشمیری، به ارائة نسخه­ای نو ، منقّح و کامل از این اثر ارزشمند فارسی بپردازیم.